بی ثباتی سیاست ارزی، تولید و مصرف گوشت قرمز را به چالش کشید

در اردیبهشت ۱۴۰۱ با جهش ناگهانی نرخ تخصیص ارز مرتبط با واردات کالاهای اساسی، با توجه به کاهش چشم گیر واردات نهاده های دامی میزان مصرف گوشت قرمز با افت ناگهانی مواجه شد. از سوی دیگر با توجه به جهش نرخ ارز هزینه تولید نیز با جهش منحصر به فرد ۵۰۰ درصدی مواجه شد.

در این شرایط دولت سیزدهم راهبرد افزایش واردات گوشت قرمز را برای تعدیل بازار در نظر گرفت. به این ترتیب تحت تاثیر جهش ناگهانی نرخ ارز واردات کالاهای اساسی از ۴۲۰۰ تومان به ۲۸۵۰۰ تومان، به یک باره شاهد رشد پی در پی واردات گوشت قرمز گرم و منجمد بودیم.

تولید گوشت گاو و گوشت گوسفند در ایران

بر اساس آمارهای موجود، تولید گوشت قرمز در ایران شامل گوشت گاو، گوسفند، بز و سایر دام‌ها می‌شود. تولید گوشت گاو به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع پروتئین حیوانی در کشور، نقش مهمی در تأمین نیازهای غذایی جامعه دارد.

بر اساس نتایج این طرح، وزن گوشت قرمز عرضه‌شده انواع دام‌های ذبح‌شده در کشتارگاه‌های رسمی کشور در مهر ۱۴۰۳ جمعاً ۳۴٬۳۷۲ تن گزارش شده، که سهم گوشت گاو و گوساله بیش از سایر انواع دام بوده است.

در نمودار زیر به صورت تفکیک شده مقایسه وزنی انواع لاشه قابل مصرف دام ذبح شده در مهر ماه سال جاری و سال قبل قابل مشاهده است.

بر اساس نتایج این آمارگیری، گوشت گاو و گوساله با ۱۸٬۲۲۸ تن، ۵۳ درصد از وزن کل گوشت قرمز عرضه‌شده را به خود اختصاص داده است. گوشت گوسفند و بره با ۱۲٬۴۳۳ تن، بز و بزغاله با ۲٬۸۷۱ تن، و سایر انواع دام با ۸۴۰ تن، به‌ترتیب ۳۶٫۲ درصد، ۸.۴ درصد و ۲٫۴ درصد از وزن کل گوشت قرمز عرضه‌شده را به خود اختصاص داده‌اند.

روند کاهشی عرضه گوشت قرمز در کشتارگاه ها نسبت به ۱۴۰۲

مقایسه عملکرد کشتارگاه‌های رسمی کشور در مهر امسال با ماه مشابه سال ۱۴۰۲ نشان‌دهنده کاهش ۱۱ درصدی مقدار عرضه گوشت قرمز در کشتارگاه‌های رسمی کشور است. مقدار تولید گوشت در مهر ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل برای گوسفند و بره ۱۶ درصد، برای بز و بزغاله ۱۴ درصد، برای گاو و گوساله ۷ درصد، برای گاومیش و بچه‌گاومیش ۱۶ درصد، و برای شتر و بچه‌شتر ۲۳ درصد کاهش داشته است.

همچنین نتایج حاصل از این طرح آمارگیری نشان می‌دهد که مقدار عرضه گوشت قرمز در کشتارگاه‌های رسمی کشور در مهر امسال نسبت به ماه قبل(شهریور) در حدود ۲ درصد افزایش داشته است.

در ادامه روند عرضه گوشت قرمز در مهر ماه سالهای ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۳ و همچنین روند عرضه گوشت قرمز به صورت ماهانه در سال جاری قابل مشاهده است.

عرضه سالیانه ۴۰۰ تا حداکثر ۵۰۰ هزار تن گوشت به کشتارگاه ها

براین اساس ماهانه بین ۳۲ تا حداکثر ۳۸ هزرا تن گوشت قرمز به کشتارگاه‌های کشور عرضه می شود. بر این اساس سالیانه تا حدود ۴۰۰ هزار تن گوشت به کشتارگاههای کشور عرضه می شود. در حالت بیشینه نیز حدود نیم ملیون تن گوشت به کشتارگاهها عرضه می گردد.

جزئیات برآورد مصرف سالیانه ۶۰۰ هزار تن گوشت در ایران

مصرف سرانه گوشت قرمز در ایران به عوامل مختلفی از جمله قیمت، درآمد خانوارها و تغییرات فرهنگی و اجتماعی بستگی دارد. به طور کلی، مصرف گوشت قرمز در ایران در مقایسه با استانداردهای جهانی در سطح متوسطی قرار دارد.

