شبکه نمایش خانگی ظرفیت خوبی برای ساخت برنامه‌های ترکیبی، مسابقات مختلف و تاک‌شوها دارد. هرچند که تاریخ انقضای تاک‌شوها در ایران تمام شده اما برنامه‌های دیگری با رویکرد جدیدی مانند اسکار و جوکر بر سر زبان‌ها افتادند. برنامه‌هایی که حاضرند به هر قیمتی از مخاطب خنده بگیرند.
با شنیدن اسم جوکر می‌شود یاد جوکرهای فیلم‌های تاریخ سینما که شخصیت‌هایی با ویژگی‌های منحصربفرد سینمایی و ماندگار داشتند افتاد. اما جوکر در ایران و محصولی که ساخته شده در این مسابقه تعریف دیگری دارد: بخندانی و نخندی! این خلاصه مسابقه ای است که الگوبرداری از نمونه‌های واقع نما با ایده و اجرای هیتوشی ماتسوموتو، کمدین ژاپنی، ساخته شده‌است. فصل اول این مجموعه از شنبه ۶ آذر ۱۴۰۰ در فیلیمو به نمایش درآمد. فصل دوم نیز با عنوان جوکر ۲: طبقه‌ی بیست و یک از چهارشنبه ۱۶ خرداد ۱۴۰۳ در فیلیمو در حال پخش است. در فصل اول سیامک انصاری میزبان و داور این مجموعه بود اما در فصل دوم احسان علیخانی علاوه بر کارگردانی مجموعه، میزبان و داوری این مجموعه را به عهده گرفته است.
در این فصل، احسان علیخانی، پشت یک میز بزرگ رو به مانیتورها نشسته و بازیکنان را کنترل می‌کند و دید مدیرتی نسبت به قضیه دارد. این موضوع در تماس‌های مکرر با اتاق مسابقه، تهدیدهای او نسبت به بازیگران و قطع مسابقه و مدام صحبت کردنش رو به دوربین کاملا مشهود است. او خودش در قسمت اول این فصل در جایی صراحتا ابراز کرد که «این برنامه خودم است و دوست دارم این کار را انجام دهم». وی در «عصر جدید» هم به همین شیوه و نظراتش، در تلاش بود که از مرکز توجه خارج نشود و بر سر زبان‌ها باشد. اما جوکر که تجربه‌ای متفاوت برای علیخانی بود و اتفاقا بر سر زبان‌ها هم افتاد، تا چه حد توانست موفق عمل کند؟
در همین راستا با عباس ممیززاده، مدرس سواد رسانه و آرش فهیم، منتقد سینما به گفت‌وگوی پرداختیم.
ضمانتی برای نشاط
عباس ممیززاده در ارتباط با آثار طنز و نوع طنزی که در حال حاضر در شبکه نمایش خانگی وجود دارد عنوان کرد: چند سالی است که رسانه ملی، سینما و شبکه‌های خانگی گرایش بیشتری به تولید آثار طنز پیدا کرده‌اند و هدف از این نوع برنامه‌سازی را افزایش نشاط عمومی بیان می‌کنند. نیازی که اصل آن به درستی تشخیص داده شده است، اما در مورد نحوه تحققش باید تأمل بیشتری صورت بگیرد؛ زیرا صرف خندیدن نمی‌تواند ضمانتی برای ایجاد نشاط و فرح درونی که گمشده جامعه ماست، باشد.
جامعه به خنده نیاز دارد
ممیززاده از پنجره سواد رسانه نیز برنامه جوکر را واکاوی کرد و گفت: جوکر شروع قابل احترامی داشت. ایده‌ای تقلید شده، اما متفاوت، دکور جذاب در کنار اجرای خوب سیامک انصاری و کارگردانی حساب شده باعث شد ما در فصل یک جوکر با همان علیخانی‌ای مواجه باشیم که پیشتر هنرنمایی و دقت‌هایش در برنامه‌سازی را دیده بودیم. اما جوکر ۲ از منظر فرهنگی ما را شگفت‌زده کرد. ظرافت‌هایی که در جوکر ۱ وجود داشت و منجر به خلق لحظات شاد اما در عین‌حال هنرمندانه و اخلاق‌مدارانه شده بود، در جوکر ۲ رفته رفته کمتر و کمتر شد. ما با موقعیت‌هایی رو به رو بودیم که قرار بود به هرشکلی از مخاطبان خنده بگیرد.
