از دیرباز صحن و سرای رضوی، قلب جهان تشیع و میعادگاه شیعیان از اقصی‌نقاط جهان است. مجموعه آستان قدس رضوی نیز همیشه از تمامی ظرفیت‌های خود برای ترویج شعائر مذهبی و گسترش معارف اهل‌بیت (ع) به‌ویژه معارف رضوی در این قطعه بهشتی بهره برده و حتی با تولیدات رسانه‌ای، این معارف را به جهانیان معرفی کرده است. دراین‌میان، شعر آیینی، به‌عنوان ابزاری هنری، جایگاهی ارزشمند در این فعالیت‌ها داشته و برگزاری برنامه‌های متنوع با محوریت آن، همواره مورد استقبال زائران و مجاوران اهل شعر و ادب، قرار گرفته است.
سرودن شعر آیینی به‌عنوان شعری که مرتبط با آیین، مذهب و دین است و فقط مدح و مرثیه را در بر نمی‌گیرد بلکه شامل معارف اهل‌بیت (ع)، اخلاق، تاریخ، حکمت و...، نیز باید باشد، ویژگی‌های خاص خود را دارد که از نگاه شاعران آیینی برجسته کشور، دور نمانده است؛ شاعرانی که بارها در محافل و نشست‌های شعرخوانی حرم مطهر رضوی، حضور بهم رسانده و شعرهای آیینی خود را به ساحت ائمه اطهار (ع) از جمله حضرت رضا (ع)، تقدیم کرده‌اند. در ادامه، به بررسی جایگاه شعر آیینی در فعالیت‌های مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی، می‌پردازیم.
اهمیت راه‌اندازی انجمن ادبی رضوی
وقتی از شعر آیینی در کشور سخن به میان می‌آید، کارنامه فعالیت‌های آستان قدس رضوی در این حوزه افتخارآفرین است. دراین‌بین، راه‌اندازی انجمن ادبی رضوی هم‌زمان با تأسیس مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی در سال ۱۳۶۹ در مشهد را می‌توان نقطه عطفی در برگزاری برنامه‌های شعری حرم مطهر رضوی و حتی حوزه شعر آیینی کشور دانست، چراکه در طول ۳۴ سال گذشته، همواره چراغ جلسات انجمن ادبی رضوی در حرم مطهر روشن بوده و تنها در دوران شیوع بیماری کرونا به مدت محدودی، برگزاری جلسات آن به‌اجبار متوقف شد. البته این انجمن در آن دوران نیز با بهره‌گیری از ظرفیت‌های فضای مجازی، فعالیت‌هایش را دنبال کرده بود. انجمن ادبی رضوی در مدت فعالیت خود میزبان استادان بزرگی همچون زنده‌یاد احمد کمال پور (کمال)، زنده‌یاد ذبیح‌الله صاحبکار، زنده‌یاد سیدرضا مؤید، محمدجواد غفورزاده (شفق) و محمد نیک، بوده است. همچنین جوان‌هایی در این سه دهه وارد انجمن ادبی رضوی شدند که امروزه خودشان از چهره‌های برجسته و شناخته‌شده شعری کشور هستند. به عبارتی این انجمن، در پرورش شاعران آیینی نیز نقش اثرگذاری داشته است.
استاد شفق، شاعر پیش‌کسوت آیینی که همچنان از اعضای ثابت انجمن ادبی رضوی است، بیان می‌کند: این انجمن تنها انجمن شعر کشور است که توفیق برگزاری جلسات خود را در جوار مضجع شریف حضرت رضا (ع) داشته است. بی‌تردید، این امر اتفاق خوبی است که موجب تمایز حال و هوای برپایی جلسات آن نسبت به دیگر جلسات و محافل شعری، شده است.
همچنین استاد نیک، دیگر شاعر پیش‌کسوت آیینی که همراه با استاد شفق در جلسات حاضر می‌شود، از انجمن ادبی رضوی به‌عنوان پایدارترین انجمن شعر مشهد و خراسان نام می‌برد و می‌گوید: بسیاری از بزرگان و شاعران طراز اول کشور برنامه سفر خود را به مشهد مقدس، طوری تنظیم می‌کنند تا بتوانند در زمان تشرف خود به حرم مطهر رضوی در جلسه انجمن حضور بهم رسانند.
البته فعالیت‌های این مؤسسه در حوزه شعر در دوره‌ای، در قالب انجمن ادبی رضوی ویژه پیش‌کسوتان، انجمن ادبی «تشرف» ویژه جوانان و انجمن ادبی «گوهرشاد» ویژه بانوان، دنبال می‌شد، اما در سال‌های اخیر، فعالیت‌های شعری آن تنها در قالب انجمن ادبی رضوی پیگیری می‌شود. بی‌شک، حضور شاعران جوان و پیش‌کسوت، آقا و خانم، در جلسات انجمن، در رشد هر چه بیشتر این انجمن ادبی، اثرگذار خواهد بود.
