یکی از صفات مهم پیغمبر اکرم(ص)، «رحمت للعالمین» است، در مورد مفهوم این عبارت توضیح دهید.

قرآن کریم پیغمبر(ص) را نه تنها به عنوان الگو، بلکه تنها الگوی موفق بشریت با تعبیر «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» معرفی می‌کند. این موضوع، قابل تأمل است که چرا پیغمبر(ص) به این عنوان شناخته شدند. شاید در تاریخ هیچ شخصیتی به اندازه پیغمبر(ص)، بر سر راه و اهداف خود با مشکل مواجه نبوده است. اگر به مشکلات پیغمبر(ص) در حوزه نظامی توجه کنیم، ایشان با انواع جنگ‌ها مواجه بودند، در واقع از یک سو مشرکان، از سویی منافقان از دورن خانه تا بیرون توطئه می‌کردند، از سویی هم چهار گروه یهود بنی نضیر، بنی مصطلق، بنی قریضه و بنی قینقاع در چهار گوشه مدینه سنگر گرفته بودند و دائم با پیغمبر مخالفت می‌کردند. در حقیقت این مشکلات نظامی، تمام وجود پیغمبر را دربرگرفته بود.

محور مشکل دوم اقتصادی بود که محاصره اقتصادی، به مدت سه سال در شعب ابی‌طالب وجود داشت و پیغمبر را از حداقل‌ها هم محروم کرده بودند. مشکل سوم، مشکل روحی و روانی بود که به دلیل جهل مردم برای ایشان ایجاد شده بود. در واقع مردم دچار چهار گونه جهل در فکر، روح، قضاوت و رفتار بودند. تعصب‌های جاهلی، زنده به گور کردن دختران، قضاوت‌های نادرست و ... پیغمبر را آزار می‌داد و بیشترین رنج را بر پیغمبر(ص) تحمیل می‌کرد.

چنین شخصیتی بعد از ۵۰۰ سال برای هدایت مردمی آمده بود که از راهنما به دور بودند. پیغمبر(ص) از غار حرا پایین آمد، در حالی که همان جهل وجود داشت و ایشان را به ساحر، کذاب، شاعر و مجنون بودن متهم می‌کردند، اما بیش از ۱۰ سال طول نکشید که پیغمبر(ص) در جنگ بدر و احد، فداییان بسیاری پیدا کرد و همه در راه اهداف آن حضرت، حاضر بودند جان خود و خانواده‌شان را فدا کنند تا مویی از سر پیغمبر(ص) کم نشود.

این موضوع، محل بحث است که راز این داستان چه بوده است که پیغمبر توانست در کمترین زمان ممکن بر همه این مشکلات فائق آید. پاسخ به این سؤال در یک جمله کلی همان مکتب رحمت پیغمبر است که تعبیرشان «الْحُبُّ أَسَاسِی» بود. یعنی زیربنای مکتب ایشان محبت بود؛ از این رو این محبت جلوه‌های متعددی داشت و روز به روز بر جذابیت پیغمبر(ص) و تأثیرگذاری و نفوذ ایشان افزوده می‌شد.

به برخی از جلوه‌های رحمت پیامبر(ص) که در قرآن کریم آمده است، اشاره کنید.

برخی از جلوه‌ها را می‌توان در آیه ۱۵۹ سوره مبارکه آل عمران مشاهده کرد؛ خداوند در این آیه می‌فرماید؛ «فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم ۖ وَلَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِکَ ۖ فَاعفُ عَنهُم وَاستَغفِر لَهُم وَشاوِرهُم فِی الأَمرِ ۖ فَإِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ المُتَوَکِّلینَ؛ به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان(مردم) نرم و مهربان شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند. پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد».

