حجت‌الاسلام و المسلمین حسن طارمی‌راد؛ معاون دانشنامه جهان اسلام در سخنانی در این مراسم به بیان نقاط ضعف و قوت این آثار پرداخت و با بیان اینکه کلام، منبع معرفتی مهمی به ویژه قرآن و حدیث را دارد، افزود: وقتی علوم را به اخلاق، کلام و فقه تقسیم می‌کنیم، اگر فقه و اخلاق را هنجار بدانیم، کلام را باید معرفتی بدانیم و بحث مهم در کارهای کلامی هم ضرورت کاربست علوم قرآن و حدیث و دانش‌های روز است.
طارمی‌راد با بیان اینکه اختلافات متکلمین اسلامی با وجود چالش‌های جدی آنان باید به رسمیت شناخته شود، اظهار کرد: به نظر بنده راست‌دینی معرفتی بعد از عصر حضور(دوره غیبت) در این آثار(آثار رونمایی‌شده) دچار اختلالاتی شده است، از جمله اینکه سیدمرتضی در بحث بدا مظلوم واقع شده و گاهی نسبت به برخی از علما بی‌مهری شده است.
معاون دانشنامه جهان اسلام با اشاره به کتاب بدا، امر بین‌الامرین و خلقت نوری ائمه(ع) تصریح کرد: این آثار روشمند است؛ همچنین از نزدیک‌ترین منابع استفاده کرده‌اند و بحث اراده که خیلی به بدا مرتبط است هم به خوبی در آن تبیین شده است.
خلقت نوری ائمه(ع)
طارمی‌راد با اشاره به کتاب خلقت نوری ائمه(ع) اظهار کرد: این موضوع، کاملا حدیثی است و نویسندگان اعتبارسنجی بسیار خوبی در مورد آن داشته‌اند؛ کار خوب دیگر در این آثار این است که بین منابع معتبر و منابع مشکوک فرق گذاشته شده همچنین تقویت مضمونی روایت مورد توجه بوده است.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: کار خوب دیگر این مجموعه اینکه تعداد روایات ائمه(ع) در این موضوع را مورد اشاره قرار داده و تاکید دارد که امام صادق(ع) بیشترین روایت را داشته است.
در ادامه حجت‌الاسلام محمدصفر جبرئیلی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه تاریخ کلام از اهمیت زیادی برخوردار است و اگر کسی تاریخ یک علم را نداند، عالم آن علم نیست، گفت: از جمله امتیازات این مجموعه آثار آن است که یک کلان‌پروژه است، همچنین امتیاز دیگر این که ناظر علمی دارد. سوم اینکه نیروهای تربیت شده و جوان در این پروژه نقش دارند.
جبرئیلی با بیان اینکه از نقاط ضعف اثر این است که ناظر علمی هر قدر جلوتر رفته‌ایم، دقت کمتری داشته‌اند، اظهار کرد: اشکال دیگر کار هم اینکه انسان در این آثار حضور دبیر علمی را حس نمی‌کند از جمله این که مقاله تکراری دارد.
وی با بیان اینکه در بین مقالات که گاهی نقد مقاله دیگری است، نشانی منبع ارائه نشده است، تصریح کرد: علامه مطهری در فلسفه تاریخ و مقدمه بر جهان بینی جامعه و تاریخ بحثی در مورد تاریخ دارد و تاریخ را سه دسته کرده است؛ تاریخ علم به وقایع(نقلی) تاریخ علمی و فلسفه تاریخ.
جبرئیلی تاکید کرد: نباید خیلی در تاریخ نقلی بمانیم بنابر این باید وارد تاریخ علمی شویم که شهید مطهری در مورد آن گفته است تبیین قواعد و سنن حاکم بر جامعه است.
استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران تصریح کرد: باید از تاریخ گذشته عبور کرده و وارد مرحله بودن و شدن با ارجاع به دو منبع اصلی قرآن و عترت بشویم و براساس اصول و ضوابط به وضع مطلوب برسیم.
مذمت بی‌توجهی به تراث پیشینیان
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا شریعتی؛ استاد دانشگاه ادیان و مذاهب به موضوع روش‌شناسی تاریخ کلام پرداخت و به مزایای این آثار اشاره کرد و با بیان اینکه انسان آگاهانه یا ناآگاهانه، سنت‌مند است، افزود: ما در جامعه فکری خودمان و مشخصا حوزه علمیه با اتفاقات رویکردی مواجهیم؛ کسانی بعد معرفتی و علمی را کنار گذاشته‌اند و از طرف دیگر هم کسانی به صورت کلی میراث فکری ما را نادیده گرفته‌اند، و تراث را غیر مفید می‌دانند و معتقدند ما باید به فلسفه‌های جدید رو بیاوریم و همه چیز را از نو بگیریم.
شریعتمداری افزود: اغلب روشنفکران عرب به تراث ما احاطه دارند، ولی مشخصا در حوزه علمیه ما جوانانی هستند که تکیه‌گاه اصلی خود را در آثار جدید غربی قرار داده و به آثار پیشینیان خودمان بی‌توجه هستند؛ معتقدم که نگاه بیگانه‌انگاری به تراث و عدم داد و ستد با میراث علمی جدید و آثار فلسفی اخیر باعث توقف علمی ما خواهد شد.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به خطای برخی مانند مادلون که شیعه را بدون علم کلام می‌داند، افزود: برخی هم جریان غلات قم و بغداد را یکی کرده‌اند و ای کاش در این مجموعه نسبت به این جریان‌سازی‌ها اهتمام وجود داشت و ما با این تفکرات مقابله کنیم و نسبت به آن حساسیت بیشتری می‌داشتیم.
شریعتمداری به بیان چند پیشنهاد پرداخت و گفت: اولین مسئله کلام مقایسه بینا شیعی و فرقه‌ای و توجه به زیدیه و اسماعیلیه است؛ دوم اینکه باید داد و ستد جدی‌تری بین سنت فلسفی ما با فلسفه جدید انجام شد. مثلا اگر بدا را در بستر الهیات پویشی دنبال کنیم گاهی بهتر از حکمت متعالیه و سنن فلسفی خاص کلام اسلامی است.
توجه به کاربردی‌بودن مباحث کلامی
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه در آثار منتشره کمتر توجه به منابع غربی وجود دارد، گفت: نکته‌ای که برای نسل امروز خیلی مهم است، جنبه‌های کاربردی این معارف است، لذا باید پیوست کاربردی به آثار بزنیم و با این نگاه برای فهم بدا باید به سنت گذشته کلام شیعی رجوع کنیم.
شریعتمداری با اشاره به خلقت نوری ائمه(ع) بیان کرد: ممکن است گفته شود که این مباحث در نوع مواجهه ما با ائمه چه تأثیری دارد، لذا باید تأثیرات آن را برای مخاطب محسوس کنیم.
وی افزود: استخراج اندیشه‌های کلامی از روایات و آرای کلامی اصحاب ائمه براساس روایات نیازمند کار مستقل و جدی است؛ مثلا آیا اگر خلقت نوری را بر قرآن عرضه کنیم؛ می‌توانیم شواهدی از قرآن برای این مسئله بیابیم یا خیر؟
لزوم تغییر روش
در بخش پایانی این نشست، حجت‌الاسلام محمدتقی سبحانی در پاسخ به برخی نقدها گفت: برای ثمردهی کارها، باید روش‌های جدیدی اتخاذ شود البته ما در این پروژه‌ها به تفکرات علمای گذشته به عنوان یک میراث توجه داریم.
سبحانی تصریح کرد: معمولا نسبت‌های نادرستی حتی در درون حوزه و البته در بین مستشرقین به اندیشه شیعه داده شده است، ولی تلاش ما این بوده است که یک محقق با رجوع به این منابع بی‌نیاز شود و روایت صادقانه از میراث را مطالعه کند.
سبحانی تاکید کرد: باید شرح صدر در مطالعات تاریخی بیشتر شود و واقع‌نگرانه به موضوعات کلامی فارغ از جایگاه یک عالم اسلامی بپردازیم، زیرا اگر ما جایی مسامحه کنیم دیگران به صورت دقیق میراث ما را ارزیابی و رصد خواهند کرد.
وی در مورد نقد کاربردی نبودن موضوعات کتب بیان کرد: ۸۰ درصد موضوعاتی که انتخاب شده کاربردی و قابل ارائه است و اگر درست تبیین شود تحول‌زاست؛ مثلا در روایت داریم که اگر مردم می‌دانستند که بحث بدا چقدر در ایمان آنان اثرگذارا است، آن را رها نمی‌کردند ولی الان در حوزه علمیه چقدر به موضوع بدا توجه داریم؟
سبحانی تصریح کرد: ادبیات معارف کلامی در سطح جوانان و نوجوانان در این پژوهشکده در حال تولید است تا درصد کاربردی‌شدن آن بیشتر شود.
وی تاکید کرد: نباید از یکسو به خاطر سنت و میراث گذشته از روش و آثار معاصر غفلت کنیم و از طرفی نباید به بهانه توجه به مباحث کلامی جدید از سنت گذشتگان دست بکشیم.
نظر شما