اعضای پارلمان اروپا همچنین خواستار ممنوعیت کامل واردات و استفاده از سوخت‌های فسیلی روسیه از جمله گاز طبیعی مایع این کشور شدند. این در حالی‌است که برخی گزارش‌های غیررسمی حکایت از واردات گاز مایع روسیه توسط برخی کشورهای اروپایی دارد.

ناوگان سایه چیست؟

ناوگان سایه یا ناوگان شبح روسیه به مجموعه‌ای از کشتی‌های نفتی اطلاق می‌شود که به‌طور عمده برای دور زدن تحریم‌ها و نظارت‌های بین‌المللی به کار می‌روند. این کشتی‌ها معمولاً در مناطق مختلف، ازجمله جنوب شرق آسیا، عملیات انتقال کشتی به کشتی انجام می‌دهند تا مقصد نهایی بار خود را پنهان کنند. برخی از این نفتکش‌ها حتی برای حمل گاز مایع طبیعی نیز به کار گرفته شده‌اند. به گزارش بلومبرگ، ناوگان سایه از تکنیک‌هایی مانند تغییر پرچم کشتی‌ها، استفاده از شرکت‌های واسطه و انتقال نفت از کشتی به کشتی استفاده می‌کند. این ناوگان به روسیه امکان می‌دهد به‌طور غیررسمی نفت خود را به کشورهای تحریم‌شده و همچنین به دیگر کشورهایی که ممکن است تحت فشارهای سیاسی قرار گیرند، بفروشد.

رویترز در گزارشی دیگر، از تکنیک‌های فروش نفت توسط ناوگان سایه هم گفته و آورده است: روسیه به‌منظور دور زدن تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، از چندین تکنیک مختلف برای فروش نفت خود از طریق ناوگان‌های سایه استفاده می‌کند.

تغییر پرچم کشتی‌ها؛ کشتی‌ها تحت پرچم کشورهای ثالث که مشمول تحریم‌ نیستند، ثبت می‌شوند تا به‌طور غیررسمی نفت روسیه را حمل کنند.

انتقال نفت از کشتی به کشتی  (Ship To Ship Transfer): این روش شامل انتقال نفت از کشتی‌های بزرگ به کشتی‌های کوچک‌تر در دریاست. این کار به پنهان کردن مسیرهای نفتی کمک می‌کند و موجب می‌شود نفت از مبدأ تا مقصد ناپیدا بماند.
استفاده از شرکت‌های واسطه؛ کشتی‌های نفتی روسیه معمولاً به شرکت‌های واسطه‌ای اجاره داده می‌شوند که به نوبه خود نفت را به کشورهای دیگر ارسال می‌کنند.

تغییر مقصد نهایی؛ در برخی موارد، نفت روسیه به مقصدهای مختلفی منتقل می‌شود که برخی از این مقاصد تنها به‌عنوان نقطه ترانزیتی برای ارسال دوباره نفت به کشورهای دیگر عمل می‌کنند.

طرح‌های تخفیفی روسیه برای فروش نفت

آژانس بین‌المللی انرژی هم در گزارشی به طرح‌های تخفیفی ناوگان سایه پرداخته و گفته است: روسیه برای جذب مشتریان در شرایط تحریمی، تخفیف‌های قابل توجهی به کشورهای واردکننده نفت خود ارائه می‌دهد. این تخفیف‌ها معمولاً در قالب‌های زیر ارائه می‌شوند:
تخفیف‌های مستقیم بر قیمت نفت:روسیه نفت خود را به قیمت‌های پایین‌تری نسبت به قیمت‌های جهانی به مشتریان خود می‌فروشد. این تخفیف‌ می‌تواند از ۱۵ تا ۲۵ دلار برای هر بشکه متغیر باشند.
تخفیف‌های مربوط به حجم خرید:کشورهای واردکننده عمده مانند چین و هند که مقادیر زیادی نفت از روسیه خریداری می‌کنند، تخفیف‌های بیشتری دریافت می‌کنند.
تخفیف‌های مربوط به هزینه‌های حمل‌ونقل :روسیه در برخی موارد هزینه‌های اضافی حمل‌ونقل نفت را برای مشتریان خود کاهش می‌دهد.
طرح‌های پرداخت آتی و اعتبار صادراتی:روسیه همچنین به برخی مشتریان خود شرایط خرید نفت به‌صورت اعتباری یا پرداخت‌های آتی ارائه می‌دهد که این به کشورها کمک می‌کند نقدینگی مورد نیاز خود را کاهش دهند. این تخفیف‌ها به کشورهای بزرگی مانند چین، هند و ترکیه این امکان را می‌دهد که از نفت روسیه با قیمت‌های پایین‌تر بهره‌مند شوند.

چه کشورهایی از ناوگان سایه استفاده می‌کنند؟

اما روسیه تنها کشوری نیست که برای تأمین بودجه خود در شرایط ناعادلانه از ناوگان سایه استفاده می‌کند. علاوه بر این کشور، ناوگان سایه در اختیار دیگر تولیدکنندگان نفت هم است.
ایران:ایران یکی از بزرگ‌ترین استفاده‌کنندگان از ناوگان سایه است. ایران برای دور زدن تحریم‌های ناعادلانه بین‌المللی، از کشتی‌های نفتی با پرچم کشورهای ثالث استفاده می‌کند و همچنین از روش انتقال نفت از کشتی به کشتی برای مخفی کردن مسیرهای نفتی خود بهره می‌برد.

