«مرقد مطهر حضرت رضا(ع) را با معرفت زیارت کنید»، «خداوند زیارت با معرفت امام رضا(ع) را قسمت شما کند» و... حتماً شما هم این قبیل توصیه‌ها و جملات را بارها و بارها شنیده و یا خوانده‌اید. جملاتی که یادآوری می‌کند به زیارت حضرت رفتن مقدماتی دارد و با رعایت آن مقدمات است که زائر حرم آقا امام رضا(ع) از نظر اعتقادی، اخلاقی و رفتاری با امام خود هماهنگ شده و با کوله باری از معنویت و آرامش، راهی شهر و دیار خود می‌شود.

سالروز شهادت مظلومانه و غریبانه حضرت امام رضا(ع) فرصتی مغتمنی شد بود تا برای شنیدن از آداب این زیارت با معرفت و انسان ساز، با حضرت آیت‌الله سید محمد سعیدی، تولیت حرم حضرت معصومه(س) همکلام شویم. ایشان در فرمایشاتی به احادیث و توصیه‌های ائمه(ع) برای داشتن زیارتی عمیق و بامعرفت اشاره کرده و تأکید می‌کند مهم‌ترین و مؤثرترین آثار این گونه زیارت تجلی معنویت است، زیرا با پذیرش و تأیید افکار و آرمان‌های امام بزرگوار؛ زائر عهد و میثاق با ولی خدا را تثبیت می‌کند.

زیارت راهی برای ارتباط با اهل بیت علیهم‌السلام

آیت‌الله سعیدی با اشاره به اینکه زیارت ارتباط وجودی با اهل بیت(ع) است که منشأ خیر و برکات و نزول فیض هستند، می‌گوید: معرفت، به زیارت ارزش و بها می‌دهد. در واکاوی واژه زیارت چند مؤلفه دخیل هستند. زیارت وقتی صدق می‌کند که زائر از جایی به جای دیگر حرکت کند و زیارت از راه دور در این امر یک استثناء است. به بیانی دیگر زائر باید موضوع یا شخص مورد نظر ر ا ملاقات کند تا زیارت صدق کند. ضمن اینکه باید قصد و نیت زیارت نیز داشته باشد و سپس برای تحقق این قصد، عزم و اراده خود را به کار گیرد.

ایشان ادامه می‌دهد: زائر برای رسیدن به کمال باید به مقام و جایگاه مزور معرفت داشته باشد و طبق بخشی از آیه شریفه 23 سوره شوری «قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی» هدف از زیارت، عمل به مطالبه قرآن پیامبر(ص) فرمود که فرمود اجر رسالت جز این نخواهم که مودت و محبت مرا در حق خویشاوندان منظور دارید و دوستدار آل محمد باشید، که این اجر هم به نفع امت و برای هدایت یافتن آنهاست. در بحارالانوار و در بیان اهمیت و فضیلت زیارت امام هشتم(ع) از رسول خدا(ص) روایت شده است که حضرت فرمود «سَتُدفَنُ بَضعَةٌ مِنّی بأرضِ خُراسان،لا یَزُورُها مُؤمِنٌ إلاّ أوجَبَ اللّه عزّ و جلّ لَهُ الجَنَّةَ و حَرَّمَ جَسَدَهُ علی النّار». پیامبر(ص) فرمود زود باشد که پاره‌ای از تن من در خاک خراسان دفن شود. هیچ مؤمنی آن را زیارت نکند مگر آن که خداوند عز و جل بهشت را بر او واجب و بدنش را بر آتش دوزخ حرام گرداند. در روایت دیگری نیز نقل شده در بحارالانوار از امام هشتم(ع) درباره حرم و بقعه شریف خود در خراسان و ویژگی آن مطالبی ذکر شده است. از جمله اینکه حضرت فرمودند «مَنْ زَارَنی فی تِلْکَ الْبُقْعَةِ کَانَ کَمَنْ زَارَ رَسُولَ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَ کَتَبَ اللهُ لَهُ ثَوَابَ اَلْفِ حِجَّةٍ مَبْرُورَةٍ، وَ اَلْفِ عُمْرَةٍ مَقْبُولَةٍ» هر کسی مرا در آن مکان زیارت کند، مانند کسی است که رسول خدا(ص) را زیارت کرده است و خداوند ثواب هزار حج و هزار عمره مقبول را برایش می‏نویسد.