چندی قبل دبیر انجمن واردکنندگان فرآورده‌های خام دامی اعلام کرد، بر اساس آمارهای غیررسمی میزان مصرف گوشت در کشور بین ۸۵۰ هزار تا یک میلیون تن در سال است، که از نظر ما این آمارها نمی‌تواند چندان درست باشد و برآوردهای ما کمتر از این مقدار را نشان می‌دهد؛ شاید در سال‌های گذشته میزان مصرف بیشتری داشتیم، اما کم کم میزان مصرف گوشت از سال ۱۴۰۰ به بعد کمتر هم شد، به‌ گونه‌ای که بر اساس برآوردهای ما از میزان واردات و دام کشتار شده، کمتر از ۶۰۰ هزار تن گوشت قرمز اعم از دام سبک و سنگین در کشور مصرف می‌شود.

وی تصریح کرد: در سال‌های پاندومی کرونا و پس از آن، اعداد و ارقامی که به آن دست پیدا کردیم، مصرف کمتر از  ۶۰۰ هزار تن را نشان می‌دهد. بانک مرکزی سرانه مصرف گوشت قرمز را حدود ۷۰۰ گرم برای هر نفر ایرانی اعلام کرده که بر این اساس هم با توجه به جمعیت کشور به رقم مصرفی حدود ۶۰۰ هزار تن در سال می‌رسیم.

سهم ۲۴ درصدی گوشت در سبد مصرف خانوار

بررسی طرح هزینه خانوار در سال ۱۴۰۲ نشان می دهد چه در خانوار روستایی و چه در خانوار شهری، حدود ۲۴ درصد از سبد خوراکی مصرفی خانوارها شامل انواع گوشت قرمز و سفید می‌شود.

بررسی واردات انواع گوشت به کشور/ آمارهای گمرک چه می‌گوید؟

به دلیل نوسانات در تولید داخلی و نیاز به تأمین تقاضای بازار، ایران بخشی از نیاز خود به گوشت قرمز را از طریق واردات تأمین می‌کند. کشورهای مختلفی از جمله برزیل، استرالیا و برخی کشورهای اروپایی از جمله تأمین‌کنندگان اصلی گوشت وارداتی به ایران هستند.

همانطور که اشاره شد بعداز سیاست حذف ارز ترجیحی دولت طی بیش از یک سال گذشته، با هدف کنترل افزایش قیمت گوشت قرمز و مهم تر از آن، تامین این کالای اساسی با قیمت مناسب برای اقشار کم برخوردار، نسبت به واردات مستمر و روزانه گوشت گرم قرمز گوسفندی و گوساله با قیمت های مناسب و عرضه آن در میادین تره بار و فروشگاه های زنجیره ای استان تهران و برخی استان های منتخب اقدام کرد.

براساس آمار گمرک ایران در ۶ ماهه نخست سال حدود ۱۲۶ هزارتن گوشت گرم و منجمد ترخیص شده است. ارزش این میزان واردات حدود ۷۳۹ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار بوده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴ برابر رشد داشته است.

گوشت قرمز در سفره مردم، به معنای امنیت غذایی است، از این رو تجدیدنظر در سیاست‌گذاری‌ها با هدف برگرداندن گوشت قرمز به سفره مردم باید انجام شود.

چرا بازار بهم ریخت؟ افزایش معنادار قیمت گوشت با وجود واردات!

حدود دو هفته قبل  دادرس، مدیرعامل اتحادیه دام سبک اعلام کرده است، با توجه به افزایش ۴ برابری واردات، علت کمبود گوشت در مغازه ها به نبود نظارت می شود، چراکه شنیده ها حاکی از آن است که این گوشت‌ها در خارج از شبکه توزیع می‌شود که با اصلاح سیاست های نظارتی این مشکلات مرتفع می شود.

بنابر آمار قیمت هرکیلو بره نر ۵۰ کیلویی از ۳۲۰ هزارتومان ابتدای سال به ۲۶۰ تا ۲۷۰ هزارتومان کاهش یافته است. علی رغم شرایط مساعد تولید دام و افزایش حجم واردات گوشت قرمز، اما قیمت گوشت در بازار افزایش معناداری داشته  که این امر کاملا غیرطبیعی است.

