زاخارووا با اشاره به نگرانی‌های ایران در این خصوص تأکید کرده بود موضع مسکو کاملاً قطعی است، ما بر اساس این واقعیت پیش می‌رویم که راه‌حل باید برای ارمنستان، آذربایجان و همسایگان قابل قبول باشد. حالا مناقشات و اعلام مواضع صریح بر سر کریدور زنگزور بالا گرفته است. از طرفی اینچنین القا می‌شود که روسیه جانب آذربایجان را گرفته، ولی نباید این کار را می‌کرده است و از طرفی هم ایران پشت ارمنستان ایستاده و از مالکیت این کشور بر همه اراضی ایالت سیونیک دفاع می‌کند. منافع امنیتی روسیه در حمایت از آذربایجان است و منفعت ژئوپلتیک ایران ایستادن در نقطه مقابل. در ادامه به چند سؤال درباره این ماجرا پاسخ داده‌ایم.
زنگزور چیست؟ کجاست؟ و چرا مهم است؟
منطقه زنگِزور در دامنه‌های کوه‌های زنگزور، بیش از ۲۰۰ سال پیش تحت سیطره ایران بود و طی عهدنامه گلستان از دست قاجارها خارج و به روسیه واگذار شد. بعد از آن در پی تغییرات تاریخی و جغرافیایی برای پایان دادن به اختلافات ارضی، زنگزور در حوزه سیاسی ارمنستان گنجانده شد. ایالت سیونیک ارمنستان که میان دو بخش کشور آذربایجان یعنی آذربایجان اصلی و نخجوان قرار گرفته، از طریق زنگزور این کشور دو قسمتی را به یکدیگر پیوند داده و محل ارتباط زمینی آن‌ها را فراهم می‌کند. از طرفی باقی ماندن زنگزور در مالکیت ارمنستان برای ایران اهمیت ژئوپلتیک و اقتصادی دارد، به این دلیل که از طریق آن با گرجستان، روسیه و اروپا ارتباط داریم. از طرفی الحاق این منطقه به آذربایجان به‌معنای از دست رفتن مرز زمینی ایران با ارمنستان است و این یعنی برهم خوردن مرزهای منطقه که همواره یکی از خطوط قرمز ایران بوده است. به همین دلایل ایران مخالف احداث کریدور پیشنهادی آذربایجان است و آن را غیرقانونی می‌داند؛ چراکه خطرات ژئوپلتیک و اقتصادی بزرگی دارد و حتی می‌تواند تهدیداتی در ابعاد امنیتی، حوزه انرژی، امنیت ژئوپلتیکی و حتی مسائل فرهنگی باشد.
موضع رسمی ایرانی‌ها درباره احداث محور زنگزور چیست؟
ایران، پیش از این بارها به روسیه، آذربایجان و ترکیه گوشزد کرده است با هر تغییری در منطقه قفقاز مخالف است و مقابل آن می ایستد. رهبر معظم انقلاب در دیدارهای جداگانه‌ای که با رؤسای جمهور این کشورها در گذشته داشتند، بر همین موضع تأکید کرده بودند. اکنون با بالاگرفتن مناقشات بر سر تغییرات جدید، مقامات کشورمان به‌صراحت هشدارهای خود را در این رابطه اعلام کرده‌اند.
سید عباس عراقچی، وزیر خارجه در پیامی تصریح کرد: «هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال چه در جنوب، چه در شرق چه در غرب، کاملاً غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود». مهدی سبحانی سفیر ایران در ارمنستان هم ضمن گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرد: خواب‌ها و رؤیاها در رابطه با کریدور «زنگزور» هرگز محقق نخواهد شد.
ابراهیم عزیزی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم تأکید کرد کریدور زنگزور خط قرمز ایران است. وی اظهار کرد: بارها از طرق مختلف این را اعلام کردیم و در صورت تغییر، واکنش محکمی خواهیم داشت.
