حجت‌الاسلام طاهر قلی‌زاده، کارشناس دینی و مشاور مسائل خانواده و سلامت اجتماعی:
ترس یکی از حواس حیاتی انسان است که به‌عنوان یک ابزار محافظتی، نقش اساسی در دوری از خطرات و آسیب‌ها ایفا می‌کند. به همین دلیل، وجود آن نه‌تنها امر بدی نیست بلکه ضروری است، چرا که می‌تواند وسیله‌ای برای حفظ حیات و امنیت باشد. بنابراین، اصل وجود ترس نه‌تنها قابل پذیرش است بلکه می‌تواند به‌عنوان یک ویژگی حفاظتی برای فرد و اجتماع در نظر گرفته شود.
ترس و ضرورت تناسب با واقعیت‌ها
اما نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است ترس، چه ناشی از یک حادثه واقعی باشد و چه براساس احتمال وقوع یک اتفاق نامطلوب، باید با مسئله‌ای که ترس به‌خاطرش ایجاد شده، تناسب داشته باشد. شدت و دوام این ترس اگر بیش از حد طبیعی باشد، ممکن است به اختلالاتی در عملکرد جسمی و روانی انسان منجر شود. در این صورت، همان ترسی که می‌تواند مفید باشد، تبدیل به یک مانع آسیب‌زا در زندگی فرد می‌شود، بنابراین لازم است برای کنترل آن مداخلاتی صورت گیرد.
تفاوت واکنش‌های فردی به ترس
واکنش انسان‌ها در برابر ترس‌ها متفاوت است. گاهی یک ترس خاص برای یک فرد، طبیعی است اما برای فرد دیگر می‌تواند نامطلوب باشد. به‌طور مثال، ترس کودک از ایستادن روی چهارپایه نیمه‌بلند، طبیعی است، ولی این ترس در فردی بزرگسال که از نظر جسمی سالم است، مطلوب نیست. این نشان می‌دهد احساس ترس باید متناسب با شرایط فردی و موقعیت‌های خاص باشد و نسبت دادن آن با یک معیار واحد به افراد مختلف صحیح نیست.
ضرورت مهارت‌های مدیریت ترس
ایده‌آل این است انسان با تقویت مهارت‌ها و کنترل هیجانات و رفتارهای خود، در مرحله ترس باقی نماند و بتواند آن را به‌طور حساب شده مدیریت کند. اما در بسیاری از موارد، عوامل ایجاد ترس و شدت آن خارج از اختیار انسان است. در چنین شرایطی، آنچه اهمیت دارد، توانایی فرد در مدیریت صحیح ترس و یافتن راه‌های مؤثر برای غلبه بر آن است.
تأثیر اطرافیان بر ترس‌های فرد
یکی از عوامل مهم در مدیریت ترس، اطرافیان و محیط زندگی انسان است. افراد با عزت نفس بالا و روحیه قوی، توانایی مناسبی در کنترل سطح و پایداری ترس‌ها دارند و در مواجهه با شرایط دلهره‌آور آسیب‌های کمتری می‌بینند. در مقابل، افرادی که خود دچار مشکلات روحی و روانی هستند و یا مدام به مسائل دلهره‌آور می‌اندیشند، می‌توانند به‌طور ناخودآگاه ترس‌های نادرست را در خود تقویت کرده و به دیگران نیز منتقل کنند. این افراد ممکن است حتی با نیت خیر، ترس‌های غیرواقعی و بی‌پایه را به دیگران انتقال دهند و سبب شوند افراد از امور طبیعی یا حتی از خویشان و نزدیکان خود دچار هراس شوند.
خطر ترس‌های غیرواقعی و آموزه‌های دینی
امام محمدباقر(ع) در روایتی به این نکته چنین اشاره می‌کند: «فَإِنَّهُ یَهْرُبُ عَنْکَ وَ عَنْ وَالِدَیْهِ» یعنی فرد ترسو دچار اختلالی می‌شود که از امور ساده پیرامون و حتی نزدیکان خود ازجمله پدر و مادرش فرار می‌کند. این حدیث نشان‌دهنده خطرات اجتماعی و روانی ترس‌های غیرمنطقی و انتقال آن‌ها به دیگران است که می‌تواند سبب اختلالات جدی در روابط انسانی شود.
اثر مثبت مواجه شدن آگاهانه با وقایع طبیعی
از اموری که می‌تواند زمینه کنترل صحیح و مدیریت منطقی را در زمان مواجهه با امور دلهره‌آور فراهم کند، مواجهه انسان به صورت رو در رو و داوطلبانه با همان اموری است که قرار است دیر یا زود با آن روبه‌رو شود. شرایطی که انسان به صورت ناآگاهانه با امر دلهره‌آور مواجه شود با حالتی که شخص با آمادگی لازم با همان مسئله مواجه می‌شود تفاوت آشکاری دارد. بی‌شک انسان در حالتی که با فراهم کردن مقدمات لازم و به صورت آگاهانه با مسئله دلهره‌آور روبه‌رو می‌شود نسبت به زمانی که ناآگاهانه و در حالت غفلت و حتی فرار با آن مواجه می‌شود، از احتمال موفقیت بیشتری برخوردار خواهد بود. از این رو امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرمایند: «إِذَا هِبْتَ أَمْراً فَقَعْ فِیهِ فَإِنَّ شِدَّةَ تَوَقِّیهِ أَعْظَمُ مِمَّا تَخَافُ مِنه» به این معنا که هرگاه از کاری ترسیدی خود را در آن بینداز، زیرا سختی و خطرات حذر کردن و متوجه آن نبودن بزرگ‌تر است از آنچه از آن می‌ترسیدی.
اتصال به قدرت برتر برای رهایی از ترس
در نهایت، بالاتر از تأثیرات محیطی و اطرافیان و مواجهه آگاهانه، آنچه به انسان کمک می‌کند ترس‌های خود را به‌طور منطقی کنترل کند، باور به اتصال و دریافت حمایت از سوی قدرتی برتر است. این باور که انسان تحت حمایت خداوند متعال است و از آسیب‌ها و خطرات حقیقی محفوظ خواهد ماند، به او این امکان را می‌دهد که از ترس‌های غیرطبیعی رهایی یابد و زندگی خود را تحت کنترل درآورد.
یاد خدا و آرامش دل‌ها
در قرآن کریم آمده است: «أَلَا بِذِکْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» آگاه باشید تنها با یاد خداست که دل‌ها آرامش می‌یابد. این آیه به‌وضوح نشان می‌دهد انسان با یاد خدا و اعتماد به قدرت لایزال او، می‌تواند از ترس‌ها و نگرانی‌های بی‌اساس رهایی یابد و زندگی آرامی داشته باشد. بر این اساس، اگر انسان به‌طور مستمر و آگاهانه به یاد خدا باشد و در مسیر رضای او گام بردارد، می‌تواند به‌طور مؤثر ترس‌های غیرضروری را کنترل کند و در مواجهه با چالش‌ها و حوادث زندگی، با آرامش و ایمان، به‌دنبال حل مشکلات خود باشد.
نظر شما