امام صادق(ع) را پایه‌گذار زیارت اربعین جد بزرگوارشان امام حسین(ع) و حادثه عاشورا می‌دانیم. تلاش‌ها و توصیه‌های فراوان ایشان سبب شد مسلمانان به یاد شهدای کربلا و جانفشانی سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله(ع) و یاران باوفای ایشان در راه احیای اسلام افتاده و به زنده نگه داشتن این حادثه عظیم در طول تاریخ اهتمام کنند.

صحبت‌های ما با حجت‌الاسلام سیدحسن وحدتی شبیری، مدیر مدرسه عالی فقاهت عالم آل‌محمد(ع) با محوریت فرازهایی از زیارت اربعین و درس‌هایی که می‌توانیم از آن بگیریم را در ادامه می‌خوانید.

زیارت اربعین، درسنامه امام‌شناسی

دکتر شبیری در ابتدا با اشاره به اهمیت زیارت اربعین می‌گوید: یکی از این اقدامات اثرگذار رئیس مذهب شیعه، امام صادق(ع) بیان زیارت معروف و مشهور به زیارت اربعین است که ایشان به صفوان جمال تعلیم داده‌اند. این زیارت یک دوره امام‌شناسی است و هر انسان موحدی را با ویژگی‌های رهبر الهی آشنا می‌کند. به دلیل همین توجه و عنایات است که این زیارت از ویژگی‌های برجسته هر شیعه تمام‌عیار محسوب می‌شود. همچنان که امام حسن عسکری(ع) این زیارت را یکی از نشانه‌های ایمان و شیعه بودن معرفی کرده است.

ایشان با اشاره به بخشی از مضامین عالی زیارت اربعین تشریح می‌کند: در ابتدای این زیارت می‌خوانیم «السَّلامُ عَلَی وَلِیّ اللهِ وَحَبِیبِهِ، السَّلامُ عَلَی خَلِیلِ اللهِ وَنَجِیبِهِ»؛ سلام بر ولی خدا و محبوبش، سلام بر دوست خدا و برگزیده و شریفش. ولی، نجیب و خلیل خدا از ویژگی‌های مهم امام حسین(ع) بیان شده‌ است که هر کدام برای معرفی یک رهبر الهی کفایت می‌کند. این اوصاف امام آثار تربیتی فراوانی برای زائر دارد که با بیان و ایمان به آن‌ها ولایت و دوستی خداوند در وجود او تقویت شده و روح و جسم زائر تحت‌الشعاع این امام پرفضیلت قرار می‌گیرد. سلام یکی از نام‌های خدای عزوجل است و زائر هنگامی که «السلام...» را بر زبان جاری می‌کند در برابر فرمان الهی تسلیم می‌شود. زائر اعلام می‌کند هیچ آزار و آسیبی در آن وقت و پس از آن، به امام معصوم(ع) از جانب او نمی‌رسد، زیرا هدف تمامی آن بزرگواران، هدایت و اصلاح مردم و ترویج توحید و طاعت خداوند در میان مردم بوده است. زائر در این فضا از معصیت خداوند و تخلف از اوامر و نواهی او و صفات ناپسندی مانند خودبزرگ‌بینی، حرص، ریا، بخل و... دوری می‌کند. او با سلام کردنش، خود را به امام خود نزدیک می‌بیند و با تکرار واژه ادب، روح و روان خود را از پستی‌ها، رذائل و آلودگی‌ها پاک می‌کند تا لایق شنیدن جواب سلام آن امام بزرگوار شود.

تسلیم محض خدا یکی از رموز دستیابی امام حسین(ع) به مقامات والا

مدیر مدرسه عالی فقاهت عالم آل‌محمد(ع) ادامه می‌دهد: در زیارت اربعین به برخی از ویژگی‌های امام حسین(ع) اشاره شده است. عبودیت از ویژگی‌های امام حسین(ع) و پیروان آن حضرت است و تا فردی به مقام بندگی خالص خدا نرسد، نمی‌تواند به سوی خدا برود. همچنان که خداوند در آیه 1 سوره صافات فرموده است «وَالصَّافَّاتِ صَفّاً...» قسم به آن نفوسی که از روی حقیقت و صمیم قلب در حضور من در مقام اطاعت و بندگی خالصانه صف کشیده و مرا برای خود، مراد و مقصود قرار داده و به غیر از من به هیچ چیز دیگری التفات نمی‌کنند. یا در آیه 65 سوره کهف بندگی خالصانه را منشأ علم و رحمت الهی بیان کرده و فرموده است: «موسی(ع) و همراهش بنده‌ای از بندگان ما را یافتند که رحمت و موهبت عظیمی از سوی خود به او داده و علم فراوانی از نزد خود به او آموخته بودیم». به دیگر سخن، برترین افتخار هر انسانی آن است که بنده خالص خدا باشد و این مقام عبودیت است که انسان را مشمول رحمت الهی می‌کند. همچنان که عبودیت و تسلیم محض خدا بودن، از رموز دستیابی امام حسین(ع) به مقامات والا بود. اگر طالب قرب الهی هستیم و ادعای پیروی از مکتب آن حضرت را داریم، باید در همه حال تسلیم فرمان الهی باشیم. با خواندن زیارت اربعین عهد می‌بندیم از این پس با پیروی از امام معصوم(ع)، خدا را به‌طور خالص بندگی کنیم.

