به گزارش خبرنگار قدس آنلاین، محققان علوم ژنتیک گلایه دارند که چرا تعداد گاو سیستانی به کمتر از ۵۰۰ رأس رسیده، گاو بومی گلپایگانی منقرض شده، شیر گاو سرابی خریداری ندارد، گاومیش خوزستانی از دایره توجه‌ها خارج شده، اما جنین گاو انگلیسی و جنین گاومیش فرانسوی با استقبال گرم وارد کشور می‌شود.

این بی‌اعتمادی به دام‌های بومی و اعتقاد راسخ به نژادهای خارجی در ذهن سیاست‌گذاران و دامداران از کجا نشأت گرفته است؟ در گفت‌وگویی که با برخی از فعالان حوزه دامپروری داشتم آن‌ها به نکاتی اشاره کردند که قابل تأمل بود. 

چرا همزمان با وارد کردن ژن خارجی، از دام بومی صیانت نکرده‌اند؟

یکی از این فعالان حوزه دامپروری معتقد است «اولویت اول کشور این است که ما تا می‌توانیم ژنتیک نژادهای اصیل و پر بازده را وارد کشور کنیم، واردات ژن گوسفند دوقلوزا و گاو پر شیر و گوساله نر پرواری که به جای نیم کیلو روی ۵/۱ کیلو وزن بگیرد، منطقی و ضروری است، ولی اینکه به واسطه این واردات، گاو بومی از بین رفته ایراد درستی است که از سیاست‌گذاری‌های نادرست در ادوار گذشته ناشی شده است».

نکته بعدی این است که چه کسی در حمایت از گاو بومی کم‌کاری کرده است؟ به گفته این کارشناس حوزه دامپروری «وظیفه صیانت از دام بومی به عهده وزارت جهاد کشاورزی است که تشکیلات عریض و طویلی در تمام استان‌ها به نام تات (سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی که بزرگ‌ترین و مهم‌ترین سازمان زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است) دارد، این سازمان سال‌هاست کاری نکرده و حالا که کار از کار گذشته با در بوق و کرنا کردن اینکه دام بومی در خطر انقراض است، می‌خواهد به اسم تحقیق و توسعه یک پروپاگاندای سیاسی برای گرفتن یک بودجه میلیاردی راه بیندازد».

سرمایه گذاری روی ژن‌های پر بازده به عنوان خط تولید دام کشور 

نکته بعدی که این فعال حوزه دامپروری به خبرنگار قدس می‌گوید این است که بخش خصوصی دنبال سود و منفعت است. به گفته وی، وقتی گاو هولشتاین میانگین ۴۵کیلو شیر و گاو بومی میانگین ۱۰کیلو شیر می‌دهد، معلوم است که بخش خصوصی سراغ کدام یک می‌رود.

به گفته وی، باید دیدگاه درستی از دام بومی داشته باشیم، گاو سیستانی هم ابتدا از پاکستان آمده و در کشور بومی شده است. گاوهای هولشتاین، سیمینتال و جرسی که امروز در بازار وجود دارد هم‌اینک بومی شده ایران هستند. می‌شود گفت هولشتاین ایرانی است. از سوی دیگر باید توجه داشت که ما باید برای مردم ایران غذا تولید کنیم تا امنیت غذایی کشور حفظ شود. در این راستا هر ژنی یک خط تولید است و هر خط تولیدی که بازدهی بالاتر و سازگاری بهتری با وضعیت طبیعت کشور داشته باشد موظف هستیم روی آن سرمایه‌گذاری کنیم.

خطای دوم در حوزه دامپروری؛ بازگشت به دام‌ های بومی

موسی رهنمایی، قائم مقام نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی کشور نیز در گفت‌وگو با قدس با اشاره به تغییرات اقلیمی کشور در سالیان متمادی و اینکه برداشت بی‌رویه از منابع طبیعی، شرایط را برای تصمیم‌گیری در حوزه دامپروری دگرگون کرده است، می‌گوید: منابع طبیعی شامل نژادهای گاو و گوسفند، مراتع و منابع آبی و قنوات طی ۱۰۰سال اخیر باید مدیریت می‌شد ولی بدون درک صحیح از شرایط گونه‌های جانوری و طبیعی، زمان را از دست داده‌ایم و حالا می‌خواهیم با احیای گونه‌های در حال انقراض، آب رفته را به جوی باز گردانیم.

وی می‌افزاید: کشور هندوستان هیچ‌گاه  اقدام به واردات دام خارجی نکرد و به تکثیر و حفاظت از نسل دام بومی خودش اهتمام کرد و در حال حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده شیر در دنیاست. ما ۷۰سال پیش این کار را برای حفاظت از دام بومی خود نکردیم حالا نژادهای پر شیر کشور مثل گاو سرابی و گلپایگانی که به قولی «۹ من شیر» بودند از دست رفته‌اند و حالا هم دیگر نژادهای بومی جوابگوی نیاز غذایی جامعه نیستند.

وی تأکید می‌کند: سال‌هاست منابع ژنتیکی از گاو هولشتاین و سایر دام‌های خارجی را وارد و از آن‌ها در سطح گسترده بهره‌برداری کردیم، به نظر می‌رسد دیگر برای احیای دام‌های قبلی دیر باشد. این کار را اگر انجام بدهیم دومین خطای ما محسوب می‌شود. ما که منابع کشور را فدا کردیم حالا دیگر منابع دامی موجود کشور را به بهانه دام بومی از دست ندهیم. دام بومی با مراتع و  طبیعت آن روزها که از دست رفت، عجین شده بود، ما امروز دیگر آن طبیعت را نداریم که بخواهیم این گونه‌ها را در آنجا پرورش دهیم. بازگشت آن‌ها به معنای تهیه علوفه دستی و    واردات بیشتر است . 

