چهارم ربیع‌ الثانی به روایتی سالروز ولادت عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابیطالب(ع) مشهور به حضرت عبدالعظیم و شاه عبدالعظیم و سیدالکریم از محدثان بزرگ شیعه در ابتدای قرن سوم هجری است.

شخصیت بزرگ علمی، عملی و جهادی و پرچمدار جهاد تبیین که ۱۲۰ حدیث از امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی(ع) را نقل و کتاب خطبای امیرالمؤمنین(ع) را تألیف کرده‌ اما تاکنون آن گونه که باید شناخته نشده است.

گفت‌وگوی ما با خانم دکتر زهره منصوری، مدیر حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) پیرو برخی از جنبه‌های متعالی این شیخ فقیه و عالم زاهد است.

عبدالعظیم حسنی(ع) محدث بزرگ تاریخ شیعه

دکتر منصوری در ابتدا با اشاره به اینکه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از بزرگ‌ترین محدثان تاریخ شیعه است، می‌گوید: تیره و تبار حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) با چهار رابطه به امام حسن مجتبی(ع) می‌رسد. این محدث والامقام در زمان امام جواد(ع) و امام هادی(ع) احادیث زیادی را از این امامان نقل می‌کرد. به گواه تاریخ، تولد ایشان در سال 173 و وفات سیدالکریم(ع) در سال 252 هجری قمری، ایشان دوران حیات پنج امام از امامان اهل بیت(ع) یعنی امام کاظم(ع) تا امام عسکری(ع) را درک کرده اما این به این معنا نیست که به محضر همه آن‌ها رسیده و یا از آن‌ها سخنی نقل کرده است. اما مسلم است که ایشان محضر امام جواد(ع) و امام هادی(ع) را درک و از آن‌ها احادیث فراوانی نقل کرده است. روایت است حضرت عبدالعظیم(ع) با ادب و تواضع به مجلس امام جواد(ع) و امام هادی(ع) وارد می‌شد و امام(ع) ایشان را کنار خود می‌نشاند.

ایشان در پاسخ به علت هجرت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از مدینه به ری نیز توضیح می‌دهد: زمینه‌های مهاجرت حضرت عبدالعظیم(ع) از مدینه به ری و سکونت در غربت را باید در اوضاع سیاسی و اجتماعی آن عصر جست‌وجو کرد. خلفای عباسی نسبت به خاندان حضرت پیامبر(ص) و شیعیان ائمه(ع) بسیار سخت‌گیری می‌کردند و در آن دوران سادات و علویان در بدترین وضع به سر می‌بردند. حضرت عبدالعظیم(ع) نیز از کینه و دشمنی خلفا در امان نبود و دشمنان بارها تصمیم به قتل آن حضرت گرفتند، در چنین شرایطی این عالم فقیه و زاهد به دستور امام هادی(ع) و برای در امان ماندن از شر خلیفه عباسی به صورت مسافری ناشناس به شهر ری در ایران مهاجرت کرد.

عبدالعظیم(ع) مجتهدی توانا و مورد اعتماد ائمه اطهار(ع)

مدیر حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) در ادامه بیان می‌کند: حضرت عبدالعظیم حسنی صائم النّهار و قائم اللیل بود و به گواه آنچه در تاریخ آمده است در مدتی که ایشان در ری زندگی می‌کرد، روزها را روزه می‌گرفت و شب‌ها را مشغول عبادت بود. گاهی اوقات به صورت مخفیانه از منزل بیرون آمده و قبر حضرت حمزه را زیارت می‌کرد و می‌فرمود این قبر یکی از فرزندان موسی بن جعفر(ع) است. کم‌کم شیعیان شهر ری که از وجود آن جناب در شهر خود مطلع شده بودند و از عظمت مقام و علو درجه او آگاه بودند، به طور پنهانی با او رفت و آمد داشتند و مسائل شرعی و احکام دین خود را از او می‌پرسیدند و از وجود ایشان بهره می‌بردند.

دکتر منصوری به برخی از فضائل و آثار حضرت اشاره کرده و می‌گوید: تعاریف و ستایش‌هایی که ائمه(ع) از حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به عنوان یکی از راویان حدیث و علمای شیعه مطرح کرده‌اند، حکایت از شخصیت علمی و مورد اعتماد او دارد. چنان که امام هادی(ع) گاهی افرادی را که در زمینه امور دینی و اعتقادی پرسش و مشکلی داشتند، به او ارجاع می‌فرمود و از حضرت عبدالعظیم(ع) به عنوان دوست حقیقی اهل بیت(ع) یاد کرده است. این امر نشان از آن دارد که حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در عصر خود مجتهدی توانمند بود که بر اساس اصول و قواعدی که از اهل بیت(ع) در اختیار داشت، دیدگاه‌های اسلام را در زمینه‌های مختلف اعتقادی و عملی استخراج می‌کرد و به پرسش‌ها پاسخ می‌داد. ایشان تنها محدث و راوی احادیث اهل بیت(ع) نبود بلکه از علمای بزرگ خاندان رسالت بود که پس از ائمه(ع) توان پاسخ به مسائل علمی را نیز داشت.

ثواب زیارت مسافر ری همچون زیارت سیدالشهدا(ع)

این استاد حوزه و دانشگاه با شرح برخی از آثار اندیشمندان شیعه در مورد شخصیت حضرت عبدالعظیم(ع) اظهار می‌کند: علمای بزرگ شیعه در آثار خود حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) را به القاب مبارکی مانند عابد، زاهد، پرهیزکار، ثقه، دارای اعتقاد نیک و صفای باطن، معتقد به توحید، عالم به امور دین و... یاد کرده‌اند. در روایت‌های متعددی نیز برای زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) ثوابی مانند ثواب زیارت حضرت امام حسین(ع) بیان شده است. ایشان پرچمدار جهاد تبیین بود و بیش از 100 روایت از ایشان نقل شده است. روایت‌هایی که نشان از والایی این شخصیت بزرگ دارد و شیخ صدوق(ره) مجموعه روایی حضرت عبدالعظیم(ع) را با عنوان اخبار عبدالعظیم گردآوری کرده است. دو کتاب نیز از حضرت عبدالعظیم(ع) داریم. مرحوم نجاشی در کتاب رجال خود که با موضوع «مؤلفان شیعه» تألیف شد از حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) نام برده و کتاب خطب امیرالمؤمنین(ع) را به وی نسبت داده است. صاحب بن عباد نیز در احوال حضرت عبدالعظیم(ع)، عبارت: «له کتاب یسمّیه کتاب یوم و لیله» را آورده است.

دکتر منصوری در پایان به عظمت معنوی حضرت عبدالعظیم(ع) نیز اشاره کرده و یادآور می‌شود: یکی از نشانه‌های بارز این فضیلت و مقامت باطنی حضرت عبدالعظیم(ع) برابری فضیلت زیارت مزار آن بزرگوار با فضیلت زیارت سیدالشهدا(ع) است. شیخ صدوق از یکی از اهالی ری این گونه نقل کرده: «خدمت امام هادی(ع) رسیدم، ایشان فرمود: کجا بودی؟ گفتم: حسین بن علی(ع) را زیارت کردم، امام هادی(ع) فرمود: بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین بن علی(ع) را زیارت کرده باشد». حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) ذوب در ولایت‌پذیری و ولایت‌مداری بود و همین امر از ایشان شخصیت بزرگ و ارزشمندی ساخت.