مجموعه تحولات رخ داده در منطقه غرب آسیا پس از عملیات طوفان الاقصی در تاریخ هفت اکتبر ۲۰۲۳ میلادی بسیاری از معادله های منطقه ای را بر هم زده است.
اصرار بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل به ادامه جنگ نه تنها در نوار محصور غزه و به قیمت جان اسرای اسرائیلی در اختیار حماس بلکه تمایل او به توسعه دامنه جنگ به لبنان و سوریه عملا منطقه غرب آسیا را در پانزده ماه اخیر در آستانه یک جنگ تمام عیار قرار داده است.
در این میان یکی از مهمترین پرسش هایی که چه در رسانه های بین المللی و چه در محافل کارشناسی در داخل ایران مطرح بوده و همچنان هم جای بحث بسیار دارد تاثیر این تحولات بر جایگاه و نقش جمهوری اسلامی ایران است.
الجزیره در تازه ترین گزارش از تهران به سراغ پاسخ این پرسش رفته و البته با پیش فرض هایی هم به آن پرداخته است.
لازم به ذکر است که ترجمه و انتشار این مطلب به معنای تایید محتوای آن نیست بلکه تلاشی است با هدف آشنایی مخاطب ایرانی با رویکردها و نگاه های متفاوت به تحولات بین المللی.
در بخش هایی از این گزارش کوتاه آمده است: «برای دهه‌ها، مقامات جمهوری اسلامی ایران به طور دقیق در حال ساختن «محور مقاومت» از گروه‌های هم نظر و هم رای برای مقابله با رژیم اسرائیل و ایالات متحده در سراسر منطقه بوده‌اند. این اتحاد شامل نهادهای مسلح و بازیگران دولتی در عراق، لبنان، سوریه و یمن، به همراه گروه‌های فلسطینی بوده است. با سقوط بشار اسد در سوریه، تهران نه تنها یک اتحاد چهار دهه‌ای با خانواده حاکم در دمشق را از دست داد بلکه خطوط ارتباطی مهم محور نیز قطع شد.»
این بخش از گزارش الجزیره اشاره به نقشی دارد که سوریه در ایجاد ارتباط میان سایر گروه های مقاومت با حزب الله لبنان داشت و حتی در سخنان اخیر دبیرکل جدید حزب الله نیز انعکاس داشت.
نعیم قاسم، رهبر حزب‌الله لبنان، در روز شنبه ۲۴ آذرماه در نخستین سخنرانی پس از سقوط دولت بشار اسد در این باره گفته بود: «حزب‌الله یک خط تأمین نظامی از طریق سوریه را از دست داده است و مقاومت باید خود را با شرایط جدید وفق دهد.»
الجزیره در ادامه این گزارش با اشاره به اینکه اخیرا ادعاهایی درباره فروپاشی محور مقاومت مطرح شده به سخنان مقام معظم رهبری در رد این ادعاها اشاره کرده و می نویسد: «رهبر ایران این دیدگاه ها را جاهلانه و نادرست می دانند و معتقدند که دامنه مقاومت تمام منطقه را در بر خواهد گرفت زیرا محور مقاومت، قدرت سخت‌افزاری نیست که قابل نابودی باشد، بلکه ایمان و تعهدی است که تحت فشار اتفاقا قوی تر و راسخ تر هم خواهدشد. رهبر ایران معتقد است که این مقاومت در نهایت موفق به اخراج ایالات متحده از منطقه غرب آسیا خواهدشد.»
نویسنده این مطلب در ادامه با اشاره به تاریخچه تاسیس حزب الله لبنان می نویسد: «با کمک ایران از اوایل دهه ۱۹۸۰، حزب‌الله به یک نیروی سیاسی عمده در لبنان تبدیل شد که نیروی نظامی آن از ارتش سنتی این کشور قوی‌تر است. این گروه در سال گذشته متحمل ضربات سنگینی از جمله ترور رهبر آن (شهید) سید حسن نصرالله و فرماندهان ارشد آن شد. با وجود این فضاسازی ها پیامی که از تهران ارسال شده تاکید دارد که حزب‌الله زنده است و رهبر ایران نیز در سخنرانی های خود به این موضوع اشاره کرده که تداوم مقاومت نیروهای لبنانی و فلسطینی یعنی شکست رژیم اسرائیل.»
در ادامه این گزارش الجزیره به نقل از علی‌اکبر دارینی، پژوهشگر و نویسنده مستقر در تهران می نویسد که «این موضوع غیرقابل انکار است که با سقوط بشار اسد، تهران یک متحد استراتژیک خود را در سوریه از دست داده و این امر بر نفوذ منطقه‌ای آن در کوتاه‌مدت تاثیر خواهد گذاشت.» این پژوهشگر سیاست خارجی معتقد است که «قطع ارتباط زمینی با لبنان از طریق سوریه، ضربه مهمی به محور مقاومت است.»
این دیدگاه که شرایط به وجود آمده در سوریه می تواند به تشدید فشار بر حزب الله لبنان از سوی رژیم اسرائیل منتهی شود در میان بسیاری از کارشناسان منطقه مشترک است و دارینی نیز در این باره به الجزیره می گوید: «سقوط دولت اسد به طور قابل توجهی چشم‌اندازهای بازسازی و تجهیز شبکه مقاومت، به ویژه حزب‌الله را به چالش می‌کشد. اسرائیل اکنون حتی برای تشدید حملات به حزب الله لبنان علیرغم آتش بس شکننده ای که وجود دارد جسورتر خواهد شد.»
