پدیده‌هایی که از فرهنگ‌های دیگر وارد کشور می‌شوند بدون شک آثار و ابعاد فرهنگی - اجتماعی زیادی دارند که نیازمند نگاه و بررسی دقیق‌اند. اگر این روزها زیر بمباران پیام‌هایی از فروشگاه‌های آنلاین و غیرآنلاین قرار گرفته‌اید که تلاش دارند شما را با تخفیف‌هایی آن‌قدر خوب که غیرواقعی به نظر می‌رسند وسوسه کنند، این مطلب شاید کمکتان کند تا به دیدگاه بهتری از وضعیتی که در آن قرار گرفته‌ایم برسید و بدانید نسخه وطنی «جمعه سیاه» می‌تواند چه دردسرهایی برای جامعه ایرانی بتراشد.
جمعه سیاه از کجا آمد؟
اگر بخواهیم به تاریخچه پدیده جمعه سیاه نگاه کنیم باید به دهه۶۰ میلادی در آمریکا برگردیم، جایی که مردم این کشور پس از پایان جنگ جهانی دوم از لحاظ اقتصادی در وضعیت بسیار بهتری قرار داشتند و آماده بودند تا بیشتر خرج کنند. به همین دلیل فروشگاه‌ها و تولیدکننده‌ها هم موج جدید و گسترده تبلیغات محصولات و همین‌طور سبک تازه مصرف‌گرایی را در این کشور شروع کردند. این را هم بگوییم که همیشه در موسم عید شکرگزاری در آمریکا که هر ساله در چهارمین پنجشنبه ماه نوامبر برگزار می‌شود حال و هوای مردم تغییر می‌کند و خود را برای جشن‌های کریسمس و خریدهای پایان سال آماده می‌کنند. این همزمانی علاقه مردم به خرید با ضرورت تغییر و تحول برای فروشگاه‌ها که نیازمند فروش اجناس باقیمانده خود تا پیش از سال جدید هستند، شرایط را برای بروز پدیده‌ای به نام جمعه سیاه هموار کرد. اصطلاح جمعه سیاه را نخستین‌بار پلیس‌های شهر فیلادلفیا وقتی که ترافیک سنگین و شلوغی دیوانه‌کننده خیابان‌های این شهر، دیوانه‌شان کرده بود، به کار بردند.
پیش از اینکه بخواهیم به رویه اشتباهی که جمعه سیاه در کشورمان به وجود آورده بپردازیم باید به نکته مثبت این پدیده هم نگاه کنیم. خیلی ساده اگر بگوییم جمعه سیاه موجب رونق بازار و از رکود خارج شدن آن می‌شود، اما نباید فراموش کنیم این خروج از رکود بازار، در جوامعی اتفاق می‌افتد که وارد فصل تعطیلات خود می‌شوند و به این دلیل است که خریدها و خرج کردن‌ها توسط مردم افزایش پیدا می‌کند. با این حساب عجیب نیست در ایران ما که فصل خرید عیدمان به اسفند می‌افتد، خریدهای مردم در آذرماه اوج بگیرد! جواب البته روشن است، به این دلیل که فروشگاه‌ها و فروشنده دوست دارند این اتفاق بیفتد. آن‌ها از هر ترفندی برای سوق دادن مردم به خرید استفاده می‌کنند، جایی که حتی اقتصادی‌ترین ذهن‌ها هم پس از مدتی تسلیم آن می‌شوند. سوق دادن به خریدی که بسیاری از آن‌ها هیچ دلیل منطقی ندارد و فقط برای درگیر کردن مردم به مصرف‌گرایی است. این قضیه وقتی فاجعه‌بارتر می‌شود که این فروشگاه‌ها از وضعیت بد اقتصادی مردم اطلاع داشته و آن‌ها را وارد دام بعدی خود می‌کنند و آن هم چیزی نیست جز خرید اعتباری!
