وقتی می‌آیند، علامت سؤال دور سرشان می‌چرخد و در زمانی که می‌روند، آرامش بر وجودشان جاری است. در اینجا با همراهی مشاور، روح و روانشان تسکین می‌یابد و مهیای گذر از یک حالت ناخوشایند می‌شوند.
در مرکز جامع مشاوره آستان قدس رضوی کسانی پذیرای زائران و مجاوران حضرت رضا(ع) هستند که با رویکرد و تسلط به مسائل و مفاهیم دینی، آن‌ها را راهنمایی می‌کنند. در ادامه، رصدی دارم بر این فعالیت مرکز جامع روان‌شناسی حرم مطهر که نظر زائران و مجاوران را به خود جلب کرده است.
در گفت‌وگو با دکتر مسعود آذربایجانی، عضو شورای علمی- مشورتی مرکز جامع مشاوره آستان قدس رضوی برنامه‌های این مرکز با رویکرد دینی را بررسی کردیم.
مرکز جامع مشاوره آستان قدس رضوی رویکرد متفاوت دارد
در جوامع امروزی مشکلات و دغدغه‌های مردم افزایش پیدا کرده و بخشی از آن مربوط به مسائل روحی و روانی است و جنبه رفتاری دارد که مشاوره‌های روان‌شناختی می‌تواند کمک‌کننده باشد. حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مسعود آذربایجانی با اشاره به این نکته، توضیحات خود را چنین آغاز کرد: «آستان قدس رضوی در حقیقت یک مرکز معنوی و دینی است و در سایه عنایات حضرت ثامن‌الحجج(ع)، به عنوان قطب معنویت در کشور به شمار می‌رود. به همین دلیل همان‌طور که پاسخ‌دهنده به نیازهای معنوی پناه‌آورندگان به این حریم است، باید به نیازهای روحی و روانی آن‌ها هم پاسخ دهد. حال اگر این موضوع با رویکرد دینی باشد اهمیت مضاعفی خواهد داشت».
عضو شورای علمی-مشورتی مرکز جامع مشاوره آستان قدس رضوی در ادامه بر اهمیت و جایگاه رویکرد دینی در خدمات مرکز جامع مشاوره آستان قدس رضوی تأکید کرد و در این خصوص گفت: «ویژگی متمایزکننده مرکز جامع مشاوره آستان قدس رضوی نسبت به دیگر مراکز مشاوره، توجه به رویکردهای دینی و شیونامه‌های مبتنی بر آموزه‌های دینی در درمان مداخلات روانی است. در این مرکز ضمن تخصص‌گرایی و توجه به متون دقیق روان‌شناختی تلاش شده رویکردهای دینی و معنوی که مورد تأیید اسلام و ائمه معصومین(ع) است به‌کارگیری شود تا مردم بتوانند در چارچوب نگاه دینی، مسائل مشاوره‌ای خود را دنبال کنند و پاسخ مناسب بگیرند».
آذربایجانی در ادامه افزود: «می‌توانیم بگوییم تقریباً در عمر ۲۳ ساله این مرکز، عمده مسائل مراجعه‌کنندگان در بخش خانواده بوده است و عموماً شامل اختلافات میان زوجین، مسائل پیش از ازدواج، روابط میان والدین و فرزندان و موارد مشابه بوده که امروزه دستخوش مسائل مختلفی شده است. با توجه به این موضوع و با در نظر گرفتن ظرفیت‌های بالایی که در متن دین داریم، به این نتیجه رسیدیم این رهنمودها، توصیه‌ها و راه‌حل‌ها باید در چارچوب شیوه‌نامه‌های علمی و به صورت روشمند تعریف شود تا با استفاده از تکنیک‌ها و فنون روان‌شناسی به زبان روز ارائه شود. به دلیل اینکه فرهنگ غالب مردم بومی ما یک فرهنگ دینی است این شیوه برای آنان قابل قبول‌تر است».
شیوه‌نامه‌هایی مناسب جامعه اسلامی
مرکز جامع مشاوره آستان قدس رضوی شیوه‌نامه‌هایی برای حوزه خانواده درمانی تعریف کرده است که مبتنی بر شیوه‌نامه‌های غربی نبوده و ریشه اسلامی دارند. این شیوه‌نامه‌ها که براساس فرهنگ و اندیشه دینی است، نتیجه تحقیق و مطالعه بیش از ۱۰ ساله روان‌شناسان و اساتید مشاوره این مرکز بوده و در پنج بخش تعریف شده است. حجت‌الاسلام والمسلمین آذربایجانی در این‌باره گفت: «موضوعات متعددی در این زمینه مطرح شده است. با مطالعه موارد مختلف این حوزه و به‌خصوص پس از بررسی پرونده‌های طلاق به این نتیجه رسیدیم چهار مشکل اساسی در خانواده‌ها وجود دارد که متناسب با آن‌ها پنج شیوه‌نامه تهیه و تدوین کردیم. این شیوه‌نامه‌ها عمدتاً براساس نگاه آیات و روایت و با رویکرد معنوی و توحیدی است تا خداسو باشد».