پس از سقوط بشار اسد در سوریه، اسرائیل به دنبال بهره برداری حداکثری از خلا قدرت در این کشور برآمده و بخش‌های وسیعی از خاک سوریه در جنوب را اشغال کرده و صدها حمله هوایی به سراسر سوریه انجام داده است.
الجزیره در ادامه این گزارش به نگاه های متفاوت میان دولت موقت جدید در سوریه و جمهوری اسلامی ایران نسبت به ضرورت مبارزه با اشغالگری رژیم اسرائیل پرداخته و می نویسد: «در حالی که ایران گفته می‌خواهد روابط خود را با سوریه حفظ کند و فاصله گروه حکومتی جدید از اسرائیل عامل تصمیم‌گیری مهمی برای تهران خواهد بود، احمد الشرع، معروف به محمد الجولانی که رهبری تحریر الشام را برعهده دارد در تازه ترین اظهاراتش می گوید که سوریه از جنگ‌ها خسته است و نمی‌خواهد دشمن اسرائیل باشد. البته حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، هفته جاری گفت که حضور سربازان اسرائیلی در چند کیلومتری دمشق تحمل ناپذیر است و افزود که آنها در آینده در سوریه دفن خواهند شد.»
الجزیره در ادامه به برنامه رژیم اسرائیل برای توسعه دامنه جنگ و تنش اشاره کرده و می نویسد: «اسرائیل جسورتر شده و دوباره در شامگاه چهارشنبه گذشته حملات جدیدی به زیرساخت‌ها در یمن انجام داده است. این حملات سومین بار از ژوئیه گذشته بوده که طی آن ۹ نفر کشته و تاسیسات نفتی، کشتی‌ها در یک بندر بزرگ و ایستگاه‌های برق هدف قرار گرفت.»
رسانه‌های اسرائیلی همچنین گزارش داده‌اند که دستگاه‌های نظامی و اطلاعاتی اسرائیل ممکن است به دنبال اجرای سیاست قدیمی خود در ترور رهبران یمنی به منظور بی‌ثبات کردن این گروه باشند.
آنها هدف خود را بر عبدالملک الحوثی، رهبر حوثی‌ها، همراه با مقامات ارشد نظامی یمنی متمرکز کرده‌اند. حوثی ها در کنار حملات به مسیرهای کشتیرانی نزدیک به آب‌های خود در اعتراض به جنگ رژیم اسرائیل علیه غزه، همچنان به حملات خود به اسرائیل ادامه داده اند.
آنها شامگاه پنجشنبه اعلام کردند که دو موشک بالستیک به سمت اهداف نظامی در اسرائیل شلیک کرده‌اند که به نظر می‌رسید بخشی از آنها رهگیری شده‌اند.
نویسنده این گزارش در ادامه به تاثیرپذیری عراق از این تحولات پرداخته و می نویسد که «در عراق، ایالات متحده از بغداد خواسته است که فعالیت گروه‌های مسلحی که وابسته به ایران خوانده محدود شود.
ابراهیم السمیعی، مشاور ارشد نخست‌وزیر عراق در یک مصاحبه تلویزیونی روز چهارشنبه گفت که واشنگتن تهدید کرده که در صورت عدم پذیرش دولت عراق، امریکا از زور نظامی استفاده خواهد کرد. این در حالی است که بسیاری از گروه‌های مسلح شیعه اکنون بخشی از نیروهای امنیتی رسمی عراق هستندـ».
ولی نصر، استاد امور بین‌الملل و مطالعات خاورمیانه در مدرسه مطالعات بین‌المللی پیشرفته دانشگاه جانز هاپکینز در گفت و گو با الجزیره ادعا می کند که «محور مقاومت دیگر نمی‌تواند به عنوان یک شبکه منسجم از دولت‌ها و (گروه های نظامی) از خط مستقیمی از ایران تا شام عمل کند. این محور پایگاه‌های خود را در شام از دست داده است. اگرچه هنوز در عراق و یمن حضور دارد.»
الجزیره در پایان این گزارش اشاره می کند که حفظ بشار اسد در سوریه و به عقب راندن نیروهای داعش در این کشور یکی از مهم ترین پیروزی های محور مقاومت در منطقه بوده که اکنون با خروج اسد از قدرت، تغییر خواهدکرد.
حمیدرضا عزیزی، پژوهشگر موسسه آلمانی امور بین‌المللی و امنیت در بخش هایی از پاسخ خود به الجزیره درباره ارکان محور مقاومت، اولین رکن را ارتباط جغرافیایی میان اعضای کلیدی محور می خواند که با کمک حماس و جهاد اسلامی فلسطین در غزه و حوثی‌ها در یمن به مدیترانه گسترش یافته بود.
او دومین رکن را هماهنگی و وحدت نزدیک میان اعضا می داند به گونه ای که به گفته عزیزی تهدید یکی از اعضای محور، تهدید همه اعضا محسوب می‌شد و واکنشی جمعی را به همراه داشت.
عزیزی ایدئولوژی ضدآمریکایی و ضداسرائیلی قوی را سومین رکن موجود در محور مقاومت می خواند و می گوید: «این رکن همچنان باقی مانده و ممکن است در برخی جنبه‌ها حتی تقویت شده باشد. آنچه که مشاهده می‌کنیم تلاش ایران برای تقویت خط اول دفاع پیشرفته‌اش در عراق و یمن است.»
نظر شما