بخرید، حتی اگر نیاز و پول ندارید
وقتی حتی در باثبات‌ترین اقتصادها هم خریدهای اعتباری توسط مردم می‌تواند به یک معضل تبدیل شود، خودتان حساب کنید در کشور ما می‌تواند چه مشکلاتی درست کند. خرید اعتباری در ایران یعنی الان وقتی هنوز نرسیده به اواسط ماه، پول‌هایت ته کشیده، یک نفر حقیقی یا حقوقی پیدا می‌شود که حاضر است مقداری پول را فعلاً به تو قرض بدهد، تا آخر ماه که حقوقت را گرفتی با سودش آن را تسویه کنی! و این طوری شما می‌افتید توی یک چرخه معیوب. یعنی ماه بعد هم چون کلی قسط داده‌اید، سریع‌تر حقوقتان ته می‌کشد. خریدهای جدید هم که در راه است بنابراین باز هم دست به دامن خرید اعتباری و دادن سود بالا می‌شوید! این راهی است که فروشگاه‌های اینترنتی معروف در پیش گرفته‌اند. شاید بعضی‌ها بگویند این خریدهای اعتباری برایشان خوب بوده و نمی‌توان منکر این قضیه شد که در بزنگاه‌هایی در زندگی، ممکن است به کالایی نیاز مبرم پیدا کنیم و به دلیل نداشتن پول در آن زمان، خرید اعتباری کمک‌کننده باشد، اما فلسفه خرید اعتباری در مجموع همان است که گفتیم. وقتی هم با بمباران تبلیغاتی و تخفیفاتی برای خرید سیر تا پیاز همراه شوند، اوضاع بغرنج‌تر می‌شود. مثلاً خود شما چند بار شده که نیاز خاصی به خرید یک کالا نداشته و پولش را هم نداشته‌اید، اما با طمع تخفیف و خرید اقساطی، خود را زیر بار قرض برده‌اید؟
رگ خوابتان را نفهمند
تخفیف گرفتن البته توی خون و فرهنگ ما ایرانی‌ها مثل مردم خیلی جاهای دیگر دنیا ریشه دوانده است. خیلی‌هامان موقع خرید تا زمانی که به حساب خودمان از فروشنده «تخفیف حسابی» نگیریم از خریدمان راضی نمی‌شویم. این ویژگی در واقع رگ خواب مشتری ایرانی است و فروشندگان هم این را فهمیده بنابراین با کلیدواژه تخفیف «ویژه بلک فرایدی» تیرخلاص را به مشتری می‌زنند. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد در اصل، پدیده بلک فرایدی و تخفیف‌های شگفت‌انگیزش در غرب بهترین بهانه برای فروش محصولات آخر سال یک فروشگاه است که روی دستشان باد کرده، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد حتی در همین کشورها، فروشگاه‌ها با خط صعود بسیار ملایمی از چند ماه قبل از بلک فرایدی، رشد قیمت خود را شروع می‌کنند و در موقع بلک فرایدی فقط این اضافه‌شده قیمت را کاهش داده و به اسم تخفیف به مردم میدهند. البته فروشندگان وطنی هم از سال‌ها پیش بدون نام بردن از بلک فرایدی و به اسم حراج همین ترفند را به کار می‌بردند. طی چند سال اخیر اما این قضیه در فروشگاه‌های اینترنتی ایرانی حالتی بحرانی به خود گرفته، جایی که فروشگاه‌ها به جز افزایش دائمی قیمت‌ها به دلیل تورم، در فاصله‌ای بسیار کوتاه تا بلک فرایدی قیمت یک کالا را به شکلی چشمگیر بالا می‌آورند تا با تخفیف‌های مثلاً ۵۰درصدی سود چند صد درصدی ببرند!
با این اوضاع بلک‌فرایدی در ایران نه آنچنان کمکی به رونق بازار می‌کند، نه کمکی به ایجاد مشاغل موقت؛ بلکه فقط مردم را به دام خریدهای غیرضروری و اقساطی می‌اندازد. تازه به این‌ها اضافه کنید دام کلاه‌برداری‌های اینترنتی به نام جمعه سیاه را که روز گذشته پلیس فتا به شهروندان درباره آن هشدار داد... پس دفعه آینده که پیام فلان فروشگاه با تخفیف بلک‌فرایدی را روی گوشی‌تان دیدید می‌توانید با خیال راحت‌تر دست خود را به سمت گزینه «حذف پیام» ببرید.
نظر شما