در آیات قرآن کریم مطالب دقیق و مهمی درباره مناسبات جنگ و صلح و نحوه تقابل و همچنین تعامل و ارتباط با دشمنان اسلام بیان شده است؛ مطالبی که بازخوانی آنها می‌تواند برای امروز ما درس‌آموز باشد و به نظر می‌رسد یکی از مبانی مهم اندیشه دفاعی رهبران جریان مقاومت به ویژه مقام معظم رهبری را تشکیل می‌دهد. یکی از مسائلی که در این آیات بیان شده است سازوکار بهره‌مندی از نصرت الهی است. بر اساس وعده خداوند در قرآن، نصرت الهی امری قطعی و حتمی است ولی نحوه دست‌یابی به آن می‌تواند با فرازونشیب‌هایی همراه باشد.

مقام معظم رهبری بارها در بیانات و پیام‌های خود بر اهمیت توجه به نصرت الهی اشاره کردند؛ به عنوان مثال در یکی از دیدارها چنین تعبیر فرمودند: «امروز، در داخل غزّه و داخل فلسطین، نیروهای مقاومت دارند به قرآن عمل می‌کنند. مقاومت، در داخل غزّه، در حال ایستادگی در مقابل دشمن است. «اُذِنَ لِلَّذینَ یُقاتَلونَ بِاَنَّهُم ظُلِموا وَ اِنَّ اللَهَ عَلی نَصرِهِم لَقَدیر». خدای متعال ان‌شاءالله به آنها نصرت هم خواهد داد. امید ما به لطف الهی و به نصرت الهی تمام نمی‌شود. در آیه دیگری فرمود: «وَ لَیَنصُرَنَّ اللَهُ مَن یَنصُرُه». این تأکیدِ الهی است. نصرت الهی ان‌شاءالله شامل حال مردم فلسطین خواهد بود و دنیای اسلام، به لطف الهی، نابودی غدّه سرطانی صهیونیستی را به چشم مشاهده خواهد کرد. ‌».

با توجه به شرایط حال حاضر منطقه و ترور جمعی از رهبران مقاومت اسلامی از جمله اسماعیل هنیه و سیدحسن نصرالله، ضرورت توجه به نصرت الهی که می‌تواند نقش مهمی در امیدآفرینی و افزایش روحیه سربازان مقاومت داشته باشد ضرورتی دوچندان دارد.

در همین راستا با حجت‌الاسلام و المسلمین قاسم ترخان؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت‌وگو کردیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید؛

به نظر شما تحولات حال حاضر منطقه که حاکی از تقابل همه‌جانبه محور مقاومت و رژیم صهیونیستی است چه تأثیری بر آینده جهان تشیع خواهد گذاشت و چه درس‌هایی می‌توان از آن آموخت؟

اینکه این همه تاکید شده جای دیگر نروید و سراغ اهل بیت (ع) بروید برای این است که اهل بیت آموزه‌هایی را مطرح می‌کنند که اسلام واقعی را روشن می‌کند. اگر بخواهیم روشن‌تر بگوییم، مسیر را اهل بیت (ع) نشان می‌دهند. همین که شما می‌بینید در محور مقاومت کسانی حضور دارند که دوستدار اهل بیت هستند به این جهت است که در مکتب اهل بیت (ع) با طاغوت مماشات نمی‌شود و از مظلوم حمایت می‌شود.

من نگاهم این است با این تحولات، چهره واقعی مکتب اهل بیت (ع) در دنیا روشن می‌شود یعنی خود همین امر، زمینه ظهور حضرت را فراهم می‌کند. من در خیلی کلیپ‌ها دیدم در پی همین وقایع، خیلی‌ها به مکتب اهل بیت گرایش پیدا کردند؛ چون دیدند پیروان اهل بیت هستند که از مظلومان حمایت می‌کنند. وقتی مردم دنیا ببینند آنهایی که پیرو اهل بیت هستند دارند برای حمایت از مظلوم هزینه‌های سنگین پرداخت می‌کنند، بر اساس فطرتشان سراغ مکتب اهل بیت می‌روند و با اینکه تبلیغات منفی زیاد است ولی این تبلیغات کنار می‌رود و چهره واقعی مکتب اهل بیت خودش را به مردم نشان می‌دهد و گرایش به این مکتب فراوان خواهد بود. همه اینها زمینه‌ساز ظهور حضرت مهدی (عج) خواهد بود.

