رهبر معظم انقلاب در جلسه اخیر خود با اعضای هیئت دولت توصیه فرمودند: «مسئولان باید با قرآن انس بیشتر بگیرند و به درگاه پروردگار تضرع داشته باشند».

این رهنمود در حالی است که در آستانه رحلت پیامبر عظیم‌الشأنی قرار داریم که قلب خود را ظرف نزول قرآن ساخته بود و این معجزه جاوید را برای هدایت تمام بشریت تبیین کرد. کتابی که راهنمای آدمی از ضلالت‌ها و پناهگاه او در فتنه‌ها، جداکننده حق از باطل در همه عرصه‌های زندگی و نیکوترین سخن و رساترین اندرز و سفره گسترده الهی در میان بندگان است تا از خوان نعمتش جسم و جان خود را حیات بخشند.

گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر محمد عابدی، عضو هیئت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در خصوص چرایی اهمیت انس با قرآن برای همه و با نگاه ویژه رهبر معظم انقلاب، اهمیت آن برای مسئولان است.

قرآن سراسر موعظه، هدایت و رحمت است

دکتر عابدی با اشاره به آیه ۱۳۸ سوره آل‌عمران می‌گوید: قرآن کریم در معرفی خود می‌فرماید «هذَا بَیَان لِّلنَّاسِ وَ هُدی وَ مَوعِظَة لِّلمُتَّقِین» یعنی این قرآن، بیان برای مردم و رهنمود و موعظه برای متقین و پرهیزکاران است. از یک طرف، مخاطبان قرآن عموم مردم هستند که قرآن بیان‌کننده سخنان خداوند و دستوراتش به آن‌هاست و فرمایشات خداوند را در اختیار آنان قرار داده و واقعیت‌های هستی و جهان را برای آنان توضیح می‌دهد. از طرف دیگر و در مرحله‌ای بالاتر، این کتاب الهی برای متقین و افرادی که خدا لحاظ هستند و آمده‌اند که سخن خداوند را شنیده و به آن عمل کنند، هدایت در عرصه‌های مختلف زندگی فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، خانوادگی، اقتصادی، ملی و بین‌المللی و وعظ و پند است.

ایشان ادامه می‌دهد: قرآن کریم از نظر پیامبر اکرم(ص) اهمیت فراوانی دارد. مهم‌ترین نکته به جایگاه تبیینی پیامبر(ص) برمی‌گردد، چرا که پیامبر(ص) وظیفه تبیین قرآن کریم برای تمام مردم را دارد. قرآن کریم از سوی خدای متعال نازل شده است. خدایی که به مناسبات جهان مسلط است، خالص همه هستی است و بر همه چیز احاطه دارد و آن فرامین را در قالب قرآن در اختیار بشر قرار می‌دهد تا بر اساس آن پیش رفته، به سعادت رسیده و به خداوند نزدیک شود. درک چنین معارف سطح بالایی برای مردم، به مبین و تبیین‌کننده‌ای نیاز دارد. پیامبر اکرم(ص) مبین قرآن کریم است. او عصمت دارد و بر اساس همان عصمت، قرآن را درست می‌فهمد، درست تبیین کرده و درست به فرامین آن عمل می‌کند.

فهم، تبیین و اجرای معصومانه و بی‌غرض قرآن توسط امامان اهل‌بیت(ع)

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان می‌کند: این ویژگی خاص پیامبر(ص) پس از ایشان به سایر ائمه(ع) منتقل می‌شود. همچنان که در آیه ۵۹ سوره نساء آمده است «یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله واطیعوا الرسول و اولی الامر منکم». یک اطاعت برای پیامبر(ص) و ائمه(ع) آمده است، یعنی اولی‌الامر هم مانند پیامبر(ص) معصوم هستند، برای همین اطاعت آن‌ها مطلق است. مقام تبیین قرآن پس از رسول اکرم(ص) توسط معصومین صورت می‌گیرد و این اهمیت بسیاری دارد. از این رو پیامبر(ص) فرمود «إِنِّی تَرَکْتُ فِیکُمْ أَمْرَیْنِ لَنْ تَضِلُّوا مَا تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا، کِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی». همانا من دو چیز گرانبها در میان شما می‌گذارم که اگر پس از من براساس آن دو عمل کنید، هرگز گمراه نخواهید شد؛ یکی کتاب خدا و دیگری عترت و اهل بیت من است. هر فردی در هر موقعیتی که قرار دارد و می‌خواهد از قرآن استفاده کند؛ در حکمرانی، در ابعاد فرهنگی، تجارت، دنیای حقیقی و یا فضای مجازی یا هر مسیری از ابعاد زندگی، باید بداند قرآن کریم و مبین‌هایش یعنی پیامبر(ص) و خاندان مطهر او باید در کنار هم باشند.