به گفته آذربایجانی، بخش اول این شیوه‌نامه‌ها مربوط به مرحله پیش از ازدواج است. در این مرحله پس از بررسی تطابق افراد براساس استانداردهای علمی، مشاوران این مرکز در گفت‌وگوی متقابل با دختر و پسر براساس روان‌شناسی اسلامی ورود کرده و با توجه به آموزه‌های دینی، دنیای ادراکی و اعتقادی دو طرف را مورد سنجش قرار می‌دهند تا از هر نظر هم‌کُفو باشند.
چهار شیوه‌نامه بعدی نیز شامل انعطاف و نفوذناپذیری، توجه و ایمنی جنسی، مهر و قدرت و رها و آشکارسازی است که مربوط به مراحل پس از ازدواج می‌شود؛ «به عنوان مثال شیوه‌نامه مهر و قدرت مربوط به جایگاه و نقش هر یک از زوجین در خانواده است و چنین تعریف شده است که مرد باید در خانواده کانون مهرورزی باشد و زن کانون قدرت‌دهی به همسرش؛ یا در شیوه‌نامه انعطاف و نفوذناپذیری، زوجین آموزش می‌بینند مرزها را حفظ کنند و از دخالت‌های بی‌مورد دیگران در رابطه‌شان جلوگیری کنند».
استادتمام گروه روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه توضیحاتش درباره برنامه‌های فعلی مرکز جامع مشاوره آستان قدس رضوی در حوزه روان‌شناسی با رویکرد دینی گفت: «بخش دوم این برنامه، آموزش این شیوه‌نامه‌ها به مشاوران این مرکز است. بیش از ۱۵۰ مشاور در کلینیک‌های تخصصی روان‌شناسی و مشاوره مرکز جامع مشاوره آستان قدس رضوی مشغول خدمت‌رسانی هستند که با این رویکردها آشنا می‌شوند تا در جلسات مشاوره از آن‌ها استفاده کنند».
بخش سوم برنامه نیز ارائه خدمات مشاوره‌ای در مراکز مستقر در حرم مطهر و مراکز سایر نقاط شهر براساس این رویکرد است. همچنین در ۳۱ استان کشور هم شعبه‌های از این مرکز وجود دارد که با کمک خادمیاران، خدمات روان‌شناختی را به مراجعان ارائه می‌کنند.
گسترش کمی خدمات در عین افزایش سطح کیفی آن
موضوع بعدی این گفت‌وگو برنامه‌ها و افق‌های پیش روی این مرکز در گسترش خدمات روان‌شناختی در سطح جامعه بود که درباره چگونگی آن گفت: «مرکز جامع مشاوره آستان قدس براساس سند راهبردی خود پیش می‌رود و موارد مختلفی چون گسترش کمی مراکز مشاوره چه در سطح شهر مشهد مقدس و چه در سطح کشور و البته بهبود ارائه خدمات از نظر کیفی را مدنظر دارد».
به گفته آذربایجانی، این مرکز از آخرین یافته‌های علمی استفاده کرده و آن را در چارچوب رویکرد اسلامی، نگاه معنوی و مکتب رضوی بازتعریف می‌کند؛ «یکی دیگر از برنامه‌هایی که در این زمینه پیش‌بینی شده استفاده از چارچوب روان‌شناسی جامع‌نگر است، به این معنی که در خدمات مراکز آستان قدس رضوی به کارهای بالینی محدود نباشیم بلکه به سمت پیشگیری از بروز اختلالات و مشکلات به‌خصوص در مناطق حاشیه‌ای برویم».
عضو شورای علمی- مشورتی مرکز جامع مشاوره آستان قدس رضوی درباره نقش این شورا نیز چنین توضیح داد: «در این زمینه در سال جاری و سال آینده برنامه‌ریزی‌هایی در حال انجام است تا بتوانیم برنامه‌ها و اقدامات لازم را داشته باشیم و عملیاتی کنیم. طبیعی است شورای علمی-مشورتی می‌تواند اشراف خوبی در این زمینه داشته و بر راهبردها و برنامه‌های آینده و کیفیت اجرای آن نظارت داشته باشد و زمینه‌های علمی جدید را فراهم کند».
نظر شما