تا اینجا تحلیل بنده بود؛ اگر بخواهیم بر اساس آموزه‌های قرآن و روایات بحث کنیم ما قائل هستیم جهان بر اساس یکسری قوانین اداره می‌شود؛ منظورم قوانین طبیعی نیست، منظورم سنن الهی است. یعنی خداوند دارد با یک قوانینی عالم و آدم را تدبیر می‌کند. این سنن چند نوع است؛ یک دسته از سنن و قوانین مشروط است، یک دسته مطلق است. سنن مشروط به اراده آدم‌ها بستگی دارد یعنی اگر ما اراده کنیم نتیجه‌اش ظاهر می‌شود. یک دسته از سنن، سنن مطلق است مثل اینکه خدا انسان‌ها را آزمایش می‌کند. ما یک دسته سنن دیگری هم داریم به نام سنت‌های مطلق رقابت‌پذیر. سنت نصرت الهی یک سنت مشروط است اما ما در کنار این سنت مشروط، یکسری سنن مطلق رقابت‌پذیر هم داریم که توضیح خواهم داد. در واقع بنده می‌خواهم با این بحث، استدلال قرآنی اینکه می‌گویم پیروزی با مظلومان عالم است را توضیح دهم.

سنت نصرت الهی یک سنت مشروط است. خداوند یک قانون دارد و آن اینکه مظلومان عالم و مؤمنان را یاری می‌کند. دلایل قرآنی این بحث فراوان است. مثلاً قرآن می‌فرماید: «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهَادُ» یعنی در همین دنیا، پیامبران و کسانی که ایمان آوردند را یاری می‌کنیم. سنت نصر و یاری مشروط است و شرایطی دارد. یکی از شرایطش بحث یاری کردن خدا است یعنی وقتی شما خدا را یاری کنید، خدا هم شما را یاری می‌کند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ». بنابراین اگر شما دین خدا را یاری کنی، خدا هم نصرتش را شامل حال شما می‌کند. یک شرط دیگر این است که شما ایمان واقعی داشته باشی و در مسیر توحید و بندگی استقامت کنی: «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ».

یک شرط دیگر از آیات قرآن استفاده می‌شود که خیلی جالب است و شرایطی که الآن در آن هستیم می‌تواند مصداق این مسئله باشد. آن شرط این است که وقتی سختی‌ها و بلاها اوج می‌گیرد نصرت الهی می‌آید. الآن ما در اوج سختی‌ها و بلاها هستیم و الآن وقتی است که خدا یاری می‌کند. آیه ۲۱۴ سوره بقره چقدر زیبا می‌گوید: «مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّی یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَی نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ». آیه می‌فرماید شرایط بر پیامبر (ص) و مؤمنین آنچنان دشوار شد که گفتند «متی نصرالله» یعنی خدا کی ما را یاری می‌کند؟ بعد خداوند می‌فرماید نصرت الهی نزدیک است. بنابراین اگر شما ایمان داشته باشید، استقامت کنید و بلا اوج بگیرد نصرت الهی حاصل می‌شود.

یک نکته‌ای که باز قرآن به ما می‌آموزد این است که از امکانات دشمن نترسید: «لَا یَغُرَّنَّکَ تَقَلُّبُ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی الْبِلَادِ مَتَاعٌ قَلِیلٌ ثُمَّ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ» یعنی این امکانات زودگذر و اندک است و دوام ندارد. جالب این است که در آیه دیگری می‌فرماید: «وَلَا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدَادُوا إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ» یعنی اینکه به کافران مهلت می‌دهیم به خیر آنها نیست بلکه برای این است که گناهانشان بیشتر شود. به این سنت، سنت استدراج و امهال گفته می‌شود. بنابراین اگر دشمنان از امکاناتی برخوردار هستند باعث دوام آنها نیست بلکه از بین خواهند رفت و اگر مهلتی به آنها داده می‌شود بر اساس تدبیر و طراحی خداوند است.

حالا این نکات را عرض کردم تا به اینجا برسم. ما یک قوانین دیگر هم داریم که از آنها به سنت‌های مطلق رقابت‌پذیر تعبیر می‌کنیم. سنت مطلق رقابت‌پذیر از یک طرف به اراده آدم‌ها بستگی دارد، از یک طرف اراده در آن نقشی ندارد یعنی خدا می‌گوید این امر را محقق می‌کنم چه بخواهید و چه نخواهید منتهی شما می‌توانید در کمیت و کیفیت تحقق این امر، تغییر ایجاد کنید و رقابت کنید. مثلاً سنت استخلاف صالحان قانون خدا است و ما هیچ شکی نداریم آینده از آن کسانی است که ایمان دارند و از صالحان هستند ولی ما در کمیت و کیفیت و زمان تحقق این وعده، تغییر ایجاد کنیم.