نماینده ولی فقیه در استان قم با اشاره به روایتی از بزنطی در بحارالانوار توضیح می‌دهد: بزنطی که از اصحاب خاص امام هشتم(ع) است، می‌گوید که در نامه امام رضا(ع) چنین خواندم: «به شیعیان من ابلاغ کن که زیارت من پیش خدا معادل هزار حج است». به امام جواد(ع) گفتم: «ثواب هزار حج»؟ فرمود: «بله، به خدا قسم بلکه ثواب هزار هزار حج را دارد برای کسی که آن حضرت را زیارت کند، درحالی که عارف به حق او باشد». همان طور که بیان شد بر اساس عقل و روایات آنچه ارزش زیارت را بالا می‌برد معرفت است. ولی سوال این است که مراد از معرفت و گستره آن به خصوص نسبت به امام هشتم(ع) چیست؟

آیت‌الله سعیدی در توضیح این امر، به روایاتی درباره زیارت با معرفت امام رضا(ع) اشاره کرده و بیان می‌کند: در وسائل الشیعه و در روایتی امام رضا(ع) بیان فرمود «ما زارَنی أحَدٌ مِن أولیِائی عارِفا بِحَقّی إلاّ شُفِّعتُ فیهِ یَومَ القِیامَه»، هیچ یک از دوستانم مرا با شناخت حقم زیارت نمی‌کند مگر این که در روز قیامت، شفاعتم از او پذیرفته می‌شود. در امالی صدوق نیز حسین بن زید از راویان روایات امام صادق(ع) می‌گوید که شنیدم امام صادق(ع) می‌فرمود «مردی از فرزندان پسرم موسی که نامش هم نام امیرالمؤمنین که درود خدا بر او باد  است، قیام می‌کند. پس او در سرزمین طوس دفن می‌گردد. او در خراسان به واسطه سم شهید می‌شود؛ در آنجا غریبانه دفن می‌گردد. هر کسی او را زیارت کند، در حالی که عارف به حق او باشد، خداوند به او پاداش کسی را می‌دهد که قبل از فتح مکه در راه خدا انفاق کرده و جنگیده باشد».

امام(ع) مفترض الطاعه است

تولیت حرم بانوی کرامت در پاسخ به این پرسش که مراد از معرفت در حق امام هشتم(ع) چیست و گستره آن تا کجاست؟ با اشاره به روایاتی توضیح می‌دهد: شخصی از امام صادق(ع) درباره تفسیر و توضیح معرفت نسبت به امام هشتم(ع) پرسید که مراد از عرفان به حق امام هشتم(ع) چیست؟ امام صادق(ع) فرمود زائر بداند که امام مفترض الطاعه یعنی اطاعت او واجب است و غریب و شهید است. مفترض الطاعه بودن و واجب بودن اطاعت از او، راز مهم بهره‌مندی از ثواب زیارت علی بن موسی الرضا(ع) است. امام جواد(ع) نیز در روایتی نقل شده در جلد 99 بحارالانوار، زیارت بامعرفت امام رضا(ع) را چنین تفسیر کرده است که «بداند امام حجت الهی برای مردم است». زیارتنامه‌های مأثوره بویژه زیارت جامعه کبیره مجموعه‌ای از معارف که درس امامت و ولایت می‌دهد، خصایص و فضائل امام را بازگو می‌کند و به انسانها حقوق امام(ع) را می‌آموزد. زیارت با معرفت زیارتی است که تمام ویژگی‌هایی که بیان شد را داشته باشد و به زائر بینش، حرکت و تحول ببخشد. زائر بداند که امام هشتم(ع) حجت خدا بر خلق خداست. این مطلب مهم را در متون زیارت‌های مأثوره به خصوص در زیارت جامعه کبیره و زیارت حضرت امیرالمؤمنین(ع) که هر دو از امام هادی(ع) به ما رسیده است، ملاحظه می‌‎کنید.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه تصریح می‌کند: این زیارت‌ها درس امام شناسی است و زائرین این درس‌ها را در قالب زیارت هنگام تشرف به حرم‌های مطهر مرور می‌کنند. از جمله این درس‌ها شناخت ویژگی‌های عمومی برای همه اهل بیت(ع) است که زیارت نامه‌های جامعه کبیره و امین الله از این قبیل هستند و می‌شود این دو زیارت را در همه حرم‌ها خواند. برخی از زیارت نامه‌ها خاص یکی از ائمه(ع) هستند و برخی هم تلفیقی هستند یعنی بخشی از آن شامل عموم آل الله می‌شود و بخشی هم خاص همان بزرگواری است که به زیارتش مشرف می‌شویم. زیارت؛ مدرسه و زیارت نامه، متن فشرده‌ای است که زائر با حضور در حرم و قرائت آن تلاش می‌کند به کمالات انسانی و ایمانی و ولایی دست پیدا کند. توصیه به زیارت بامعرفت در همه اعتاب مقدسه وجود دارد و خاص امام رضا(ع) نیست. همچنان که برای زیارت امام حسین(ع) در روایتی امام صادق(ع) فرمودند «هر کسی به زیارت قبرحسین(ع) نایل شود و به حق آن حضرت معرفت داشته باشد، خدای متعال او را در بلندترین درجه عالی مقامان ثبت می‌کند»

آیت‌الله سعیدی در پایان می‌گوید: زائر باید توجه داشته باشد که کجا می‌رود و چه بزرگواری را زیارت می‌کند. بعد از درک معارف، زائر با صاحب آن حرم چه باید بگوید؟ چه می‌تواند و مجاز است که درخواست کند؟ در زیارت جامعه با هدایت امام هادی(ع) به این بزرگواران عرض می‌کنیم « أُشْهِدُ اللَّهَ وَ أُشْهِدُکُمْ أَنِّی مُؤْمِنٌ بِکُمْ وَ بِمَا آمَنْتُمْ بِهِ‏کَافِرٌ بِعَدُوِّکُمْ وَ بِمَا کَفَرْتُمْ بِه» به خاندان عصمت و طهارت(ع) خطاب می‌کنیم که من خدا را و شما را شاهد می‌گیرم بر اینکه ایمان دارم به شما و به آنچه که شما ایمان به آن دارید و کافرم به دشمنان شما و به آنچه که شما به آن کفر می ‌ورزید. زائر در زیارت خود به امام هشتم(ع) می‌گوید آمده‌ام تا نسبت به تولی و تبری موضع گیری کنم. آمده‌ام تا خدا، مرا از آتش غضب و خشم خود در دنیا و برزخ و قیامت حفظ کند. زائر باید بکوشد و خود، زیارت و تشرف خود را به حرم ارزیابی کند و در نظر داشته باشد که آیا حضور و تشرف او و زیارت و اعمالی که در حرم امام هشتم(ع) انجام می‌دهد خالص هستند؟ اگر خلوص دارد، از چه درجه‌ای است؟ آیا تشرف او از ادب لازم برخوردار بوده است؟ زائر در نظر داشته باشد که اذن دخول تنها خواندن یک متن نیست، بلکه یک ادب است و زائر بدون اذن و اجازه وارد آن حریم قدسی نمی‌شود. بیان و رعایت این نکات همه بخاطر این است که پاداش زیارت هر زائر، به میزان قدر و شناخت و معرفت و مودت و اخلاق بستگی دارد. این بزرگواران کسی را از درگاه خود ناامید نمی‌کنند و هیچ زائری از حرم امام رئوف(ع) دست خالی بر نمی‌گردد. در ایام شهادت آقا امام رضا(ع) با خود عهد ببندیم و تلاش کنیم زائر بامعرفتی برای حضرت باشیم.