کشتار دام مولد به دلیل جهش نرخ ارز ؛‌عامل بحران گوشت در ۱۴۰۲

بازار گوشت کشور در سال قبل نیز به مراحل بحرانی رسیده بود. در ان مقطع رییس اتحادیه گوشت گوسفندی گفته بود، علت به هم ریختگی بازار گوشت قرمز طی ماه‌های اخیر، به کشتار دام مولد دو تا سه سال گذشته باز می‌گردد که به دلیل خشکسالی‌های پی در پی و کمبود نهاد در بازار تولیدکنندگان توان نگهداری از دام‌های خود را نداشتند؛ بنابراین به ناچار دام‌ها را روانه کشتارگاه‌ها کردند که همین امر باعث شده امروز کشور با کمبود دام روبرو شود.

لازم به ذکر است، دولت سیزدهم، با هدف کنترل افزایش قیمت گوشت قرمز و مهم‌تر از آن، تامین این کالای اساسی با قیمت مناسب برای اقشار کم برخوردار، نسبت به واردات مستمر و روزانه گوشت گرم قرمز گوسفندی و گوساله با قیمت‌های مناسب و عرضه آن در میادین تره‌بار و فروشگاه‌های زنجیره‌ای استان تهران و برخی استان‌های منتخب اقدام نمود.

این در حالی است که یکی از تاکیدات مسعود پزشکیان، رئیس جمهور در زمان انتخابات ریاست جمهوری مبنی بر نارضایتی مردم از گرانی گوشت قرمز بود و اخیرا نیز در دیدار با کارآفرینان اعلام کرد: «تامین معیشت مردم از وظایف اصلی ما است و باید همه موانعی که معیشت مردم را به خطر انداخته، از سر راه برداریم.»

همزمان با مطرح شدن گزارشهایی درخصوص کمبود گوشت قرمز با شروع فصل پاییز، بررسی‌های میدانی  حاکی از آن بود که طی چند هفته اخیر، جریان تامین گوشت قرمز یارانه‌ای(گوشت گوسفندی تنظیم بازار) در کشور تقریبا قطع شده و اکثر فروشگاه‌های زنجیره‌ای خالی از گوشت قرمز شده‌ بودند.

سناریو ناترازی گوشت منتفی است/مشکل عدم عرضه به هنگام است

برآوردهای کلی نشان می دهد اگر سالیانه تا ۶۰۰ هزار تن مصرف گوشت در کشور وجود داشته باشد، با توجه به تولید حدود ۴۰۰ الی  ۴۵۰ هزار تنی و همچنین واردات بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تنی عملا ناترازی جدی در بازار گوشت کشور نباید وجود داشته باشد. به عبارت دیگر هرچند بعد از حذف ارز ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی بین تولید و مصرف گوشت فاصله قابل توجهی ایجاد شده است، اما در طی ماه های اخیر از طریق واردات این فاصله بسیار کاهش یافته است.

سوالی که در اینجا وجود دارد این است که با وجود کاهش ناترازی، دلیل کمبود و افزایش قیمت در بازار گوشت از کجا ناشی شده است؟ براوردها نشان می دهد در مقاطعی با بهم ریختگی واردات یا از محل عدم تخصیص به موقع ارز و یا با اختلالات بیرونی مانند آنچه که در مهر ماه در خصوص مسیر هوایی واردات گوشت قرمز رخ داد، زمینه برای ایجاد التهاب در بازار حساس گوشت ایجاد شده است.

تنظیم بازار گوشت در ۱۴۰۴ با کدام دست فرمان؟

به هر ترتیب آمارها نشان میدهد فعلا وضعیت قابل اتکایی در خصوص حذف واردات گوشت قرمز وجود ندارد و این امارها در سیاست گذاری تنظیم بازار گوشت در سال بعد باید مد نظر قرار گیرد.

توجه به این نکته هم ضروری است که در سال بعد هم میزان تخصیص ارز ترجیحی ۳ میلیارد دلار کاهش یافته و هم نرخ تخصیص ارز ترجیحی با رشد ۳۵ درصدی به ۳۸۵۰۰ تومان به ازای هر دلار خواهد رسید. همین دو عامل به خودی خود عامل رشد قیمت گوشت تولید داخل و وارداتی در سال بعد خواهد بود و نباید چالش جدیدی از طریق پیاده سازی طرح های بی پشتوانه مانند تخصیص ارز دو نرخی به مردم از این ناحیه وارد شود.

به عبارت دیگر هرگونه اقدام حساب نشده در حوزه تخصیص ارز می تواند منجر به شوکهای ناخواسته قیمتی شود که معیشت مردم را با چالش بیشتری مواجه می‌کند.