زیارت اربعین و بیان فلسفه قیام عاشورا

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه تأکید می‌کند: در فرازی دیگری از این زیارت آمده «السَّلامُ عَلَی أَسِیرِ الْکُرُباتِ وَقَتِیلِ الْعَبَرَات» سلام بر آن دچار پریشانی‌ها و کشته آب چشمان. امام همواره برای اصلاح جامعه، غم و اندوه را تحمل کرده، سنگ صبور بوده و در معرض آزارهای روحی و جسمی قرار داشته است. در کافی روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که حضرت فرمود: «سخت‌ترین بلاها و آزمایش‌ها را پیامبران از سر می‌گذرانند، پس از آن‌ها جانشینان و پیروانشان و سپس به ترتیب کسانی که نزد خدا مقامی ارجمندتر دارند». همچنان که گفته‌اند آن که در این بزم مقرب‌تر است، جام بلا بیشترش می‌دهند.

ایشان به بخشش جان امام حسین(ع) برای نجات جامعه نیز اشاره کرده و می‌گوید: در جای دیگری از این زیارت می‌خوانیم: «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ، وَحَیْرَةِ الضَّلالَةِ» جانش را در راه تو بذل کرد تا بندگانت را از جهالت و سرگردانی گمراهی برهاند، درحالی‌که بر ضد او به کمک هم برخاستند». از مهم‌ترین محورهای زیارت اربعین، بیان فلسفه قیام عاشوراست. امام صادق(ع) به‌صراحت بیان می‌کند امام حسین(ع) تمام هستی خود را فدا کرد تا بندگان از جهالت، تاریکی و گمرانی نجات پیدا کرده و به سوی نور و کمال رهنمون شوند. این همان هدف نهایی امامان، پیامبران و فرستادگان الهی در طول تاریخ بود که در عاشورا به اوج خود رسید.

زیارت اربعین، گواهی به جاودانگی عاشورا

دکتر وحدتی شبیری در پایان با اشاره به برخی از صفاتی که در زیارت اربعین به آن تصریح شده، می‌گوید: در زیارت اربعین به مشمول لطف و کرم الهی بودن، مقام شهادت، پاکی نسل، میراثداری انبیای الهی، منصوب شدن به امامت از سوی خداوند، مدافع اسلام و شایستگی رهبری، نصیحت امت با دلسوزی و مهرورزی اشاره شده است. اما مهم‌تر از تمام این موارد این نکته است که به ذلت و خواری دشمنان امام حسین(ع) نیز شهادت می‌دهیم. «أَشْهَدُ أَنَّ اللهَ مُنْجِزٌ مَا وَعَدَکَ، وَمُهْلِکٌ مَنْ خَذَلَکَ، وَمُعَذِّبٌ مَنْ قَتَلَک» گواهی می‌دهم که خدا وفاکننده است آنچه را به تو وعده داده و نابودکننده کسانی که از یاری‌ات دریغ ورزیدند و عذاب‌کننده کسانی که تو را کشتند. جاودانگی حماسه عاشورا از دیگر پیام‌های مهم زیارت اربعین است که پیام غیبی و تحقق وعده الهی را نوید می‌دهد. همچنان که حضرت زینب(س) در خطبه‌ غرای خود از آینده یزیدیان پرده برداشت و آینده درخشان حماسه‌آفرینان عاشورا و پیروزی قیام حسینی را نوید داد. آنجا که خطاب به یزید نهیب زد: «هر چه می‌توانی نقشه بکش و تلاش کن و بکوش، به خدا سوگند یاد ما محوشدنی نیست و وحی ما را هم نمی‌توانی از میان برداری». آن بانوی عالم و شجاع در آن موقعیت حساس و تاریخی آنچنان با اعتماد به نفس خبر از آینده داد و پیش‌بینی دقیقی کرد که اکنون پس از قرن‌ها و با رونق و اوج گرفتن پیاده‌روی اربعین، نتایج آن را می‌بینیم.