وی افزود: حضور شخصیت‌هایی که توانمندی چندانی در خلق لحظات کمدی نداشتند نیز مزید بر علت شد تا ما با هنرمندانی مواجه باشیم که خودشان را به هر چهره‌ای در می‌آوردند و هر اقدامی انجام می‌دهند تا ما بخندیم. اما تلاش‌های آنها و حتی تکرار جملاتی از این دست که: چقدر خنده‌دار، چه بانمک، چه بامزه و ... توسط علیخانی هم نتوانست القا کند که ما واقعا با لحظات خنده‌داری مواجه هستیم.
این کارشناس با اشاره به اهمیت محتوای طنز عنوان کرد: باید از خودمان بپرسیم ما به چه قیمتی قرار است بخندیم؟ در سال‌های اخیر این جمله که «جامعه به خنده نیاز دارد» باعث شده برنامه‌سازان با اتکا به آن سراغ هر روشی بروند و اصطلاحا با هدف خوب، وسیله و روش را توجیه کنند. غافل از اینکه خنداندن مخاطب به هر قیمتی جامعه را دچار یک میان‌مایگی عمومی می‌کند. اینکه ما به هر روشی و به هرچیزی بخندیم، بیش از آنکه خنده داشته باشد، گریه‌آور است. زیرا سطح شعور و فهم مخاطب با مصرف اینگونه تولیدات که نه سناریوی درخوری دارند و نه مفهومی را منتقل می‌کنند روز به روز پایین‌تر می‌آید.
حرمت‌ها باید حفظ شوند
ممیززاده، منتقد سینما گفت: چنین برنامه‌هایی در ظاهر برای جمع خانواده طراحی شده‌اند، اما بعضا شاهد رفتارها یا به کار بردن اصطلاحاتی بودیم که مناسب جمع خانواده نبود. شاید توجیه این اقدامات چنین باشد که« بچه‌ها گوششان از این حرفها پر است و خودشان حرفهایی هزار برابر بدتر را بلدند.» شکی نیست که نسل جدید ما مخصوصا نوجوانانمان درگیر ناهنجاری‌های کلامی و رفتاری هستند، اما این موضوع نمی‌تواند مجوزی باشد که ما این ناهنجاری‌ها را در جمع خانواده به نمایش بگذاریم و همان اندک حرمت‌های باقی مانده را نیز از بین ببریم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا جوکر ۲ برنامه‌ای موفق برای خنداندن جمع خانواده بوده است یا خیر بیان کرد: باید بگوییم از منظر سواد رسانه جوکر موفق نبوده است؛ نه تنها موفق نبوده، بلکه می‌تواند آسیب‌زا هم باشد و علاوه بر از بین بردن حرمت‌ها، موجب پایین آمدن ذائقه فرهنگی مخاطبان مخصوصا نسل جدید شود.
علیخانی، روحیه کمدی ندارد!
آرش فهیم، منتقد سینما نیز در ارتباط با رویکرد این برنامه و میزان جذب مخاطبانش عنوان کرد: برنامه جوکر ویترین قابل توجهی دارد؛ از احسان علیخانی به عنوان مجری و کارگردان گرفته تا بازیگرانی که اغلب جزء چهره‌های صاحب گیشه و مخاطب پسند در تلویزیون محسوب می‌شوند. اما به نظر بنده از این ظرفیت به خوبی استفاده نشده است. همه مشکلات برنامه جوکر در فصل اخیرش به این برمی‌گردد که علیخانی تخصص و تبحری در زمینه طنز ندارد و خاستگاه او برنامه جدی است. اصلا روحیه و ذائقه اش به کار کمدی نمی‌خورد.
او در ادامه گفت: همه ما علیخانی را با «ماه عسل» که یک برنامه نسبتا موفق اجتماعی و معنوی با گرایش به حزن و اندوه بود، می‌شناسیم اما این برنامه‌ساز، بدون توجه به این سابقه و توانایی در جای اشتباهی قرار گرفته است. مدیریت اشتباه یعنی همین که افراد را در جایی که استعداد و قابلیتش را دارد به کار بگیرند که این اشتباه درباره برنامه جوکر و احسان علیخانی هم رخ داده است.
پای مسائل مالی هم در میان است!
فهیم با اشاره به اینکه فصل اول جوکر قوی‌تر بوده است بیان کرد: در جوکر۲ به ویژه قسمت‌هایی که آقایان حضور دارند، آن قدر فضا رکیک شده که اصلا نقاط قوت آن به چشم نمی‌آید. اشتباه راهبردی سازندگان جوکر۲ این بوده که برای جلب توجه و جذب مخاطب بیشتر به سمت هنجارشکنی، اخلاق گریزی و شوخی‌های موهن رفته‌اند. فضای این برنامه به شدت زرد و کثیف شده و شوخی‌های زشت و ناجور، سایر جنبه‌های این برنامه را تحت‌الشعاع قرار داده و آنرا به یک کار هزل و سخیف تنزل داده است.
