در جهانی که همه کشورها به دنبال توسعه صنعت هوش مصنوعی و علوم کوآنتومی هستند، ایجاد زیر ساخت لازم امری ضروری و غیر قابل اجتناب می‌باشد. زیرساخت‌هایی که اگر نباشند عملا هیچ فناوری پیشرفت نمی‌کند. لازمه داشتن زیر ساخت‌های (سخت افزار) مناسب فناوری ارتباطی، سیاست‌گذاری و برنامه‎ریزی حاکمیتی برای تمام بخش‌های آن است.

هزینه‌های تولید و توسعه، آموزش فناوری هوش مصنوعی و در نهایت برآورد اقتصادی از آن مهم‎ترین چالش‌هایی است که در تعریف زیست بوم هوش مصنوعی می‌باشد. چالش‌هایی که قطعا برای غلبه بر آن نیازمند هماهنگی بین بخشی حاکمیتی است.

مزارع GPU (سکوهای داده پردازشگر) گرافیک  

آرش سروری، کارشناس فناوری‌های نوظهور و راهبر رویدادهای استارتاپی نسبت به این موضوع تشریح کرد: مزرعه سکوهای داده پردازشگر گرافیکی یا همان جی‌پی‌یو فارم، می‌تواند به سرعت رندرینگ، شبکه‌های عصبی، پردازش تصویری و بیگ دیتا و بسیاری از محاسبات علمی هوش مصنوعی کمک کند. این تکنولوژی در دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، شرکت‌ها، شتاب‌دهنده‌ها و استارت‌آپ‌های مرتبط نقش اساسی ایفا می‌کند. استفاده از جی‌پی‌یو فارم‌ها می‌تواند باعث افزایش سرعت انجام محاسبات پیچیده و پردازش داده‌های بزرگ شود.

این کارشناس صنعت دیجیتال ادامه داد: در ایران، هرچند هنوز به صورت فیزیکی جی‌پی‌یو فارم‌ها را نداریم، اما سرویس ابری پردازش گرافیکی ایران جی‌پی‌یو که توسط ایران سرور راه‌اندازی شده، چند ماه قبل افتتاح گردید و به ارائه خدمات می‌پردازد. دکتر افشین معاون علمی رئیس جمهور، اعلام کرده است که نخستین دیتاسنتر مزرعه جی‌پی‌یو ایران تا سال ۱۴۰۴ راه‌اندازی خواهد شد. این اقدام‌ها نشان‌دهنده تلاش‌های جدی برای ارتقاء زیرساخت‌های فناورانه و بهره‌برداری از تکنولوژی‌های پیشرفته در کشور است.

وی افزود: یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها در راه‌اندازی این مزارع، تأمین زیرساخت‌ها و نیروی انسانی متخصص است. ایجاد زیرساخت‌های مناسب و تربیت نیروی انسانی ماهر، دو عامل مهم در پیشبرد این پروژه‌ها هستند. این اقدامات می‌توانند به توسعه هوش مصنوعی در کشور کمک شایانی کنند. در حوزه زیرساخت، هزینه‌های بالای تولید و توسعه نیز یکی از موانع مهم به شمار می‌آید. در حالی که در حوزه نرم‌افزار و راهکارهای مبتنی بر هوش مصنوعی، ایران توانسته است پیشرفت‌های قابل توجهی داشته باشد. همچنین، نیروی انسانی و داده‌ها نیز پارامترهای بسیار مهمی هستند که می‌توانند به پیشرفت این حوزه کمک کنند.

آرش سروری تصریح کرد: در مورد هزینه تولید و توسعه ساختار صنعت هوش مصنوعی باید گفت که این هزینه‌ها بسته به حوزه مورد نظر متفاوت است. اگر در حوزه زیرساخت‌ها کار کنیم، هزینه‌ها بیشتر و پیچیده‌تر خواهد بود. اما در حوزه نرم‌افزار و چت‌ها (چت ‌‎بات‎ها) ایران تاکنون عملکرد خوبی داشته و حتی از بعضی کشورهای دیگر پیشی گرفته است. با وجود این، در زمینه سخت‌افزار هنوز با چالش‌هایی مواجه هستیم و نیاز به توسعه بیشتر داریم.

آورده اقتصادی-تجاری صنعت هوش مصنوعی

این راهبر رویدادهای استارتاپی تشریح کرد: آورده اقتصادی هوش مصنوعی در ایران، به ویژه در بلندمدت، بسیار مورد توجه است. این فناوری از اوایل سال ۲۰۲۳ با شرکت‌هایی نظیر OpenAI و ChatGPT به صورت جهانی معرفی شد و به سرعت در حال گسترش است. در ایران، نیز این حوزه با سرعت زیادی در حال رشد است و می‌توان انتظار داشت که در بلندمدت تأثیرات اقتصادی مثبتی بر کشور داشته باشد. هوش مصنوعی می‌تواند نه تنها در کوتاه‌مدت و میان‌مدت بلکه در بلندمدت نیز بازدهی اقتصادی قابل توجهی به همراه داشته باشد.

آرش سروری به صراحت گفت: زیست‌بوم هوش مصنوعی در ایران شامل سه ضلع حاکمیت، بخش خصوصی و استارت‌آپ‌ها و کاربران نهایی که عملا مردم (جامعه) هستند. ستاد هوش مصنوعی، سازمان هوش مصنوعی، معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی وزارت ارتباطات و زیرساخت نقش مهمی در حمایت و توسعه این حوزه دارند. از سوی دیگر، استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای خصوصی نیز باید آموزش‌های لازم را ببینند تا بتوانند به نحو احسن از این فناوری بهره‌مند شوند. همچنین، کاربران نهایی نیز باید آموزش‌های لازم را دریافت کنند تا بتوانند از این تکنولوژی بهره‌برداری کنند.

وی با اشاره به آموزش رشته های مختلف هوش مصنوعی در مقاطع ارشد در دانشگاه های کشورمان گفت: علاوه بر این موضوع اینترنت و پلتفرم‌های آنلاین نظیر یوتیوب و پادکست‌ها منابع خوبی برای خودآموزی در این زمینه هستند. آموزش کار با هوش مصنوعی باید به روز باشد و در سیستم آموزش مدارس و دانشگاه‌ها گنجانده شود. چرا که نسل زد و آلفا عملا نسل دیجیتالی هستند. متأسفانه، نظام آموزشی کشور در برخی موارد عقب‌تر از تکنولوژی و فناوری است. ابزارهای مختلف آموزشی می‌توانند به بهبود و ارتقاء این وضعیت کمک کنند و باید به کار با افزایش مصنوعی نیز در سیستم آموزشی توجه ویژه شود.

این کارشناس صنعت دیجیتال ادامه داد: حاکمیت-دولت ستاد و سازمانی را برای توسعه کاربردی، فناوری هوش مصنوعی در زندگی مردم ایجاد کرده است اما هنوز خروجی که اثرگذار بر جامعه باشد را ندارد. ولی یکی از راهکارهای توسعه این فناوری اعطای تسهیلات مناسب به اکو سیستم‌ها و یا استارتاپ‌ها است؛ چرا که هم می توانند تسهیل گر و هم شتاب دهنده این صنعت-تجارت تقریبا نو ظهور باشند.

برنامه ساز حوزه تکنولوژی نسبت به خطرات احتمالی این فناوری بیان کرد: باید برای توسعه هوش مصنوعی و پیشگیری از آسیب‌های احتمالی آن، تدابیر مناسبی اتخاذ کند. اگرچه نگرانی‌هایی درباره جایگزینی انسان‌ها با هوش مصنوعی وجود دارد، اما به نظر نمی‌رسد که هوش مصنوعی آنقدرها هم تهدیدی برای شغل‌ها باشد. بلکه مانند تکنولوژی‌های گذشته، می‌تواند روش‌ها و فرآیندهای کاری را بهبود بخشد. با آموزش و آماده‌سازی مناسب، می‌توان از تمامی مزایای هوش مصنوعی بهره‌برداری کرد و آسیب‌های احتمالی آن را به حداقل رساند.

