حجت‌الاسلام جواد همتی؛ مدرس حوزه و دانشگاه، مشاور و روان‌شناس، هشتم شهریور ماه در دومین روز از همایش ملی تربیت و اخلاق در سیره و معارف رضوی با بیان اینکه تربیت مقوله بسیار مهمی است که همه خانواده‌ها درگیر آن هستند و یکی از مؤلفه‌هایی که در این زمینه اثرگذار است، آموزش تفکر به کودکان و نوجوانان است که از آن به «فبک» یاد می‌شود، گفت: فلسفه برای کودکان؛ البته نه فلسفه به معنای خاص خود زیرا بچه‌ها در وضعیتی نیستند که بخواهیم فلسفه و مباحث انتزاعی به آنان یاد بدهیم.

مدرس حوزه و دانشگاه، اظهار کرد: گاهی از ما می‌پرسند که ما چرا باید حجاب داشته باشیم؟ مردان نگاه نکنند؛ این جمله را بنده ۲۰ سال است از دختران دبیرستانی و دانشگاهی می‌شنوم و اینکه چرا باید نماز بخوانیم؟ این نوع سوالات ناشی از این است که هوش انتزاعی و چگونگی تفکر این افراد در سنین پایین‌تر فعال نشده است. بنده نام فبک را پفک یعنی پرورش فکر کودک گذاشته‌ام. الان بسیاری از کودکان ما بدون اینکه فکر کنند کاری را انجام می‌دهند. بحث تفکر البته پایه زیستی هم دارد.

وی اضافه کرد: اگر بخواهیم تفکر را در بچه‌ها رشد دهیم مغز باید رشد بهنجار و تفکر درست داشته باشد زیرا وقتی اضطراب از سطح بهینه بیرون رفت و خارج شد مغز به خوبی فعالیت نمی‌کند؛ اگر تا سن شش و هفت سالگی اگر به رشد مغز بهنجار فرزند کمک کردیم رشد مطلوبی خواهد داشت و برای این کار باید دلبستگی ایمن رخ دهد یعنی مادر در دسترس و پاسخگو باشد و البته نقش پدر هم در ایجاد این مسئله و رشد هوش خیلی مهم است؛ آزمایش‌ها نشان داده است وقتی پدر در کنار مادر باشد این دلبستگی ایمن بیشتر است.

همتی با اشاره به نقش پدر، بیان کرد: پدر زمانی می‌تواند کمک کند که اهل محبت باشد؛ وقتی ما در سیره امام رضا (ع) نگاه می‌کنیم بحث محبت به فرزند را به شدت شاهد هستیم؛ در آغوش گرفتن و بوسیدن و نوازش کردن. محبت هم باید کلامی و رفتاری باشد؛ امام رضا (ع) از تعابیری چون «یا حبیبی» استفاده می‌کردند. روایت داریم که بوسیدن و در آغوش گرفتن باعث تعدیل اضطراب فرزند می‌شود و مدار عصبی فرزند تقویت خواهد شد لذا مغز هم آرامش خواهد یافت لذا هفت سال اول دوره تادیب نیست بلکه دوره محبت است.

گلایه فرزندان از والدین

مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه احترام کردن فرزند در سیره امام رضا (ع) موج می‌زند، اظهار کرد: بسیاری از فرزندان گلایه دارند که والدین ما را آدم حساب نمی‌کنند و مسئولیت نمی‌دهند؛ ولی امام رضا (ع) وقتی از مدینه خارج شدند همه امور را به امام جواد (ع) دادند. روایت داریم علم و تجربه عقل و تفکر را زیاد می‌کند و البته تعقل، اصل و تفکر، زیرشاخه تعقل است؛ یعنی علم به تفکر کمک می‌کند لذا در روان‌شناسی تفکر خلاق و نقاد مطرح است. البته تفکر خلاق با توهم و خیال تفاوت دارد.

همتی با بیان اینکه در سیره امام رضا (ع) بر علم تاکید زیادی شده است، افزود: ازجمله ایشان فرمودند کسب علم عبادت و مذاکره درباره آن تسبیح خداوند است و خود ایشان هم الگوی تفکر و تعقل بودند و در مناظراتشان با دیگران به خوبی نشان دادند که هم برای فرزند و هم برای بشر تا امروز الگو است. نکته دیگر اینکه برای داشتن تفکر نقاد، باید جرئت نقد داشته باشیم و بچه‌ها باید جسور باشند؛ فَبَشِّرْ عِبَادِ؛ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ. در سیره امام رضا (ع) داریم که امام جواد (ع) چنان تربیت شده‌اند که وقتی مامون در مسیر آمد همه بچه‌ها از ترس فرار کردند جز امام جواد (ع). ورزش‌هایی چون شنا باعث جرئت‌مندی فرد می‌شود و جرئت در تفکر نقاد هم بیان قاطعانه و هم عالمانه و دفاع از این کار است.

ارزش اندیشه در نظر امام رضا (ع)

همتی با بیان اینکه تجربه زمینه رشد عقلانیت را فراهم می‌کند، تصریح کرد: متأسفانه ما اجازه نمی‌دهیم بچه‌ها تجربه داشته باشند و همین مسئله باعث کاهش تفکر و هوش می‌شود؛ آزمایشات نشان داده است که هرقدر زمینه تجربه بیشتر شود هوش هم بیشتر خواهد شد. پس فرصت تجربه با دادن مسئولیت باعث رشد فرزند است. مسئله دیگر تقویت پرسشگری است تا تفکر در فرزندان ما رشد یابد؛ امام رضا (ع) به این مسئله خیلی اهمیت می‌دادند و از شاگردانشان می‌خواستند تا سوالات خود را بپرسند. نکته دیگر هم توجه به ارزش اندیشیدن است؛ امام (ع) فرمودند: عبادت به کثرت صیام و صلات نیست بلکه به کثرت تفکر فی امرالله است.

وی اهمیت به تعقل در رشد تفکر، اظهار کرد: امام (ع) فرمودند: صدیق کل امری منهم عقله؛ دوست هر کسی عقل او و دشمن او جهل است؛ بنابراین برای تربیت نیکوی فرزند، باید آنان را اهل فکر و خلاقیت بار بیاوریم و در این صورت اگر این تفکر را با خدا پیوند بزنیم آنان مانع آتش دوزخ با ما خواهند شد و در آخرت برای ما مفید هستند.