عطسه در طول تاریخ بشر معانی زیادی به خود گرفته است. مسیحیان اولیه عطسه را نشانه‌ای الهی یا فریب شیطانی می‌دانستند، در حالی که یونانیان باستان آن‌ها را فال‌هایی می‌پنداشتند، هم فال نیک و هم فال بد. مکانیسم عطسه، از احساس خارش اولیه تا خروج ناگهانی هوا از بینی، شامل مراحل متعددی است. این جمله به طور خلاصه و جذاب، موضوع پیچیده فیزیولوژیکی عطسه را معرفی می‌کند. کلمه "a lot going on" به فرایندهای مختلفی اشاره دارد که در بدن ما رخ می‌دهند تا عطسه‌ای را ایجاد کنند.

اما علم مدرن همه این خرافات را با توضیحی فیزیولوژیکی جایگزین کرده است؛ عطسه جزء جدایی ناپذیر سیستم ایمنی بدن است و وظیفه بیرون راندن هر ماده‌ای را بر عهده دارد که سعی می‌کند از طریق مجرای بینی وارد بدن شود. عطسه اساساً یک مکانیسم دفاعی است که در برابر میکروب‌ها و تحریک‌کننده‌هایی که می‌توانند به ما آسیب برسانند، از بدن محافظت می‌کند.

سسیلیا داماسک، متخصص گوش، حلق و بینی در Orlando ENT and Allergy می‌گوید: «همانطور که پوست برای ما محافظ است، بخشی از وظایف بینی نیز محافظت از ماست.»

چه اتفاقی می‌افتد که عطسه می‌کنیم؟

ذرات خارجی مانند گرده گل‌ها، موی حیوانات خانگی، ذرات گرد و غبار و ذرات ویروسی، همیشه وارد سینوس‌های ما می‌شوند. عطسه که به آن استرنوتاسیون (Sternutation) نیز گفته می‌شود، تنها راه خارج کردن این ذرات از بدن است.

هنگامی که این ذرات وارد بینی می‌شوند، روی غشای مخاطی کشیده می‌شوند که این غشاء مواد شیمیایی را آزاد می‌کند و عصب سه قلو (عصب بزرگی که مسئول حس در صورت است) را فعال می‌کند؛ سپس سیگنال الکتریکی را به بخشی از ساقه مغز به نام بصل‌النخاع می‌فرستد. مغز نیز به نوبه خود برای مقابله با تهدید بالقوه، یک رفلکس فیزیکی را به حرکت در می‌آورد.

در مدت کوتاهی چشم‌ها بسته می‌شوند، زبان به سقف دهان می‌رود و دیافراگم منقبض می‌شود. در عین حال ماهیچه‌های قفسه سینه و شکم منقبض شده و تارهای صوتی برای ایجاد فشار در ریه‌ها بسته می‌شوند. سپس آنها دوباره باز شده و یک انفجار قدرتمند هوا را به سمت بالا به سمت دهان و بینی هدایت می‌کنند. داماسک در این رابطه می‌گوید: «همه اینها ظرف چند ثانیه اتفاق می‌افتد و هر ماده خارجی را بیرون می‌اندازد.» این مواد (به همراه مقداری از مخاط) می‌توانند با سرعت ۱۰۰ فوت در ثانیه تا ۲۷ فوت (حدود ۸ متر) حرکت کنند.

چرا ما بیش از یک بار عطسه می‌کنیم؟

گاهی اوقات دو یا سه (یا یک میلیون) عطسه طول می‌کشد تا ماده‌ی آزاردهنده به طور کامل خارج شود. دلیل این امر مشخص نیست، اما همانطور که داماسک گفت:«ممکن است برخی از افراد عطسه‌های کارآمدتری نسبت به دیگران داشته باشند.»

جالب اینجاست که عطسه‌های مردم علاوه بر کارایی، از جنبه‌های دیگری نیز با هم تفاوت دارند. هیچ دو عطسه‌ای کاملاً شبیه هم نیستند و هر کدام محصول ظرفیت ریه و همچنین شکل گلو، بینی و دهان است. عطسه شما، درست مانند صدای شما، فقط مخصوص شماست.

دلایل غیرمعمول برای عطسه کردن

اگرچه هدف اصلی عطسه خلاص شدن بدن از آلودگی‌ها است، اما محرک‌های عجیب‌تری نیز دارد. به دلیل تداخل غیرقابل توضیح (اما احتمالاً ژنتیکی) برخی از مسیرهای فیزیولوژیکی، ۲۰ تا ۳۵ درصد از جمعیت هنگام نگاه کردن به خورشید عطسه می‌کنند، پدیده‌ای که به عنوان عطسه نوری (photic sneezing) شناخته می‌شود. برای افراد دیگر بعد از یک وعده غذایی سنگین اتفاق می‌افتد، ترکیبی عجیب از عطسه و سیری که اسنتیشن (snatiation) نامیده می‌شود.

منبع: discovermagazine

نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس