دکتر رضا نقدی، مدیر گروه فرهنگ و هنر اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی با اعلام این مطلب به آستان نیوز درباره چگونگی تالیف این اثر فاخر، گفت: وجود مرقد مطهر امام رضا(ع) در شهر مقدس مشهد، گسترش اماکن و مؤسسه‌های آستان قدس رضوی و علاقه‌مندی شیفتگان ساحت مبارک آن حضرت به شناخت و معرفی این مجموعه بزرگ مذهبی و دینی و موقوفاتی، ضرورت انجام تحقیق و پژوهش جامع در این حوزه را، جلوه‌گر کرد.
وی ادامه داد: از این رو با تأسیس مرکز خراسان‌شناسی در سال ۱۳۷۶ شمسی در آستان قدس رضوی، از همان ابتدا یکی از گروه‌های شاخص این مرکز «گروه امام رضا(ع)» بود که نخستین طرح پژوهشی مطرح شده در آن، طرح تألیف دایرة‌المعارف آستان قدس رضوی بود.
این طرح در سال ۱۳۷۸ به تصویب رسید و برای انجام مقدمات کار در نخستین گام، شورای دایرة‌المعارف در مرکز خراسان‌شناسی آستان قدس رضوی متشکل از استادان دانشگاه، با حضور رئیس گروه، مدیر علمی، قائم مقام آن و نیز مدیران و کارشناسان شاخه‌های مربوط به تألیف این دایرة‌المعارف، تشکیل شد.
گروه‌های تخصصی دایرة‌المعارف آستان قدس
نقدی ادامه داد: از همان ابتدا و برای تقسیم کار و پیشرفت آن، موضوعات دایرة‌المعارف به چند شاخه از قبیل «رجال و مفاخر»، «نفایس مکتوب و نسخ خطی»، «القاب و مشاغل و موضوعات و مفاهیم»، «نفایس موزه و خزانه آستان قدس رضوی»، «سازمان‌ها»، «ابنیه، اسامی و نام‌ها» و... تقسیم شد و هر یک از مدیران این شاخه‌ها از استادان برجسته دانشگاه به ویژه دانشگاه فردوسی مشهد و بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، بودند.
به گفته وی، برای تدوین و شکل‌گیری دایرة‌المعارف آستان قدس رضوی از تجربه دیگر دایرة‌المعارف موجود نیز استفاده شد.
از همان ابتدای کار، شیوه‌نامه‌های مربوط به دایرة‌المعارف‌های تشیع، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه جهان اسلام و حتی ایرانیکا و... مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به اینکه دایرة‌المعارف آستان قدس رضوی یک مجموعه و دانشنامه تخصصی بود، تلفیقی از شیوه‌نامه‌های دایرة‌المعارف های بررسی شده تهیه و به تصویب شورای تخصصی این دایرة‌المعارف رسید.
آشنایی با شیوه کار
این پژوهشگر تصریح کرد: دایرة‌المعارف آستان قدس رضوی تنها مرجع علمی است که مجموعه آستان قدس را به طور دقیق و با آخرین شیوه‌های پژوهشی روز و براساس منابع، اسناد و پژوهشهای تازه و تا حد امکان به صورت مصور معرفی می‌کند.
با توجه به اینکه تدوین دایرة‌المعارف آستان قدس رضوی با هدف شناسایی و شناساندن آنچه به نوعی با ساحت امام هشتم(ع)، حرم مطهر آن حضرت و تشکیلات منسوب به آستان قدس رضوی پیوند می‌یابد، ارتباط پیدا می‌کند، از این رو لازم بود ابتدا منابع و اسناد مورد نظر تهیه شود.
وی افزود: خوشبختانه در آن زمان، مجموعه مرکز اسناد آستان قدس رضوی شکل گرفته بود و کارشناسان آن مشغول نمایه‌سازی اسناد بودند.
از طرف دیگر، کتابخانه مرکزی و موزه و خزانه آستان قدس رضوی هم در دسترس بود، بنابراین کارشناسان در ابتدا با خواندن این اسناد و کتاب‌های مربوط به آستان قدس و دیگر آثار و کتاب‌های مربوط، نسبت به تهیه پرونده علمی این دایره‌المعارف، مبادرت کردند.