علی نیکزاد نایب رئیس مجلس هم گفت: « سیاست راهبردی ما درباره مرزها و همسایگان ثابت و مبتنی بر منافع ملی است. توصیه‌ام به روسیه و آذربایجان، احترام به مرزهاست».
گقارد منصوریان نماینده مسیحیان ارمنی هم نوشت: «این تهدیدی جدی برای امنیت ملی و تمامیت ارضی است. مرز ایران و ارمنستان از کهن‌ترین مرزهاست و با مسدود شدن مرز، خفگی ژئوپلتیک ایجاد می‌شود. سیاست روسیه، غیرقابل قبول است».
چرا منافع ایران و روسیه باهم تناقض دارد؟
با شروع جنگ اوکراین و خطرات نزدیک شدن ناتو به روسیه، پوتین در تلاش است متحدانی در میان کشورهای مشترک المنافع سابق خود داشته باشد و بتواند به کمک این کشورها فشار تحریم‌های غرب را کاهش دهد. در همین راستا هفته گذشته دیداری با رئیس جمهور آذربایجان داشت و مشخصاً پیداست توجه روسیه به آن‌ها بیشتر شده است. روسیه در مسئله کریدور زنگزور حق را به آذربایجان داد و از طرح احداث این دالان ارتباطی بدون دخالت ارمنستان، حمایت کرد. حمایتی که هشدار ایران را برای روسیه در پی داشت. حالا روسیه به دنبال کاهش قدرت ارمنستان است؛ زیرا همکاری او با ناتو را تهدید علیه خود می‌داند و ایران هم به دنبال دفع نفوذ بیشتر آذربایجان و به‌ویژه اسرائیل در شمالغرب است که محل پایگاه‌های اسرائیلی در اطراف مرزهای شمالی ایران است.
راهکار اصلی برطرف کردن این چالش چیست؟
به‌نظر می‌رسد چنانچه ماجرای زنگزور یک بار برای همیشه حل نشود، همچون استخوانی لای زخم باقی خواهد ماند. اما راهکار اصلی چیست؟ واقعیت آن است که دلایل مطرح شدن این ماجرا در چند سطح قابل بررسی است. در یک سطح منافع کشورهای خارج از منطقه در این است که چالش زنگزور باقی بماند و هیچ‌وقت حل نشود. پس نخستین قدم باید داخلی کردن ماجرا باشد و همه طرف‌ها مقید شوند اجازه دخالت به خارجی‌ها درباره این ماجرا ندهند. در سطح داخلی هم هرکدام از کشورهای منطقه اعم از روسیه، آذربایجان، ارمنستان و البته ایران منافعی دراین باره دارند. اما مهم‌ترین مسئله همه طرف‌ها ماجرای امنیت است. بنابراین نخستین راهکار می‌تواند تشکیل کنسرسیوم منطقه‌ای برای تأمین امنیت اقتصادی و سیاسی و اجتماعی این منطقه باشد. برای این مهم جنگ و درگیری میان دو کشور ارمنستان و آذربایجان باید با تشویق ایران و روسیه تمام شود و طرفین به مرزهای بین‌المللی برگردند. در ادامه کشورهای بزرگ‌تر منطقه یعنی ایران و روسیه باید تضمین‌های لازم به منظور تأمین امنیت اقتصادی و سیاسی دو کشور ارمنستان و آذربایجان را فراهم کنند. در گام بعد ادامه کریدورهای اقتصادی از سوی ایران و روسیه می‌تواند بهترین و دائمی‌ترین راهکار برای ارتقای اقتصادی منطقه و به ویژه دو کشور ارمنستان و آذربایجان باشد. در صورتی که این اتفاق بیفتد تأثیر مستقیم آن متوجه معیشت آذری‌ها و ارمنی‌ها خواهد بود و به این طریق ماجرای زنگزور از صفحه حوادث منطقه وارد حوزه اجتماعی و فرهنگی خواهد شد.
نظر شما