برگزاری شب‌شعرها
فعالیت مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی در حوزه شعر آیینی فقط به برگزاری جلسات هفتگی شعرخوانی انجمن ادبی رضوی در حرم مطهر خلاصه نشده، چنان‌که از ظرفیت اعضای پیش‌کسوت و جوان این انجمن و همچنین شاعران برجسته کشور و خراسان رضوی برای برگزاری شب‌شعرها به‌ویژه در مناسبت‌های ملی و مذهبی، استفاده شده و می‌شود. این مؤسسه از ظرفیت برگزاری این شب‌شعرها همچون «ارادت رضوی» و «ملکوت هشتم» در مشهد مقدس، برای ضبط و تولید برنامه‌های تلویزیونی و رسانه‌ای نیز بهره برده تا دوستداران اهل‌بیت (ع) در گوشه‌وکنار کشور، از حال و هوای معنوی این محافل ادبی، بهره‌مند شوند. همچنین شاهد حضور شاعران غیرایرانی در بعضی از این محافل در ادوار مختلف بودیم که جنبه بین‌المللی به شب‌شعرها، بخشیده است.
این مؤسسه با برپایی مراسم بزرگداشت در ادوار مختلف نیز یاد و نام شاعران آیینی پیش‌کسوت را گرامی داشته است؛ شاعرانی که بعضی از آنان سال‌هاست به دیار باقی شتافتند، اما شعرهای زیبایشان برای ما به‌یادگارمانده است. برگزاری آیین بزرگداشت نخستین سالگرد درگذشت غلامرضا شکوهی، شاعر پیش‌کسوت آیینی خراسان، در سال ۱۳۹۷، از جمله این مراسم بود. شب‌شعر «جمال جانان» مؤسسه نیز همراه با مراسم بزرگداشت استاد شفق، در سال ۱۴۰۱، در تالار نور مشهد، برپا شد.
سرودن شعرهای آیینی ناب
همچنین به تدبیر این مؤسسه در دوران شیوع بیماری کرونا که امکان برگزاری شب‌شعرها با حضور مخاطبان با محدودیت‌هایی همراه بود، ۹ برنامه شعرخوانی «حماسه واژه‌ها؛ آینه چهل سال شعر فارسی» با محوریت مروری بر چهل سال شعر فارسی با حضور جمع محدودی از شاعران پیش‌کسوت و جوان از سراسر کشور، در مناسبت‌های خاص در مشهد اجرا و ضبط شد و فیلم آن‌ها در اختیار رسانه ملی قرار گرفت. شاعران حاضر، شعرهای آیینی نابی در این نشست‌ها خواندند که شعردوستان توانستند آن‌ها را از طریق شبکه‌های سیما و بسترهای مجازی، بشنوند و حظ ببرند.
در واقع، نشست‌های حماسه واژه‌ها در راستای فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی در حوزه جهاد تبیین، برگزار شد به‌طوری‌که در این نشست‌ها، شعر پس از انقلاب تبیین شد؛ به‌خصوص که شعر چهار دهه اخیر از نظر قدرت و ویژگی‌های برجسته شعری با کل تاریخ هزارساله شعر فارسی برابری می‌کند و حتی در برخی از موارد از شعر گذشته زبان فارسی، فراتر رفته است. همچنین این نشست‌ها، زمینه‌ساز بستری برای ارتباط آستان قدس رضوی با شاعران کشور شد.
انتشار ۶۰ جلد کتاب
اگرچه در جلسات انجمن ادبی رضوی پس از شعرخوانی هر شاعر، شعر وی توسط استادان و شاعران پیش‌کسوت جلسه، نقد و بررسی شده و نکات آموزشی ارزشمندی به حاضران ارائه می‌شود، اما این انجمن با دعوت از استادان و کارشناسان برجسته کشور و برگزاری نشست‌های تخصصی در طول سال تلاش کرده تا سطح آموزشی جلسات خود را ارتقا دهد.
همچنین به همت این انجمن تاکنون بیش از ۶۰ جلد کتاب در حوزه ادبیات آیینی به‌ویژه در حوزه شعر رضوی در رده‌های سنی مختلف؛ از شعر کودک تا بزرگسال، منتشر شده است. به طور نمونه، می‌توان به کتاب‌های «اشعار مذهبی ملک‌الشعراء بهار (ملک‌الشعرای آستان قدس رضوی)»، دفتر هفتم «شمیم بهشت؛ گزیده اشعار انجمن‌های شعر رضوی سراسر کشور»، «باب هفتم بهشت؛ مجموعه اشعار کاظمی» و «پلاک سکگیز؛ اشعار رضوی شاعران آذربایجان شرقی»، اشاره کرد.
در چند سال اخیر نیز نشر کتاب شعر با شیوه ارائه جدید در دستور کار این مؤسسه قرار دارد. بی‌تردید، چاپ و توزیع آثار بین مخاطبان، نقش پررنگی در ترغیب شاعران به ادامه فعالیت در حوزه شعر آیینی دارد و بررسی‌ها نیز نشان می‌دهد، انجمن ادبی رضوی در این حوزه، موفق عمل کرده است. ازآنجایی‌که مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی در سال‌های اخیر با محوریت مکتب هنر رضوی فعالیت می‌کند، شکی نیست این مکتب در ارتقای فعالیت‌های مؤسسه در حوزه شعر آیینی نیز اثرگذار خواهد بود.
نظر شما