نقدی تهیه پرونده علمی برای هر مدخل با توجه به مستندات، منابع و مطالب مرتبط با آن، شناسایی نویسندگان با توجه به مهارت و تخصص آنان در زمینه مورد نظر، بررسی مقدماتی مقاله به لحاظ اعتبار، جامعیت و تعیین ویراستار علمی برای ارزیابی آن، ویرایش علمی محتوا، سنجش استدلالی مطالب و استوارسازی کلی مقاله، ویرایش استنادی به منظور تطبیق متن با منابع و حذف مطالب غیرمستند و... را برخی از مراحل کار تدوین نگارش یک مدخل، ذکر کرد.
معارف رضوی در ۸۵۰ مقاله مستند و مصور
این پژوهشگر ابراز کرد: از همان ابتدای کار، تألیف دایرة‌المعارف، حدود ۲هزار مدخل شناسایی شد که به ناچار با شیوه های خاص وارجاع‌دهی، تعداد آن‌ها به حدود ۸۵۰ مدخل نهایی رسید که تدوین و منتشر شد.
اطلاعات این اثر یعنی دایرة‌المعارف تدوین شده تا پایان سال ۱۳۹۴، یعنی پایان دوره تولیت مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی(ره) و اوایل شروع سال ۱۳۹۵ را در بر می‌گیرد.
سرانجام مجموعه دایرة‌المعارف آستان قدس رضوی در دو جلد از حرف الف تا حرف سین (جلد اول) در سال۱۳۹۳ و از حرف شین تا حرف ی (جلد دوم) در سال۱۳۹۹ و در قطع رحلی برای استفاده علاقه‌مندان، منتشر شد.
وی گفت: با پیدا شدن اسناد جدید و مغفول واقع شدن بعضی از مسائل و همچنین گسترش اماکن متبرکه، مؤسسه‌ها، ساختمان‌ها، نفایس و... در مجموعه حرم مطهر و تشکیلات آستان قدس رضوی، بازنگری و ویرایش دایرة‌المعارف (با ویراست جدید) ضروری به نظر رسید.
این پژوهشگر اظهار کرد: در حال حاضر با اقبالی که از این اثر فاخر و علمی از طرف آحاد مردم، زائران و مجاوران، مدیران و مسئولان آستان قدس رضوی و همچنین پژوهشگران شده است، به دستور دکتر احد فرامرز قراملکی، رئیس بنیاد پژوهشهای اسلامی درصدد بارگذاری دایرة‌المعارف آستان قدس در زیرمجموعه پایگاه اطلاع‌رسانی در بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس هستیم که امکان گسترش و ویرایش مدخل‌های آن با حفظ حقوق نویسندگان نیز فراهم آید.
ترجمه دایرة‌المعارف به زبانهای انگلیسی و عربی
نقدی ادامه داد: دایره‌المعارف آستان قدس رضوی بلافاصله پس از انتشار، مورد توجه شیعیان جهان اسلام قرار گرفت.
از این رو درصدد هستیم در آینده‌ای نزدیک خلاصه‌ای از آن را به زبان عربی و سپس انگلیسی نیز منتشر کنیم.
همچنین در پایگاه اطلاع‌رسانی (سایت) که طراحی خواهد شد، مدخل‌های دایرة‌المعارف نیز به زبانهای انگلیسی و عربی ترجمه خواهد شد.
وی تصریح کرد: کارشناسان علمی دایرة‌المعارف با توجه به نیاز جامعه و مجموعه آستان قدس رضوی تصمیم گرفتند برخی یا تعدادی از مدخل‌های دایرة‌المعارف را به صورت کتاب یا نوشته‌ای جداگانه منتشر کنند.
به عنوان مثال، آیین‌های حرم مطهر رضوی، متولیان و نایب التولیه‌های آستان قدس رضوی، نفایس حرم مطهر رضوی، ابنیه حرم مطهر رضوی، تاریخ و تشکیلات آستان قدس در عصر قاجار و... هر یک به صورت کتاب‌های جداگانه‌ای منتشر شده‌اند.
نظر شما