وابستگی صنعت دامپروری به واردات از جنین تا علوفه دام

قائم مقام نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی کشور با اشاره به مونتاژی بودن صنعت دامپروری در کشور تأکید می‌کند: ما در این مقطع سالانه ۱۸میلیون و ۵۰۰ هزار تن جو، ذرت و سویا برای دام و طیور وارد می‌کنیم، از طرف دیگر ۴۰ سال است که تلیسه (گوساله‌های ماده‌ای که در سن ۱۳ الی ۱۵ ماهگی به سن بلوغ و جفت‌گیری می‌رسند) اسپرم و جنین گاو وارد می‌شود تا دامپروری را به شکل یک صنعت مونتاژی حفظ کنیم.  این فعالیت اقتصادی هم بیشتر صنعتی شده و دامپروری‌ها به سمت گاو هولشتاین و سایر نژادهای سیمینتال رفته‌اند که بازدهی خوبی دارند برای همین، تصمیم‌گیران باید برای حمایت از دام‌های موجود تلاش کنند، چراکه رجعت در کار نه ممکن و نه معقول است و عملیاتی هم نیست. 

رهنمایی با اشاره به انقراض پیشه دامداری در میان روستاییان می‌گوید: هدف از هر بنگاه اقتصادی سودآوری است و اگر نباشد بساط آن برچیده می‌شود. ما قوانین فوق‌العاده عالی در حمایت از دام داریم ولی در عمل چیزی نمی‌بینیم. هر سال دامپروران از همه سو از  مرزهای کشور به واسطه قاچاق گرفته تا واردات گوشت منجمد از سوی دولت دچار خسارت می‌شوند. شاید باید بپذیریم که این‌ها مقتضیات زمان است و دامپروری به این شکل متوقف شود.

نبود چراگاه رایگان برای پرورش دام گوشتی در کشور

منصور سارانی، معاون پژوهش و فناوری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی سیستان نیز در گفت‌وگو با قدس با یادآوری این نکته که نگهداری دام‌های گوشتی در سیستم بسته اقتصادی ممکن نیست، تأکید می‌کند: در همه جای دنیا دام‌های مولد گوشتی در چراگاه پرورش داده می‌شوند و فقط گوساله‌های پرواری به سیستم بسته منتقل می‌شوند، بنابراین نبود چراگاه به معنی عدم امکان پرورش دام مولد گوشتی است.به عنوان نمونه درخصوص سرمایه‌گذاری روی گاو سیستانی مانند هر دام دیگری بستگی به نوع سرمایه‌گذاری دارد. آنچه مهم است پیش از هر نوع سرمایه‌گذاری  باید ابتدا قدم اصلی برای توسعه پرورش توسط ارگان دولتی صورت گیرد. ب

معاون پژوهش و فناوری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی سیستان تاکید می کند: خش خصوصی هرگز با وجود شرایط شکننده اقلیمی، آن‌هم برای دامی که ۱۰۰درصد وابسته به چراگاه است، حاضر به سرمایه‌گذاری نیست. درصورت فراهم شدن بستر چراگاه مطمئن، هر نوع سرمایه‌گذاری روی گاو مولد سیستانی، درنهایت طی سه تا پنج سال به سوددهی خواهد رسید.

مرکز اصلاح نژاد دام یا اتاق فکر انقراض دام بومی 

خوب است بدانید سال۱۳۱۲ مرکز اصلاح نژاد دام توسط اداره کشاورزی تأسیس می‌شود و این نهاد به دنبال ترویج نژادهای خارجی از طریق ورود گاو نر و تلقیح طبیعی بود. نکته اینکه در این دوره جایگاه سیاسی عشایر از دست رفته بود و دولت، عشایر را که به صورت سنتی هزاران سال نگهبان ذخایر زیستی کشور بودند تضعیف کرد و کنار زد. سال۱۳۱۴ یک فرانسوی به عنوان مدیر این نهاد انتخاب می‌شود و وی کار را با خرید دام‌های خارجی آغاز می‌کند. در دهه۱۳۵۰ مرکز اصلاح نژاد تأسیس و اساسنامه دامداران متحرک تصویب شد. نکته اینکه از دامپروری صحبتی نشد و به دامداری بسنده شد.

پس از انقلاب اسلامی جهاد سازندگی مسئول دامپروری شد و مجموعه اقدام‌هایی را برای حفظ و احیای نژادهای بومی دام و طیور در ایران انجام داد. یکی از اقدام‌های مهم برای حفاظت از نژادهای بومی دام و طیور در ایران، اجرای طرحی برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به این گونه‌های بومی بود! اطلاعاتی که گویا به کار نیامده است، چراکه خبری از حفاظت از ذخایر ژنتیکی نیست. 

آن طور که نادر اسدزاده، معاون پژوهشی مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور گفته است: «امروزه خرید دام‌های خارجی برای اصلاح نژاد، موجب شده ژنتیک دام‌های بومی به خطر بیفتد. به عنوان مثال، گاو گوژپشت سیستانی یکی از مهم‌ترین دام‌های بومی ایران در معرض انقراض است. نه‌تنها دام‌ها بلکه دامداران هم در حال انقراض هستند. در بسیاری از روستاها، دیگر تمایلی به نگهداری دام وجود ندارد و روستاییان از این شغل دست کشیده‌اند».