مهندسی به ­عنوان یکی از حیاتی‌ترین رشته‌ها در توسعه کشور و پیشرفت جوامع نقش بسزایی دارد. با توجه به تغییرات سریع در فناوری و نیازهای جامعه، آینده‌ی مهندسی در ایران نیز تحت تأثیر این عوامل قرار خواهد گرفت. در این نوشتار، به بررسی چشم‌انداز آینده‌ی مهندسی در ایران، چالش‌ها و فرصت‌ها، و نقش فناوری‌های نوین و نوآوری در این حوزه پرداخته می‌شود.

1- چالش‌های دیروز و امروز مهندسی

• کمبود منابع مالی و بودجه‌ای

یکی از چالش‌های اصلی مهندسی در ایران، کمبود منابع مالی و بودجه‌ای برای اجرای پروژه‌های بزرگ و پیشرفته است. بر اساس گزارش بانک جهانی در سال 2020، ایران در رتبه 137 از 190 کشور از نظر سهولت در دسترسی به منابع مالی قرار داشته است. این مسئله می‌تواند مانع از پیشرفت و توسعه پروژه‌های زیربنایی و نوآورانه شود.

• مشکلات بوروکراسی و اداری

بوروکراسی پیچیده و مشکلات اداری می‌تواند فرآیندهای مهندسی را کُند کرده و باعث افزایش هزینه‌ها و زمان‌بندی‌های پروژه‌ها شود. طبق گزارش بانک جهانی، ایران در رتبه 127 از نظر سهولت انجام کسب و کار قرار دارد که این نشان‌دهنده پیچیدگی‌های بوروکراتیک است.

• عدم تطابق آموزش‌های دانشگاهی با نیازهای صنعت

یکی دیگر از چالش‌ها، عدم تطابق آموزش‌های دانشگاهی با نیازهای واقعی صنعت است. بر اساس آمار مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بیش از 60 درصد فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی در ایران با مشکل بیکاری مواجه‌اند که نشان‌دهنده عدم همخوانی آموزش‌ها با نیازهای بازار کار است.

2- فرصت‌های امروز و فردای مهندسی

• منابع انسانی جوان و با استعداد

ایران با داشتن جمعیت جوان و تحصیل‌کرده می‌تواند از منابع انسانی خود به عنوان یک مزیت رقابتی بهره‌برداری کند. بر اساس آمارهای رسمی، حدود 70 درصد جمعیت ایران زیر 35 سال هستند که این نشان‌دهنده پتانسیل بالای نیروی کار جوان است.

• رشد فناوری‌های نوین

پیشرفت‌های سریع در فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، بلاک‌چین و بیوتکنولوژی فرصت‌های جدیدی برای مهندسی در ایران فراهم می‌کند. طبق گزارش مؤسسه تحقیقاتی  IDC، تا سال 2025 بازار جهانی اینترنت اشیاء به بیش از 1.1 تریلیون دلار خواهد رسید که نشان‌دهنده پتانسیل بالای این فناوری‌ها است.

• توسعه زیرساخت‌های ارتباطی

توسعه زیرساخت‌های ارتباطی مانند شبکه‌های 5G می‌تواند به بهبود ارتباطات و افزایش کارآیی در پروژه‌های مهندسی کمک کند. بر اساس گزارش سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی ایران، تا سال 2025 بیش از 70 درصد جمعیت ایران تحت پوشش شبکه 5G  قرار خواهند گرفت.

3- نقش فناوری‌های نوین و نوآوری

• هوش مصنوعی و یادگیری ماشین

استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در مهندسی می‌تواند به بهبود فرآیندهای طراحی، پیش‌بینی مشکلات و افزایش دقت در اجرای پروژه‌ها کمک کند. به عنوان مثال، در پروژه‌های ساخت و ساز در کشورهای پیشرفته، استفاده از الگوریتم‌های هوشمند برای پیش‌بینی مشکلات سازه‌ای منجر به کاهش 30 درصدی هزینه‌ها شده است.

• اینترنت اشیاء  (IoT)

اینترنت اشیاء می‌تواند به افزایش کارآیی و بهبود نظارت بر پروژه‌های مهندسی کمک کند. استفاده از سنسورها و دستگاه‌های متصل به اینترنت می‌تواند اطلاعات دقیق و به‌روز را در اختیار مهندسین قرار دهد. به طور مثال، در پروژه‌های عمرانی در دبی، استفاده از اینترنت اشیاء منجر به کاهش 20 درصدی زمان‌بندی پروژه‌ها شده است.

• بلاک‌چین

بلاک‌چین می‌تواند به بهبود شفافیت و امنیت در پروژه‌های مهندسی کمک کند. استفاده از این فناوری می‌تواند به کاهش فساد و افزایش اعتماد میان ذینفعان پروژه‌ها منجر شود. در پروژه‌های بزرگ زیرساختی در کشورهای اسکاندیناوی، استفاده از بلاک‌چین برای مدیریت قراردادها و پرداخت‌ها منجر به افزایش 25 درصدی شفافیت مالی شده است.

• فناوری‌های پایدار

توجه به فناوری‌های پایدار و محیط‌زیستی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و حفظ منابع طبیعی کمک کند. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، مواد بازیافتی و طراحی‌های پایدار از جمله روش‌هایی است که می‌تواند به توسعه پایدار مهندسی در ایران کمک کند. در کشورهایی مانند آلمان و دانمارک، استفاده از فناوری‌های پایدار در پروژه‌های عمرانی منجر به کاهش 40 درصدی اثرات زیست‌محیطی شده است.

4- راهکارهای توسعه و پیشرفت مهندسی در ایران

• بهبود سیستم‌های آموزشی

تطبیق سیستم‌های آموزشی با نیازهای صنعت و فناوری‌های نوین می‌تواند به بهبود کیفیت مهندسین و افزایش نوآوری کمک کند. بر اساس گزارش دانشگاه صنعتی شریف، ایجاد برنامه‌های مشترک با صنعت و افزایش دوره‌های کارآموزی می‌تواند به بهبود 30 درصدی مهارت‌های عملی فارغ‌التحصیلان منجر شود.

• حمایت از پژوهش و توسعه

افزایش سرمایه‌گذاری در پژوهش و توسعه (R&D) می‌تواند به بهبود نوآوری و استفاده از فناوری‌های نوین در مهندسی کمک کند. بر اساس گزارشOECD، کشورهای پیشرفته حدود 3 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به تحقیق و توسعه اختصاص می‌دهند، در حالی که این رقم در ایران کمتر از 0.5 درصد است.

• اصلاحات بوروکراسی

اصلاحات بوروکراسی و بهبود فرآیندهای اداری می‌تواند به کاهش زمان و هزینه‌های پروژه‌ها کمک کند. استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و دیجیتال‌سازی فرآیندهای اداری می‌تواند به بهبود کارآیی و شفافیت کمک کند. به­طور مثال، در کره جنوبی، دیجیتال‌سازی فرآیندهای اداری منجر به کاهش 40 درصدی زمان مورد نیاز برای تأیید پروژه‌ها شده است.

• تشویق به همکاری‌های بین‌المللی

تشویق به همکاری‌های بین‌المللی و تبادل دانش و تجربیات با کشورهای پیشرفته می‌تواند به بهبود کیفیت و نوآوری در مهندسی در ایران کمک کند. این همکاری‌ها می‌توانند شامل پروژه‌های مشترک، تبادل دانشجو و پژوهشگر و مشارکت در کنفرانس‌ها و سمینارهای بین‌المللی باشند. بر اساس گزارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران، همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند به افزایش 20 درصدی کیفیت پژوهش‌ها منجر شود.