وی در انتها افزود: به طور مثال زمانی که چرخ خیاطی آمد خیاط ها شغل خودشان را با آن وفق دادند یا زمانی که استفاده از رایانه فراگیر شد، تاپیست‌ها نه تنها شغل خود را از دست ندادند بلکه خود را با آن فناوری به روز کردند. پس نمی‌توان قطعی و حتمی این فناوری را آسیب زا تصور کرد؛ هرچند که هوش مصنوعی نیز مانند تمامی فناوری‌ها آسیب هایی داشته و دارد.

مزرعه جی‎پی‌یو در ایران

سهند خرسندی دیگر کارشناس آی‎تی، فعال و برنامه نویس حوزه بینایی کامپیوتر تشریح کرد:Graphics Processing Unit (GPU) یا واحد پردازشگر گرافیکی بخشی از سخت‌افزار کامپیوتر است که به ما امکان پردازش‌های موازی با سرعت بالا را می‎دهد. ضرب ماتریسی نقطه ارتباط بین جی‌پی‌یو و هوش مصنوعی می‎باشد. عملا در هوش مصنوعی، یکی از مهم‌ترین کارهایی که انجام می‌شود به شکل عددی-علم ریاضی، ضرب ماتریسی است. مثلاً فرض کنید یک ماتریس بزرگ با ابعاد هزار در هزار در ماتریس بزرگ دیگری ضرب می‌شود.

وی ادامه داد: انجام این محاسبات به صورت سری روی CPU بسیار زمان‌بر است، اما همین محاسبات بر روی GPU به صورت پردازش موازی انجام می‌گیرد. به طوری که مثلاً ۵۰۰ سطر همزمان ضرب می‌شوند. این ویژگی باعث می‌شود سرعت محاسبات به شدت افزایش یابد. به همین دلیل، در فرآیند آموزش و استفاده از شبکه‌های عصبی، جی‌پی‌یو بسیار مفید است.

فعال حوزه بینایی رایانه‌ای در رابطه با مزرعه جی‌پی‌یو شرح داد: زمانی که یک تَسک (دستورالعمل) بسیار بزرگ و پیچیده داریم و از چندین جی‌پی‌یو به جای یک واحد استفاده می‌کنیم، این را مزرعه جی‌پی‌یو می‌نامیم. در واقع چندین جی‌پی‌یو قدرتمند، به صورت همزمان کار می‌کنند تا محاسبات را به انجام برسانند.

سهند خرسندی افزود: در کشور خودمان بسته به تعریف مزرعه GPU، می‌توانیم بگوییم چنین مزرعه‌هایی را داریم و هم نداریم. برخی مراکز مانند دانشگاه زنجان و تهران از چندین جی‌پی‌یو به هم وصل شده استفاده می‌کنند. اما اگر منظور یک مزرعه GPU بزرگ مانند آنچه شرکت‌های بین‌المللی دارند، باشد، چنین چیزی در ایران به صورت گسترده وجود ندارد. همچنین، به دلیل اینکه نیاز به چنین ابعاد بزرگی در ایران کمتر احساس می‌شود، تلاش‌ها بیشتر بر روی پروژه‌های کوچکتر و متناسب با نیاز داخلی متمرکز شده است.

وی در ادامه شرح داد: به طور کلی، مزارع جی‌پی‌یو و استفاده از آن‌ها در هوش مصنوعی می‌تواند تاثیرات بزرگی داشته باشد، اما نیازمند سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق است. ایران با تلاش‌های فعلی در حال حرکت به سمت توسعه این فناوری است و امیدواریم در آینده بتواند به دستاوردهای بزرگی دست یابد.

مزایای اقتصادی هوش مصنوعی

این برنامه نویس با اشاره به هزینه های بسیار سنگین تولید و توسعه این ساختار گفت: مثلاً یک "جی‌پی‌یو اچ ۱۰۰" با ظرفیت ۶۴ گیگابایت حدود یک میلیارد و ۵۰۰ هزار تومان هزینه دارد. بسته به نیاز، ممکن است به صدها یا هزاران واحد از این جی‌پی‌یوها نیاز داشته باشیم که هزینه بسیار بزرگی را شامل می‌شود. به علاوه، تولید جی‌پی‌یو نیز دانش فنی بسیار بالایی می‌طلبد که در حال حاضر در ایران وجود ندارد و در چند کشور محدود دنیا همچون ایالات متحده آمریکا و عمدتا اروپای غربی و چین انجام می‌شود.

خرسندی همچنین تصریح کرد: از نظر برآوردهای اقتصادی، هوش مصنوعی می‌تواند در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مزایای اقتصادی زیادی به همراه داشته باشد. این فناوری نه تنها کارایی و بهره‌وری را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و توسعه فناوری‌های نوین کمک کند. با این حال، برای بهره‌برداری کامل از مزایای هوش مصنوعی، نیاز به زیرساخت‌های مناسب و نیروی انسانی ماهر است.

استفاده از هوش مصنوعی در پژوهش‌های آکادمیک

این فعال حوزه هوش مصنوعی افزود: در زمینه پژوهش و آکادمیک، هوش مصنوعی به یکی از موضوعات مهم تبدیل شده است. تقریباً تمامی رشته‌های دانشگاهی می‌توانند از این فناوری بهره‌برداری کنند و به همین دلیل اساتید و دانشجویان بسیاری به سمت استفاده از هوش مصنوعی در پروژه‌ها و پایان‌نامه‌های خود سوق داده شده‌اند. رشته‌های مهندسی برق، مکانیک و صنایع از جمله رشته‌هایی هستند که به طور ویژه از این فناوری استفاده می‌کنند.

سهند خرسندی متخصص آی‌تی بیان کرد: هوش مصنوعی به عنوان یکی از فناوری‌های نوین، تأثیرات گسترده‌ای در بخش‌های مختلف از جمله نظامی، درمانی، پزشکی و صنعتی داشته است. این فناوری در پروژه‌های بزرگ و کوچک مختلفی در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین مزایای هوش مصنوعی این است که کارهای روتینی را که قبلاً توسط نیروی انسانی انجام می‌شدند، با دقت و سرعت بالاتری انجام می‌دهد. این مسئله باعث افزایش کارایی و بهره‌وری شده و نیروی انسانی را از انجام کارهای تکراری آزاد می‌کند.

کارشناس فناوری بینایی علوم کامپیوتر گفت: این فناوری حتی در رشته‌های مرتبط با علوم کامپیوتر و مهندسی کامپیوتر در مقاطع ارشد و دکترا نیز تدریس می‌شوند و درس‌های مرتبط با هوش مصنوعی نیز در برنامه‌های درسی این رشته‌ها گنجانده شده است. در مقطع کارشناسی نیز برخی رشته‌ها نظیر مهندسی برق و کامپیوتر درس‌های مرتبط با هوش مصنوعی را ارائه می‌دهند. با این حال، آموزش هوش مصنوعی در مدارس و در دوران آموزش و پرورش کمتر دیده می‌شود و نیاز به توجه بیشتر دارد.

وی در مورد کمرنگ بودن کاربرد هوش مصنوعی در صنعت ایران بیان کرد: مهم‌ترین دلیل اصلی این مسئله می‌تواند هزینه‌های بالای سخت‌افزارهای مرتبط با هوش مصنوعی و عدم دسترسی به تجهیزات مناسب باشد. همچنین، برخی شرکت‌ها تمایل دارند کارها را به روش‌های قدیمی و با استفاده از نیروی انسانی انجام دهند و به هوش مصنوعی اعتماد ندارند. این عدم اعتماد می‌تواند به دلیل جدید بودن فناوری و نیاز به زمان برای پذیرش و اعتمادسازی باشد.

نقش دولت در گسترش اجتماعی فناوری هوش مصنوعی

سهند خرسندی درباره این موضوع گفت: در زمینه حمایت‌های مالی، نهاد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نقش مهمی در حمایت از شرکت‌های خصوصی برای پیشبرد پروژه‌های مرتبط با هوش مصنوعی ایفا می‌کند. این نهاد از پروژه‌های دانش‌بنیان در بخش‌های نظامی و غیرنظامی حمایت کرده و تسهیلات مختلفی برای شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های فعال در این حوزه فراهم می‌آورد. به عنوان مثال، یکی از پروژه‌هایی که مورد حمایت قرار گرفته، استفاده از هوش مصنوعی برای چهره‌نگاری است. در این پروژه، از مدل‌های تولید تصویر (Image Generation) برای تبدیل نقاشی‌های چهره به عکس‌های واقعی استفاده می‌شود. این پروژه‌ها نقش مهمی در پیشرفت فناوری هوش مصنوعی در ایران ایفا می‌کنند.