دکتر عابدی در خصوص علت این امر نیز توضیح می‌دهد: انسان‌ها به دلیل محدودیت علم و شبهات علمی و شهوات عملی ناشی از بعد مادی هویت خود و... تمایل دارند همه چیز را به سود خود تفسیر کنند. حتی قرآن را براساس تمایلات و هوای نفس خود بفهمند و براساس جناح، گروه، کشور و نژاد خود و... درک کنند. همچنان که در آیه ۴۳ سوره فرقان آمده است «مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواه» کسی که هوا و هوس را معبود و خدای خود ساخته است. برای اینکه در فهم و عمل به قرآن، اشتباهی پیش نیاید، افرادی باید کلام الهی را به مردم توضیح دهند که شهوات عملی را مدیریت می‌کنند و شبهات علمی ندارند؛ این افراد ما را به فهم درست قرآن می‌رسانند. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید قرآن کریم که قرآن صامت است و قرآن ناطق که ائمه(ع) هستند، باید کنار هم باشند تا در هیچ عرصه‌ای از اقتصاد، سیاست، فرهنگ و... گمراه نشویم. دلیل اینکه تأکید داریم قرآن در همه عرصه‌ها راهنما و حاکم است این است که تبیان کل شی است، یعنی در همه زمینه‌هایی که به سعادت، خوشبختی و سرنوشت بشر مربوط است، سخن برای ارائه دارد و نیز محتوای قرآن برای همه مردم در همه زمان‌هاست، یعنی قرآن ابدی و همگانی است و جامعیت دارد.

قرآن امام و رهبر مسلمانان برای تولید مدنیت قرآنی است

این استاد حوزه و دانشگاه به روایتی از پیامبر(ص) اشاره کرده و می‌گوید: رسول خدا(ص) فرمود «فَضْلُ القُرآنِ عَلی سائِرِ الْکَلامِ کَفَضْلِ الله ِ عَلی خَلْقِه» یعنی برتری قرآن بر سایر سخن‌ها همانند برتری خدا بر مخلوقات او است. کلام، کلام بزرگی است و فهم این کلام بزرگ نیازمند فهم معصومانه و پاک است. فهمی که دچار آلودگی‌های جناحی، حب دنیا، تمایلات نفسانی و... نشده باشد. قرآن کریم، کتاب هدایت است. هدایتی که عام و فراگیر است. «القرآن هدی من الضّلالة، و تبیان من العمی» قرآن هدایت از گمراهی و ضلالت و مبین و روشنگر است. براساس مبناها و اعتقاداتی که داریم و اشاره کردم، قرآن کتاب ابدیت است؛ همگانی است یعنی برای همه زمان‌ها و برای همه مردم، در همه ابعاد حیات بشریت، جامعیت دارد. قرآن هم برای سیاست کتاب هدایت است، هم اقتصاد، هم در روابط خانوادگی، روابط زناشویی، روابط بین‌الملل، عرصه‌های علمی و... به‌طور کلی انسان برای تمام عرصه‌هایی که به سعادتش مربوط است، به قرآن نیاز دارد.

این محقق قرآنی که کتابی با عنوان «آسیب‌شناسی برداشت‌های سیاسی از قرآن کریم» در آستانه انتشار دارد به فرمایشات اخیر رهبر معظم انقلاب اشاره و بیان می‌کند: حکمران‌ها به قرآن نیاز دارند و باید با قرآن محشور باشند، زیرا کتاب، کتاب زندگی است و قرآن باید زندگی سیاسی را برای آن‌ها تبیین کند. پیامبر(ص) فرمود احترام قرآن باید حفظ شود «قرآن جز خدا بهترین و برترین چیزهاست، کسی که احترام قرآن را نگه دارد به خدا احترام کرده است». معنای این حرمت نگهداشتن، توقیر و سبک نشمردن قرآن برای حکومت‌کنندگان و مسئولان این است که  قرآن را در همه عرصه‌های حکومت‌داری، امام و رهبر خود قرارن. دستورات و معارفی که قرآن برای زندگی اجتماعی و سیاسی دارد را بالای سر خود بگذارند، یعنی حکمرانی و قوانین خود را بر اساس قرآن تنظیم کنید. در این صورت رهبر قانون‌گذاری قرآن است؛ راهبر اجرا و نظارت نیز قرآن است. همچنان که پیامبر(ص) فرمود «علَیکُم بالقرآنِ، فاتَّخِذُوهُ إماما و قائدا» بر شما باد قرآن، آن را پیشوا و راهبر خود کنید. اما متأسفانه گاهی این نکات مورد غفلت قرار می‌گیرد. تاریخ نیز نشان داده عده‌ای قرآن را حاکم قرار داده و حکومت خود را بر اساس و در مسیر قرآن طراحی می‌کنند و مطیع قرآن در فرایند حکمرانی‌اند اما عده‌ای دیگر قرآن را محکوم قرار داده و آن‌طور که خود می‌خواهند قرآن را می‌فهمند. به بیانی، قرآن مأموم و توجیه‌گر تمایلات و هواهای آنان در حکمرانی است.

دکتر عابدی در پایان تصریح می‌کند: باید حکمرانان بر اساس قرآن که متن حکمرانی است، عمل کنند. برای حکومت دینی به قرآن نیاز است و برای عمل به آن نیاز به داشتن فهم صحیح. فهمی که نیاز دارد هواهای نفسانی و تمایلات جناحی کنار گذاشته شود. این امر زمانی امکان‌پذیر است که افراد به آستانه تقوا رسیده باشند. همان‌طور که در ابتدای سخن گفته شد «هذَا بَیَان لِّلنَّاسِ وَهُدی وَ مَوعِظَة لِّلمُتَّقِین» اگر حکمرانان در سایه قرآن باشند، متقی بوده و تقوا پیشه کنند، در این صورت خواندن قرآن سبب هدایت آنان خواهد شد.