به گزارش قدس آنلاین، در تاریخ شعر فارسی نیز که درخشان‌ترین جلوه فرهنگ و تمدن ایرانی است، جایگاه و پایگاه هیچ کدام از شاعران بزرگ ایران را نمی‌توان با «رودکی» قیاس کرد، زیرا فقط اوست که «پدر شعر فارسی» است و آغازگر راهی در ادبیات فارسی است که پدیدآورندگان عالی‌ترین و متعالی‌ترین نمادها و نمودهای فرهنگ و هنر بشریت در آن گام نهادند. چهارم دی‌ماه در تقویم ایران «روز بزرگداشت رودکی» نامیده شده است. به این بهانه در این یادداشت کوتاه از این شاعر بزرگ سخن خواهیم گفت.
استاد شاعران جهان
ابوعبدالله رودکی که سال ۲۴۴قمری در سمرقند از شهرهای خراسان‌بزرگ به‌دنیا آمد، پس از ۸۵سال زیستن در این جهان، سال ۳۲۹قمری وقتی به زادگاهش بازگشته بود، درگذشت و در نزدیکی سمرقند به‌خاک سپرده شد. او که در دوران پادشاهی صفاریان و سامانیان می‌زیست، از مردان نامدار دربار سامانیان به‌شمار می‌آمد. چندین چکامه ستایش‌آمیز درباره پادشاه بزرگی همچون امیرنصر سامانی و وزیر فرهیخته‌ای همچون ابوالفضل بلعمی از رودکی در تاریخ ادبیات فارسی جاودانه شده است. علاوه بر اینکه تاریخ‌نگاران او را «پدر شعر فارسی» می‌نامند، شاعران بزرگ بعدی نیز با القاب ویژه‌ای او را ستوده‌اند که از میان آن‌ها «استاد شاعران جهان» زبانزد است.
نخستین صاحب دیوان شعر
رودکی را از این رو «پدر شعر فارسی» نامیده‌اند که نخستین شاعر بزرگ فارسی‌زبان است که دیوان شعر بزرگی داشته است. پیش از او نام شاعرانی که در کتاب‌های تاریخ ادبیات فارسی آمده است و بنابراین نباید رودکی را نخستین شاعر در زبان فارسی دانست، بلکه شاعران پیش از او فقط شعرهایی می‌گفته‌اند و دیوانی نداشته‌اند و به‌عنوان «شاعر» با هویت مشخص فرهنگی و اجتماعی و حتی سیاسی شناخته نمی‌شده‌اند، اما رودکی در جایگاه «شاعر» چنان پایگاهی در دربار پادشاهان سامانی داشته است که به‌گواهی تاریخ اگر گاه وزیران و امیران نمی‌توانسته‌اند سخنی را به پادشاه بگویند و از او چیزی بخواهند، «رودکی شاعر» را می‌فرستاده‌اند که به‌زبان شعر و موسیقی با پادشاه چنان سخن بگوید که بی‌درنگ سخنش پذیرفته شود و کارگر افتد. روایت زیبای نظامی‌عروضی در کتاب «چهارمقاله» درباره داستان سرودن شعر زیر تا همیشه خواندنی است که چگونه سروده جاودانه رودکی سبب شد پادشاه بی‌درنگ بازگشت به «بخارا» از «هرات» را بپذیرد درحالی‌که دیگران بارها به او گفته بودند و نپذیرفته بود:
بوی جوی مولیان آید همی
یاد یار مهربان آید همی
ریگ آموی و درشتی راه او
زیر پایم پرنیان آید همی
آب جیحون از نشاط روی دوست
خنگ ما را تا میان آید همی
ای بخارا، شاد باش و دیر زی
میر زی تو شادمان آید همی
میر ماه است و بخارا آسمان
ماه سوی آسمان آید همی
میر سرو است و بخارا بوستان
سرو سوی بوستان آید همی...
استاد شعر و موسیقی
پدر شعر فارسی نه‌فقط شاعری بزرگ است، که همزمان استادی در موسیقی به‌شمار می‌آمده است، چنانکه به آواز خوش و نواختن چنگ نیز نامبردار بوده و به‌گفته خویش سروده‌هایش را با ساز و آواز می‌خوانده است. این ویژگی استاد به‌ویژه در دربار شاه فرهنگ‌دوست و هنرپروری همچون امیرنصر سامانی بسیار ارزشمند و کارگشا بوده و مایه روایت‌های بسیار زیبای تاریخی درباره رودکی در دربار سامانیان شده است:
رودکی چنگ برگرفت و نواخت
باده انداز، کو سرود انداخت...
شاعر حکیم
استاد در کنار شاعری و موسیقی‌دانی از شمار بزرگان اهل حکمت نیز به‌شمار می‌آید و یکی از شاعران بزرگی است که به‌درستی لقب «حکیم» دارد. شعر او در پس نگاه واقع‌گرایانه‌اش به جهان هستی و سرنوشت انسان در جهان همواره درآمیخته با رویکردی حکیمانه است. بنابراین باید رودکی را «شاعر هنرمند حکیم» دانست که هر سه را در اوج و تعالی دارد.
گنجی گمشده در تاریخ
دیوان اشعار رودکی را پیش از آنکه در یورش‌های خانمان‌سوز غزها و مغول‌ها و تاتارها از منطقه خراسان به ایران نابود شود، کسانی که دیده‌اند حدود یک‌میلیون‌وسیصدهزار بیت شمرده‌اند. از گواهی‌های تاریخی روشن می‌شود که استاد یکی از پرشعرترین سرایندگان فارسی‌زبان نیز بوده است، اما متأسفانه امروز فقط بیت‌هایی کم و پراکنده از رودکی مانده است که شمار آن‌ها به حدود هزار بیت می‌رسد. این بیت‌ها بخش‌هایی از چند قصیده و غزل و قطعه و رباعی در سبک خراسانی هستند که بیشتر در باب حکمت زندگی و ستایش بزرگان و عشق و دیگر عواطف شاعرانه سروده شده‌اند.
«کلیله و دمنه» رودکی
یکی از کارهای بزرگ استاد به‌نظم‌کشیدن کتاب «کلیله‌ودمنه» در قالب مثنوی است که آن نیز در ترکتازی دشمنان از میان رفته و اینک فقط چند بیت از آن مانده است؛ بیت‌هایی که البته کیفیت آن‌ها نشان می‌دهد بخشی از یک شاهکار ادبی بزرگ و سروده شاعری حکیم و والامقام‌اند:
تا جهان بود از سر آدم فراز
کس نبود از راز دانش بی‌نیاز
مردمان بخرد اندر هر زمان
راز دانش را به هر گونه بیان
گرد کردند و گرامی داشتند
تا به سنگ اندر همی‌بنگاشتند
دانش اندر دل چراغ روشن است
وز همه بد بر تن تو جوشن است
زیر سایه پدر
امروز چرا باید رودکی را بزرگ بداریم؟ رودکی پیشوای شاعران ایران ازجمله فردوسی و خیام و سعدی و مولوی و حافظ است؛ شاعرانی که هنر و فرهنگ و حکمت را در عالی‌ترین و متعالی‌ترین شکل‌های زبان فارسی به جهان بشریت هدیه کرده‌اند و امروز باید بی‌تعارف بگوییم آنچه از فرهنگ و تمدن ایرانی می‌شناسیم یا می‌خواهیم باید در شعر این شاعران بجوییم. بنابراین رودکی نیز در صدر بزرگانی است که ایران و ایرانی از دیروز تا امروز و فردا به او مدیون است و بقایش زیر سایه پدرانه اوست.
نویسنده: یوسف بینا
نظر شما