مقوله هوش‌مصنوعی امروزه ساعت به ساعت جای خود را در زندگی بشر و پدیده‌های مرتبط با فعالیت‌های فردی و اجتماعی انسان‌ها بازتر می‌کند. شاید مهم‌ترین کاربرد هوش‌مصنوعی، تسهیل و تسریع فرایندهای مختلف برای کاربران باشد. اما کاربرد این فناوری جدید در ارائه بهینه خدمات و انجام فعالیت‌های نهادی مانند آستان قدس رضوی با گستره فعالیت‌های آن چه ارتباطی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش، سراغ مهندس سینا ضرابی دربان، رئیس گروه برنامه‌ریزی و هوشمندسازی مرکز فناوری اطلاعات آستان قدس رضوی رفتیم. وی دانش‌آموخته مقطع کارشناسی مهندسی نرم‌افزار بوده و ۱۷ سال سابقه فعالیت در این نهاد مقدس دارد. در ادامه، بخش‌هایی از سخنان وی در گفت‌وگو با خبرنگار قدس را می‌خوانید.

هوش مصنوعی و نهاد آستان قدس رضوی

با توجه به تعاریف گوناگون از هوش‌مصنوعی از منابع مختلف، اما به‌طور ساده این فناوری به معنای قابلیت یک برنامه رایانه‌ای برای انجام کارهایی است که نیاز به هوش انسانی دارد، مانند تشخیص صحبت، یادگیری، تصمیم‌گیری، حل مسئله و ...

در دهه‌های اخیر، جهان شاهد تحولات شگرفی در حوزه فناوری اطلاعات بوده است. یکی از این تحولات، ظهور و توسعه هوش‌مصنوعی است که توانسته در عرصه‌های مختلف ازجمله مدیریت و ارائه خدمات نقش بسزایی ایفا کند. آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز مذهبی و فرهنگی جهان اسلام، با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، گام‌های مؤثری در راستای بهبود خدمات و مدیریت برداشته است. با توجه به اهمیت این موضوع، مناسب است با محورهای اصلی ارائه خدمت کریمانه به زائران و ارتقای امر مدیریت مبتنی بر اطلاعات و تصمیم‌یار مدیریت، به بررسی نحوه استفاده از هوش مصنوعی در آستان قدس رضوی بپردازیم.

در دنیایی که اطلاعات و داده‌ها به سرعت در حال افزایش هستند، نیاز به مدیریت مبتنی بر اطلاعات بیش از پیش احساس می‌شود. هوش مصنوعی در آستان قدس رضوی به عنوان ابزاری برای تحلیل داده‌ها و ارائه راهکارهای مدیریتی، به تصمیم‌گیری‌های سریع و دقیق کمک کرده است. از مصادیق این موضوع، پایش و رصد بیش از ده‌ها شاخص مدیریتی و اداری و تشکیل رصدخانه داده‌های سازمانی است.

بحث مدیریار سازمانی و ارتقای گرفتن تصمیمات زودهنگام نیز از موضوعات مهم در این زمینه است.

هوش مصنوعی نقش کلیدی در تصمیم‌گیری‌های سازمانی دارد. با بهره‌گیری از تحلیل داده‌های عظیم و ارائه گزارش‌های متمرکز و دقیق، مدیران آستان قدس می‌توانند به صورت زودهنگام و به‌موقع، تصمیمات راهبردی بگیرند که به بهبود عملکرد سازمان کمک خواهد کرد. این تصمیم‌یارها توانسته‌اند در کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی سازمان نقش بسزایی ایفا کنند.

ارائه خدمت کریمانه به زائران و پیش‌بینی خدمات مورد نیاز

یکی از اهداف اصلی آستان قدس رضوی، ارائه خدمات کریمانه و با کیفیت به زائرانی است که از سراسر جهان به این مکان مقدس مشرف می‌شوند. هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های بزرگ و یادگیری ماشین، توانسته در شناسایی نیازهای زائران و ارائه خدمات شخصی‌سازی شده نقش مؤثری ایفا کند. همچنین هوش مصنوعی با استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته قادر است نیازهای عیان و پنهان زائران را پیش‌بینی کند. خدمت کریمانه به خدمتی اطلاق می‌شود که پیش از احساس نیاز زائر به طرح موضوع، آن خدمت توسط خادمان بارگاه مطهر رضوی به ایشان ارائه شود. در انجام این مهم، با تحلیل الگوهای رفتاری زائران و بررسی تاریخچه تعاملات، سیستم‌های هوشمند قادر به ارائه پیشنهادهای دقیق و زمان‌بندی خدمات خواهند بود. از مصادیق این‌گونه خدمات می‌توان به مواردی مانند ارائه خدمات هوشمند در مسیرهای تردد زائران، معماری هوشمند با تکیه بر بهبود کیفیت تجربه زیارت، کاهش دغدغه‌های زائران در زمینه‌هایی مثل شناسایی زودهنگام بحران‌های ناشی از تراکم جمعیت، شناسایی رفتارهای نابهنجار، ارائه خدمات هوشمند صندلی چرخدار، تسریع در یافتن افراد پیدا شده، مفروش‌سازی سطوح رواق‌ها و صحن‌ها، خدمات چندزبانه ویژه زائران غیرایرانی، ربات‌های پاسخگوی هوشمند به پرسش‌های زائران، توزیع عادلانه سهمیه‌های مربوط به دعوت‌نامه‌های مهمانسرای حرم مطهر حضرت رضا(ع) و... اشاره کرد که برخی از این اقدامات، اجرا شده و برخی نیز در دست مطالعه است.