برنامه نویس علوم بینایی رایانه‎ای در مورد تسهیل‎گری دستگاه‌های حکومتی-دولتی بیان کرد: حمایت‌ها نه تنها در زمینه مالی بلکه در زمینه تسهیل واردات تجهیزات نیز انجام می‌شود. برای مثال، تخصیص ارز برای واردات جی‌پی‌یوها و دیگر تجهیزات مرتبط با هوش مصنوعی یکی از اقداماتی است که به توسعه این فناوری کمک می‌کند. این حمایت‌ها باعث می‌شود که ایران بتواند به بهره‌وری بیشتری در حوزه هوش مصنوعی دست یابد و در عرصه‌های مختلف علمی و صنعتی پیشرفت کند. با این حال، هنوز فاصله زیادی با اهداف بلندمدت وجود دارد و نیاز به حمایت‌های بیشتر و فعال‌سازی هسته‌های تحقیقاتی در تمامی استان‌ها احساس می‌شود.

این آی‎تی مَن افزود: هوش مصنوعی به عنوان یک فناوری نوین، توانسته است در بخش‌های مختلف ایران مورد استفاده قرار گیرد و به توسعه و پیشرفت کشور کمک کند. با افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه و تقویت زیرساخت‌های مربوطه، می‌توان انتظار داشت که در آینده‌ای نزدیک، نقش هوش مصنوعی در ایران پررنگ‌تر شده و مزایای بیشتری به همراه داشته باشد.

تحلیل داده ها با هوش مصنوعی مولد

فعال حوزه فناوری هوش مصنوعی تشریح کرد: هوش مصنوعی مولد، که بخشی از هوش مصنوعی است، هدفش تولید محتوا بر اساس داده‌هایی است که از قبل دیده و آموزش دیده است. این فناوری می‌تواند ویدیو، متن، صدا و تصویر تولید کند و انواع داده‌ها را به یکدیگر تبدیل کند. یکی از کاربردهای مفید این فناوری، تولید عکس‌های واقعی از روی نقاشی‌های چهره است که در پروژه‌های چهره‌نگاری استفاده می‌شود. هوش مصنوعی مولد می‌تواند تحولات بزرگی در زمینه‌های مختلف ایجاد کند و کاربردهای فراوانی دارد.

سهند خرسندی در ادامه با اشاره به نگرانی‌های زیادی که به واسطه آسیب‌ها در این زمینه وجود دارد گفت: برخی از کارشناسان و دانشمندان، مانند جفری هینتون، پدر علم هوش مصنوعی، معتقدند که باید کنترل‌های دقیق‌تری بر روی توسعه هوش مصنوعی اعمال شود تا از بروز آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود. مسائل اخلاقی مرتبط با داده‌ها، به ویژه در مدل‌های تولیدی (Generative AI) می‌تواند چالش‌هایی را به همراه داشته باشد. به عنوان مثال، داده‌های غیراخلاقی ممکن است در فرآیند تولید محتوای جدید استفاده شوند، که می‌تواند به انتشار اطلاعات نادرست و مضرات اجتماعی منجر شود.

وی در انتها افزود: یکی از موارد جالب توجه در این زمینه، توصیه‌های ناخواسته‌ای است که برخی از مدل‌های چت‌بات هوش مصنوعی ارائه می‌دهند. به عنوان مثال، یک مدل چت‌بات به نام جمینای، توصیه‌هایی درباره خودکشی به کاربران داده بود که نشان‌دهنده نیاز به کنترل دقیق‌تر بر روی این فناوری‌ها است. این مثال‌ها نشان می‌دهند که هوش مصنوعی می‌تواند علاوه بر مزایا، آسیب‌های جدی نیز به همراه داشته باشد.

حمید اسدی – خبرنگار تحریریه جوان