جامعه برای رشد خود باید با مشکلات مقابله کرده و موانع را یک به یک کنار بگذارد. ازجمله موانع جدی که سر راه مردم مسلمان و با ایمان در جامعه اسلامی وجود دارد، دشمنی دشمنان است. چه دشمنان داخلی یعنی منافقین و چه دشمنان خارجی یعنی کافران که از زدن هیچ ضربه‌ای دریغ نمی‌کنند. برای پیدا کردن راه صحیح نیازمند صبر، مجاهدت و پایداری هستیم. سنتی از سنت‌های الهی که یکایک افراد را دربرمی‌گیرد، سنت آزمایش و ابتلاست. در آیه31 سوره محمد خداوند متعال با تأکید فراوان به جامعه اسلامی گوشزد می‌کند «وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِینَ مِنْکُمْ وَالصَّابِرِینَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَکُم» یعنی ما شما را در مقام امتحان می‌آوریم تا مقام آن را که در راه خدا جهاد و مجاهده و کوشش دارد و بر رنج آن صبر می‌کند معلوم کنیم و اخبار و اظهارات شما منافقان را نیز به مقام عمل بیازماییم.

معیار ارزیابی الهی، موفقیت در آزمون‏های عملی

بر اساس آیات قرآن کریم خداوند ما را در موارد متعددی امتحان و آزمایش می‌کند. یکی از دلایل این آزمایش آن است که انسان‌های شکیبا، مجاهد و صبور را از دیگر انسان‌ها بازشناساند. ازجمله مواردی که جامعه اسلامی مورد ابتلا قرار می‌گیرد صحنه رویارویی با دشمنان دین است که به دلایل مختلف با مؤمنان دشمنی می‌ورزند و مؤمنان نیز در مقابل، علیه آنان می‌کوشند و در این مسیر چاره‌ای جز صبر و تحمل مبارزه ندارند تا وعده الهی فرا رسد و سنت مشروط پیروزی جبهه حق بر باطل محقق شود. در این ابتلا معلوم می‌شود چه کسانی اهل مجاهدت و چه کسانی اهل صبر در مسیر دینداری‌اند. دنیا دار آزمایش است و مدام باید میان خدا و شیطان، یکی را انتخاب کنیم و در عرصه‌های مختلف نشان دهیم ایمانی صادقانه داریم. البته که این سنت الهی درخصوص بندگان یکسان نیست اما امری حتمی و همگانی است. یکی از بسترهای آزمایش و شناسایی انسان‏ها، میدان جنگ حق و باطل است و منافقان در جبهه رسوا می‌‏شوند، «حتی نعلم المجاهدین منکم». در جهاد، صبر و استقامت نقش بسیار مهمی دارد. ادعاها و سخنان انسان، در صحنه عمل مورد آزمون الهی قرار می‏گیرند و در نهایت معیار ارزیابی الهی، موفقیت در آزمون‏های عملی است.

نزدیک به یک ماه است که بار دیگر آتش جنگ نابرابر میان مردم مظلوم و مقتدر فلسطین با صهیونیست‌های غاصب شعله‌ور شده و رژیم اشغالگر بی‌سابقه‌ترین حجم بمباران علیه ساکنان مظلوم غزه را در پیش گرفته است. مظلومیت توأم با اقتدار مردم فلسطین یکی از عرصه‌های امتحان و آزمایش برای آنان و برای تمامی امت اسلام است.