براساس آنچه در این آیه آمده است، کلام پیغمبر و حتی شاکله شخصیتی ایشان ملایم بود و «وَلَو کُنتَ فَظًّا»، خشن و سنگدل نبود. روابط عمومی و جاذبه بالایی داشته و دارای شخصیت مشورتی بود، یعنی با مشورت کردن به مردم شخصیت می‌داد و به آنها احترام می‌گذاشت. همچنین اهل عفو و گذشت بود، اگر بنا باشد، زیر این آسمان یک نفر از مردم مکه بگرید؛ او پیغمبر بود، چراکه یک عمر از دست مردم مکه، شکنجه دید. ولی وقتی که بر مردم مسلط شد، شیوه عفو، غفر و احسان را پیش گرفت. نه فقط مجازات نکرد، بلکه عیوب مردم را می‌پوشاند و اذیت‌ها را از صفحه ذهن و وجودش بیرون برده بود و حتی به مردم احسان نیز می‌کردند.

یعنی عالی‌ترین مراتب کرامت را پیغمبر در حق مردم انجام دادند و شخصیت بسیار صادقی بودند، همانطور که خداوند در آیه ۱۶۱ سور آل‌عمران می‌فرماید؛ «وَمَا کَانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ»، یعنی غَلّ و غش، مکر، حیله، بی‌صداقتی و ... در قاموس پیغمبر نبود و آب زلال و روانی بود. دو رو نداشت و همین بود که می‌نمود.

در آیه ۱۲۸ سوره توبه می‌فرماید؛ «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ»، پیغمبر در خانه نمی‌نشستند تا مردم به سراغشان بروند، بلکه خود به سراغ مردم می‌رفتند. ابشان طبیب دوار بودند، یعنی کیف طبابتشان را برمی‌داشتند و در میان مردم می‌چرخیدند و این اوج تواضع پیغمبر را می‌رساند. در واقع تواضع ایشان جلوه دیگری از رحمانیت پیغمبر است. پیغمبر مرد عمل بودند. خداوند می‌فرماید؛ «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ»، رسول یعنی انسان زنده و بیدار، انسانی که عزم و اراده در وجودش است و با تمام وجود به میدان کار می‌آمد.

بسیار دلسوز بودند و غصه می‌خوردند و گمراهی مردم ایشان را رنج می‌داد. آنقدر دلسوز بودند که خداوند می‌فرماید؛ «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لا یَحْزُنْکَ الَّذینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ؛‌ ای پیغمبر، غمگین مباش از آنان که به زبان اظهار ایمان کنند و به دل ایمان ندارند و به راه کفر شتابند». در واقع شدت غصه‌های پیغمبر باعث می‌شد که خداوند به ایشان دلداری بدهد که «گویا خود را هلاک می‌کنی، خود را هلاک نکن، مدارا کن». مجموع این ویژگی‌ها نظیر عفو و گذشت، ملایمت، روابط بالا، نرمی، مردمداری، تواضع، رأفت و رحمانیت همگی نشان دهنده چهره رحمانی پیغمبر است.

میان رئوفیت و رحمانیت پیغمبر تفاوت وجود دارد، رحمانیت یعنی مهربانی و رئوفیت، مهربانی همراه با کرامت و سرعت در گره‌گشایی است. پیغمبر از کار مردم گره‌گشایی می‌کردند. سریع و بدون اینکه سر مردم منت بگذارد و یا آزار دهد. همه این خصوصیات از ایشان یک شخصیت مهربان برای مردم ساخته بود که باعث شد ایشان بتوانند در کمترین زمان ممکن بر مشکلات پیروز شوند.

اهانت‌هایی که هر از چند گاهی به پیامبر اکرم(ص) می‌شود را چگونه باید پاسخ داد تا اثرگذار باشد؟

تبیین شخصیت پیغمبر(ص) اهمیت ویژه‌ای دارد، مرحوم علامه طباطبایی(ره) کتابی با عنوان «روش‌های زندگی پیغمبر» نوشته است که به نام «نگین هستی و گل محمدی» هم چاپ شده است که در این کتاب تمام سبک زندگی پیغمبر و شخصیت فکری، روحی و رفتاری ایشان آمده است و اگر این ویژگی‌ها، مرام و سبک زندگی پیغمبر را برای مردم به خوبی تبیین کنیم، فیلم بسازیم و در قالب نمودار زنده به مردم ارائه دهیم، مردم خود به خود عاشق و مرید پیغمبر خواهند شد.

سمیه قربانی