ونزوئلا، لیبی، کره‌شمالی و حتی سودان هم ناگزیر از استفاده از ناوگان‌های غیررسمی برای فروش انرژی هستند تا بودجه لازم برای تأمین نیازهای اساسی مردمشان را تأمین کنند. برای این کشورهاکه به‌شدت تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارند، درآمد حاصل از نفت یکی از منابع اصلی بودجه ملی است.

به گزارش رویترز، درآمد نفتی روسیه حدود ۴۰درصد از بودجه دولت را تشکیل می‌دهد. گفته می‌شود حدود ۷۰درصد از این میزان از ناوگان‌های سایه تأمین می‌شود. این عدد برای ایران حتی از این مقدار هم بیشتر است و شاید بتوان گفت بیشتر از ۷۰درصد ارز مورد نیاز ایران از محل فروش غیررسمی نفت حاصل می‌شود. این میزان البته در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی به‌شدت کاهش یافت اما دکتر رئیسی توانست دوباره آن را احیا کند. صادرات نفت در ونزوئلا که در بحران اقتصادی به سر می‌برد هم بخش عمده‌ای از درآمد این کشور را تشکیل می‌دهد. این کشور نیز به‌شدت از روش‌های غیررسمی و ناوگان‌های سایه برای صادرات نفت استفاده می‌کند.

واردکنندگان اصلی انرژی از طریق ناوگان سایه

آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی چین و هند را به عنوان بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت در جهان ذکر کرده است. ترکیه هم پس از این دو کشور در رده سوم استفاده از ناوگان سایه قرار دارد.
بنا بر این گزارش، چین حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از نفت وارداتی‌اش را از طریق ناوگان‌های سایه تأمین می‌کند که عمدتاً از روسیه و ایران وارد می‌شود. هند نیز حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از نفت وارداتی خود را از این طریق تأمین می‌کند که بخش عمده این نفت هم از روسیه و ایران است. ترکیه نیز به عنوان یکی از کشورهای مهم واردکننده نفت، بخش قابل توجهی از نفت خود را از طریق ناوگان‌های سایه وارد می‌کند، به‌طوری‌که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از نفت وارداتی ترکیه از این طریق تأمین می‌شود. نفت واردشده به ترکیه هم عمدتاً شامل نفت روسیه و ایران است. بخشی از نفت‌هایی که به‌طور غیررسمی وارد این سه کشور می‌شود در ساختارهای اقتصادی کشورهای میزبان مورد استفاده قرار می‌گیرد، بخش دیگر نیز یا به مشتقات نفت تبدیل شده یا به صورت غیرقابل ردیابی به صورت خام به بازارهای سوم منتقل می‌شود.

طرح‌های غرب برای مقابله با ناوگان‌های سایه

قطعنامه جدید اتحادیه اروپا در حالی تصویب شده که به گزارش بلومبرگ، پیش از این، غرب برای مقابله با فروش نفت از طریق ناوگان‌های سایه، اقدامات مختلفی را از جمله موارد زیر انجام داده است:
اعمال تحریم‌ علیه شرکت‌های واسطه :ایالات متحده و اتحادیه اروپا شرکت‌هایی را که در زمینه فروش نفت از طریق ناوگان‌های سایه فعال هستند، تحریم کرده‌اند.
تقویت نظارت‌های دریایی :برخی کشورها مانند آمریکا به افزایش نظارت‌های دریایی و بررسی مسیرهای نفتی پرداخته‌اند تا به شناسایی کشتی‌هایی که نفت منتقل می‌کنند کمک کنند.  
تشویق کشورها به پیوستن به تحریم‌ها :غرب تلاش می‌کند کشورهایی را که نفت روسیه و ایران را خریداری می‌کنند تحت فشار قرار دهد تا از واردات نفت از ناوگان‌های سایه خودداری کنند.

اروپا، محروم از انرژی ارزان

اگرچه تاکنون تلاش‌های زیادی از سوی نهادهای غربی برای مهار ناوگان‌های سایه انجام شده اما به اذعان منابع اروپایی و آمریکایی، این نهادها توفیق چندانی در این امر نداشته‌اند. در همین زمینه بلومبرگ اعتراف می‌کند این اقدامات به دلیل محدودیت‌های نظارتی و نیاز به نفت ارزان در کشورهای واردکننده عمده مانند چین و هند، نتایج محدودی به همراه داشته است. موفق نبودن غرب در این زمینه تا آنجاست که حتی برخی گزارش‌های غیررسمی خبر از ورود کشورهای اروپایی به جمع خریداران این ناوگان می‌دهند. یونان، بلغارستان و ترکیه سه کشوری هستند که جزو این خریداران هستند و البته همه می‌دانند این کشورها تنها به‌عنوان واسط انتقال انرژی به اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای این قاره نقش ایفا می‌کنند. به عبارتی می‌توان چنین نتیجه گرفت رویکردهای سیاسی اتخاذ شده توسط اتحادیه اروپا در قبال روسیه و دیگر تأمین‌کنندگان انرژی نه‌تنها کمکی به اقتصاد و زیرساخت‌های انرژی این قاره نکرده بلکه سبب شده انرژی موردنیاز را با مبالغ بالاتر و به‌شکل غیرپایدار وارد کند.