ثابت‌قدم در پاسداشت ایمان

حجت‌الاسلام دکتر غلامعلی عزیزی‌کیا، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در این خصوص با بیان اینکه خدای متعال در تدبیر انسان و جوامع انسانی سنت‌های متعددی دارد، به ما می‌گوید: برخی از سنت‌های خداوند، مطلق است و قیدی ندارد و مشروط به رفتاری از سوی آدمیان نیست؛ مانند سنت هدایت انسان‌ها توسط پیامبران الهی و سنت آزمایش همه انسان‌ها، همچنین سنت تفاوت‌های فردی اعم از تفاوت‌های غیرارادی و تفاوت‌های کسبی و ارادی. اما سنت‌های ویژه و مشروط خداوند سنت‌هایی است که به دنبال رفتار انسان‌ها جریان می‌یابد، مانند سنت امداد که شامل همه انسان‌هایی است که برای پیشبرد اهداف خود می‌کوشند. خدای متعالی پس از کوشش آنان امداد خود را شامل حال آنان خواهد کرد، خواه مؤمن باشند یا غیرمؤمن. در مقابل سنت‌های مشروطی وجود دارد که ویژه مؤمنان و یا ویژه غیرمؤمنان است. سنت‌های مشروط ویژه مؤمنان عبارت‌اند از زیاد شدن نعمت‌های مادی دنیوی، تحبیب و تزئین ایمان، زیاد شدن نعمت‌های اخروی، پیروزی بر دشمن. سنت‌های مشروط ویژه غیرمؤمنان هم عبارت‌اند از زیاد شدن گمراهی، تزئین اعمال، املا و استدراج، امهال، شکست از دشمن، ابتلا به مصائب، تسلط مجرمان و مترفان، عذاب استیصال. بنابراین یکی از سنت‌های مطلق خداوند سنت آزمون است و انسان‌ها در مسیر زندگی همواره مورد آزمایش الهی قرار می‌گیرند و محک می‌خورند.

جهاد فی‌سبیل‌الله یکی از زمینه‌های آزمایش الهی

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یادآور می‌شود: در ابتدای سوره عنکبوت آمده آیا مردم گمان برده‌اند همین که گفتند ایمان آوردیم رها خواهند شد، به یقین ما پیشینیانشان را آزمودیم تا خداوند راستگویان و دروغگویان را مشخص کند. در ادامه این سوره و در آیات دهم و یازدهم نیز بر ویژگی ایمان منافقانه تأکید شده که به محض پیش آمدن ناملایمات دست از ایمان شسته و راه کفر در پیش می‌گیرند. خداوند با این آزمون‌ها مؤمنان و منافقان را معین می‌کند. در مواردی که ایمان فرد کامل نباشد و در برابر دشواری‌های مسیر بندگی صبوری نورزد و پای استقامت نداشته باشد از مؤمنان صبور و مجاهد فی سبیل الله جدا خواهد شد. مشابه همین مضمون در آیه16 سوره توبه نیز دیده می‌شود و در آیه31 سوره محمد نیز به آن اشاره شده است.

دکتر عزیزی کیا با اشاره به آثار ارزشمندی که در این مورد نوشته شده، توضیح می‌دهد: برای مطالعه درباره سنت آزمایش الهی و ویژگی‌های آن می‌توانید به کتاب طوفان فتنه و کشتی بصیرت و نیز برای آشنایی با سنت‌های الهی در تدبیر جوامع، به کتاب جامعه و تاریخ در قرآن هر دو اثر آیت‌الله مصباح یزدی(ره) مراجعه کنید. به‌طور کلی می‌توان گفت اگر فردی به هر دلیلی توفیق جهاد فی سبیل‌الله نداشته باشد، از اجر و پاداش بزرگی که خدای متعال برای آنان در نظر گرفته محروم خواهد شد. البته اگر او عذر موجهی مانند بیماری و یا شرایطی که مانع از حضور او در صفوف مجاهدان است، داشته باشد مشکلی ندارد و صرفاً از آن اجر بزرگ محروم است ولی اگر عذری نداشت از جرگه مؤمنان واقعی خارج خواهد شد و خود را در جمع ضعیف الایمان‌ها یا در میان فی قلوبهم مرض خواهد یافت. البته در صورت اصرار، برای همیشه از صف مؤمنان خارج خواهد شد و در زمره منافقان جای خواهد گرفت.