کاربست‌های هوش مصنوعی در حوزه زیارت و خدمات ویژه زائران

منظور از کاربست، موارد کاربرد هوش مصنوعی است که به اقتضای نیازمندی‌هاست.

هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار پیشرفته در زمینه زیارت و خدمات ویژه زائران توانسته تغییرات مثبتی ایجاد کند. ازجمله این کاربردها می‌توان به سیستم‌های راهنمای  هوشمند، ترجمه همزمان و ارائه اطلاعات لحظه‌ای و... اشاره کرد. این فناوری‌ها موجب ارتقای تجربه زیارت و افزایش رضایت زائران شده‌اند.

از دیگر موضوعات مرتبط می‌توان به کاربست‌های هوش مصنوعی در حوزه خدمات اجتماعی آستان قدس رضوی اشاره کرد. در حوزه خدمات اجتماعی، هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های اجتماعی و اقتصادی، توانسته در بهبود وضعیت رفاه اجتماعی نقش مهمی ایفا کند. این فناوری با ارائه پیشنهادهای عملی و هدفمند به مدیران، در دستیابی به اهداف اجتماعی آستان قدس کمک می‌کند. از مصادیق این‌گونه خدمات می‌توان به شناسایی اقشار نیازمند واقعی و توزیع عادلانه در دریافت خدمات اجتماعی و سبدهای معیشتی اشاره کرد.

کاربست‌های هوش مصنوعی در حوزه سلامتِ زیارت نیز از دیگر موضوعات قابل توجه در این زمینه است.

کارگروه سلامت آستان قدس رضوی یکی از مجموعه‌های فعال در حوزه سلامت کشوری است و ارائه خدمات سلامت توسط این کارگروه نقش بسزایی در ارتقای سلامت جامعه شهری مشهد و... داشته است. تأمین سلامت جسمی و روانی زائران یکی از اولویت‌های اصلی آستان قدس رضوی است. با استفاده از هوش مصنوعی، امکان پایش وضعیت سلامت زائران وارائه راهکارهای بهبود سلامت در روند زیارت وجود دارد. این سامانه‌ها می‌توانند با ارائه توصیه‌های بهداشتی و پیگیری وضعیت سلامت زائران، پیش‌بینی زودهنگام و آماده‌سازی به‌موقع کادر درمان در شرایط مختلف و همچنین تجربه بهتری از مقوله زیارت در گستره حرم مقدس رضوی را فراهم کنند.

کاربست‌های فرهنگی  و رسانه‌ای هوش مصنوعی

هوش مصنوعی در حوزه فرهنگی نیز نقش مهمی ایفا کرده است. این فناوری توانسته با تحلیل داده‌های فرهنگی و تاریخی، به حفظ و ارتقای میراث فرهنگی آستان قدس رضوی کمک کند. آستان قدس می‌تواند از طریق پردازش زبان طبیعی و شناسایی الگوهای فرهنگی، به ارائه محتواهای شخصی‌سازی شده و ترویج فرهنگ اسلامی بپردازد. همچنین، پروژه‌های دیجیتال‌سازی نسخ خطی و منابع تاریخی با استفاده از هوش مصنوعی به حفظ این آثار ارزشمند کمک کرده ‌است. از مصادیق استفاده از این فناوری در امور فرهنگی می‌توان به ارائه ربات‌های هوشمند پاسخگو به محققان جهان اسلام مبتنی بر اسناد پژوهشی آستان قدس رضوی و گسترش معارف و فرهنگ رضوی در فضای مجازی و زیرساخت‌های هوش مصنوعی جهانی اشاره کرد.

در حوزه رسانه‌ها نیز هوش مصنوعی ابزارهای جدیدی برای تولید و انتشار محتوا فراهم کرده است. آستان قدس رضوی با بهره‌گیری از این فناوری می‌تواند محتوای مذهبی و فرهنگی خود را به صورت هدفمند و با کیفیت بالاتر به مخاطبان جهانی ارائه دهد. سیستم‌های هوش مصنوعی می‌توانند با تحلیل داده‌های رسانه‌ای و رفتار کاربران، بهینه‌سازی راهبردهای ارتباطی و محتوای پیشنهادی را انجام دهند که این امر به افزایش تعامل و رضایت مخاطبان می‌انجامد. همچنین، ترجمه خودکار و تولید محتوای چندرسانه‌ای از دیگر کاربردهای هوش مصنوعی در این حوزه هستند.

سخن پایانی

آستان قدس رضوی با بهره‌گیری از هوش مصنوعی توانسته خدمات خود را به شکل چشمگیری بهبود بخشد. این فناوری نوین نه تنها در ارتقای تجربه زائران از مقوله زیارت تأثیرگذار بوده، بلکه در بهبود مدیریت و تصمیم‌گیری‌های سازمانی نیز نقش مهمی ایفا کرده است. با ادامه توسعه و بهره‌برداری از این فناوری، آینده‌ای روشن برای رخداد «تحول دیجیتال» در رویه‌های سازمانی و ارتقا و گسترش کمی و کیفی ارائه خدمات آستان قدس متصور است.