ما یک قانون دیگر هم داریم و آن سنت خَلَف است. خب در شرایط جدیدی که پیش آمد ما افراد باارزشی را به ظاهر از دست دادیم و سیدحسن نصرالله آدم کمی نبود ولی بر اساس این قانون که از قرآن استفاده می‌شود، خدا جبران می‌کند. این سنت در مال هست، در جان هم هست. مثلاً اگر کسی در راه خدا انفاق کند خدا جبران می‌کند، اگر کسی جانش را در راه خدا بدهد نیز خدا جبران می‌کند. امام حسین (ع) جانش را در راه خدا داد ولی خدا جبران کرد و نام امام حسین (ع) همه عالم را گرفت.

اگر بخواهم جمع‌بندی کنم اوج گرفتن سختی‌ها و شدائد هست ولی یقین بدانیم خداوند این عالم را دارد تدبیر می‌کند، خدا در این عالم قانون دارد و هیچکس نمی‌تواند از قانون الهی سرپیچی کند. بر اساس سنت الهی مشروط، یقیناً پیروزی با مؤمنین است، بر اساس سنت مطلق رقابت‌پذیر مثل استخلاف صالحان هم یقیناً پیروزی از آن مؤمنان و صالحان است.

شما به بحث نصرت الهی اشاره کردید و اینکه شرایطی برای تحقق نصرت الهی در قرآن بیان شده است. وقتی ما به تجربه تاریخی خودمان در تاریخ اسلام و صدر اسلام نگاه می‌کنیم برخی از موارد است که شکست‌های ظاهری نیز داشته‌اند و در مواقعی به اهداف خود نرسیدند. این مسئله با فرمایش شما مبنی بر قطعی بودن نصرت الهی چطور جمع می‌شود؟

ما باید بحث را کلان ببینیم. وقتی شما امام حسین (ع) را نگاه می‌کنید ایشان به ظاهر شکست خورد ولی پیروزی نهایی برای که بود؟ پس باید نوع نگاهمان را عوض کنیم. مسلمانان در جنگ احد شکست خوردند اما ببینید تعبیر آیه قرآن چیست: «إِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَتِلْکَ الْأَیَّامُ نُدَاوِلُهَا بَیْنَ النَّاسِ» یعنی اگر به شما آسیبی رسید به آنها هم آسیب رسید اما این قانون خدا است که روزگار دست‌به‌دست می‌شود. بنابراین ممکن است یک دوره دشمنان بر مسند بنشینند ولی همیشه این‌طور نمی‌ماند.

در پاسخ به سوال شما بنده می‌خواهم دو تا نکته عرض کنم. نکته اول اینکه این خودش قانون الهی است. بالاخره شکست هست، پیروزی هست ولی اینکه چرا خدا این قانون را دارد به خاطر سنت تمییز و سنت تمحیص است است یعنی خدا غربالگری می‌کند: «وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَیَتَّخِذَ مِنْکُمْ شُهَدَاءَ».

نکته دوم که مهم است این است که ما باید نوع نگاهمان را نسبت به پیروزی و شکست عوض کنیم. الآن دشمن فکر می‌کند مجاهد نستوه سید حسن نصرالله را ترور کرده و کار تمام شده. خیر، شهید نصرالله یک فکر و اندیشه و مکتب است که از بین نمی‌رود و هر روز پربارتر می‌شود کما اینکه در ماجرای عاشورا ما این مسئله را مشاهده کردیم.

گاهی تصور می‌شود چون ما در مسیر حق قرار دادیم هر طور وارد میدان شویم پیروز می‌شویم و همه کارها را به خدا واگذار می‌کنیم. در پایان بحث به نقش اراده انسان در تحقق نصرت الهی هم اشاره بفرمائید.

عرض کردم اراده ما نقش دارد، چه برای اجرای سنن مطلق رقابت‌پذیر و چه برای اجرای سنت مشروط. پس ما در این پیروزی نقش داریم و اگر ما ایمان داشتیم و مقاومت و پایداری کردیم نصرت نازل می‌شود. پس این سنت‌ها مشروط است و مشروط به اراده ما است. آنجایی که سنت مطلق رقابت‌پذیر است هم اراده ما نقش دارد یعنی کفار می‌توانند اجرای این سنت را به تأخیر بیندازند، ما می‌توانیم آن را تسریع کنیم.

برای این بحث مثال بزنم. قرآن می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا» یعنی خدا از مؤمنین دفاع می‌کند. آیا معنای این سخن این است که ما در خانه بنشینیم و انتظار داشته باشیم خدا از ما دفاع کند؟ خیر، خدا دفاع می‌کند ولی از طریق اسبابش. نظام عالم بر اساس اسباب و مسببات است. پس یک سببی می‌خواهد تا خدا بر اساس آن از مؤمنین دفاع کند. پس ما نقش داریم و قانون الهی مرتبط با اراده ما است.