این منتقد سینما ریشه بسیاری از مشکلات این روزهای برنامه‌ها و سریال‌های نمایش خانگی را در مسائل پشت پرده مالی و اقتصادی پلتفرم‌ها دانست و گفت: از خشونت سرسام آور و مفرط گرفته تا همین ابتذال غلیظ در برنامه جوکر، همه به کشمکش‌ها و داد و ستدهای پولی در میدان تولید این برنامه ها بر می‌گردد. شما در برنامه «جوکر۲» دائم تبلیغ یک بانک را به عنوان حامی مالی این برنامه می‌بینید. در صورتی که یک برنامه، باید حد نصابی از بیننده یا بازخورد را داشته باشد تا حامی مالی به ادامه حمایت و واریز کمک مالی ترغیب شود.
افول شوخی های جوکر در فصل ۲
آرش فهیم در خصوص نوع شوخی‌های به کار رفته در این برنامه نیز عنوان کرد: از آنجایی که آقای علیخانی تخصصی در زمینه طنز ندارد و نمی‌تواند از طریق اصولی و تکنیکی، توجهات را به این برنامه جلب کند، سعی دارد با بالا بردن دز لودگی و بی‌اخلاقی، موجب جلب توجه، وایرال شدن و بالا بردن بازدیدها و بازخوردهای این برنامه شود. در نتیجه، «جوکر۲» از نظر ساختاری نه تنها نسبت به فصل اول این برنامه پیشرفت نکرد و خلاقیت جدیدی در آن پدیدار نشد، بلکه جنس شوخی‌ها افول کرد و این برنامه به یک طنز روحوضی سرشار از لودگی و رفتارهای ناپسند تبدیل شد.
وی همچنین افزود: نکته مهم این است که دست «جوکر۲» از طناز پر است؛ حمید لولایی، جواد رضویان، غلامرضا نیکخواه، سیروس میمنت، قدرت الله ایزدی، علی صادقی و ... از بازیگران طنز باتجربه و موفق در صداوسیما بوده‌اند و این بازیگرها با تکیه بر این تجربه و استعداد ذاتی‌شان در طنز، فرصت داشتند تا توانایی خود را نشان دهند اما مدیریت، اجرا و کارگردانی برنامه آن را به سمتی برد که این بازیگرها به جای اینکه از این فرصت برای ارتقاء خودشان و خوشحالی مردم کمک کنند، هم خودزنی کردند و هم به فرهنگ عمومی و فضای رسانه ای کشور آسیب زدند.
فهیم معتقد است تکیه اصلی سازندگان «جوکر۲» و بازیگران حاضر در آن، به جای اینکه بر روی خلاقیت و نبوغشان در کمدی باشد، روی شوخی‌های محفلی و خیابانی بوده است. به طور مثال، قدرت الله ایزدی که به آقا رشید مشهور است قبلا با نمایش‌هایی که در سیمای اصفهان اجرا می کرد نشان داده بود که خنداندن مردم با روش‌های درست و اخلاقی را بلد است. اما بازی او در «جوکر۲» یک نمره منفی برای وی محسوب می‌شود چون شنیع ترین شوخی‌ها توسط وی صورت گرفت. شوخی‌هایی که برای خانواده‌های ایرانی شرم‌آور است. همین باعث شد که فضای مجازی نیز پر از نوشته‌های اعتراضی، حتی از سوی افرادی که در جبهه مقابل نظام جمهوری اسلامی قرار دارند به این برنامه شود. انگار احسان علیخانی با «جوکر۲» همه اعتبارش به عنوان یک برنامه ساز قابل اعتنا در صداوسیما و با دغدغه‌های اجتماعی و انسانی را از بین برد!
وصله ناجور!
فهیم در پایان سخنانش نیز گفت: جوکر امروز در وضعیت قرمز قرار دارد و باید دید آیا سازندگان این برنامه و سکوی منتشر کننده‌اش تجدیدنظری بر این روند رو به سقوط می‌کنند یا نهادهای نظارتی و قضایی، مخاطب را نجات می‌دهند؟ تنها راه برای اصلاح این برنامه، تغییر کارگردان آن و سپردن برنامه به یک فرد صاحب تخصص در زمینه کمدی است. احسان علیخانی می‌تواند به عنوان مجری در این برنامه حضور داشته باشد، اما کارگردانی این برنامه توسط او یک وصله ناجور است.
نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما