به گفته مسئولان، امسال تعداد شرکت‌کنندگان مرحله اول المپیاد جهانی ۳۶هزار نفر کاهش پیدا کرده و اگر مانند گذشته به جلو حرکت می‌کردیم، تعداد شرکت‌کنندگان مرحله اول به ۱۱۲هزار تا ۱۲۰هزار نفر می‌رسید.
اما پدیده کاهش متقاضیان شرکت در المپیادهای علمی ریشه در چه عمده عواملی دارد؟ آیا اساساً می‌توان آن را به عنوان یک تهدید تلقی کرد؟ پیامدهایش چیست؟ از سوی دیگر آیا این کاهش تقاضا در ایران برای شرکت در المپیادهای علمی پدیده‌ای موقتی است یا همچنان شاهد آن خواهیم بود و خلاصه آنکه برای مقابله با آن چه باید کرد؟
نقش مصوبه تأثیر سوابق تحصیلی
سیدرضا حسینی، رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان در پاسخ به قدس می‌گوید: در مجموع روند شرکت دانش‌آموزان ما در مرحله نخست آزمون المپیادهای علمی رو به رشد بوده است، به‌طوری که آمار شرکت‌کننده‌ها از ۹۵هزار نفر در سال۱۳۹۹ به ۱۰۲هزار نفر در سال ۱۴۰۰ و به ۱۱۲هزار نفر در سال۱۴۰۱ رسیده است؛ اما سال گذشته ناگهان با ریزش شدید این رقم مواجه شدیم.
دلیل اصلی کاهش تعداد دانش‌آموزان ایرانی برای شرکت در المپیادهای علمی در سال گذشته تصویب طرح «سیاست‌ها و ضوابط ساماندهی سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی» یا همان طرح تأثیر سوابق تحصیلی در کنکور از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال۱۴۰۱ است؛ با این مصوبه نه تنها از روند رو به رشد متقاضیان ما جلوگیری شد بلکه سال گذشته شاهد ریزش ۳۶هزار نفری هم بودیم و تعداد دانش‌آموزان شرکت‌کننده در مرحله نخست المپیادهای دانش‌آموزی به ۷۶هزار نفر رسیده است.
وی در همین زمینه می‌افزاید: براساس مصوبه یاد شده، نمرات امتحانات نهایی دانش‌آموزان پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم در نمره نهایی کنکور آن‌ها تأثیر زیادی دارد. یعنی نمره امتحان نهایی تک‌تک دروس آن‌ها در سه پایه تحصیلی یاد شده در ورود به دانشگاه و رشته مورد نظرشان اثرگذار است. معمولاً در گذشته دانش‌آموزان پایه دوازدهم که کنکور داشتند از پرداختن به برخی از ابعاد زندگی‌شان بازمی‌ماندند. مثلاً کمتر میهمانی می‌رفتند، از فعالیت‌های ورزشی‌شان کم می‌کردند یا حتی به کلاس‌های غیرمرتبط با کنکور نمی‌رفتند و... حالا این وضعیت را در سه پایه دهم، یازدهم و دوازدهم تحصیلی تجربه می‌کنند. یعنی الان دانش‌آموزان تلاش می‌کنند فعالیت‌های غیردرسی و مدرسه را کمرنگ کنند تا مبادا در امتحانات نهایی نمرات بالا نیاورند و در نتیجه نتوانند در دانشگاه و رشته دلخواهشان قبول شوند.
حسینی با بیان اینکه نگرانی دانش‌آموزان درزمینه کسب نمرات مطلوب در امتحانات نهایی و کنکور موجب شده بیشتر به این موارد توجه کنند، ادامه می‌دهد: البته اگر دانش‌آموز در آزمون نهایی هر یک از المپیادهای علمی مثل فیزیک، شیمی، ریاضی و... رتبه یا مقام بیاورد قطعاً این موضوع روی نتیجه کنکورش تأثیر مثبت می‌گذارد. اگر فرد رتبه نخست و طلای المپیاد جهانی را کسب کند بدون شرکت در امتحانات نهایی و کنکور می‌تواند به دانشگاه برود یا در صورت بدست آوردن مدال نقره و برنز جهانی تا ۲۰درصد به ضریب کنکورش اضافه می‌شود. اما در اینجا یک نکته وجود دارد و اینکه خیلی‌ها از پایه هشتم تحصیلی، خود را برای فرایند المپیاد علمی آماده می‌کنند. یعنی بچه‌ها تلاش می‌کنند کتاب‌های علمی مختلفی بخوانند، در آزمون‌های مختلف شرکت کنند و بیشتر روی فضای المپیاد متمرکز می‌شوند و به همین دلیل از بسیاری از تفریحات و حتی از وقت دروس مدرسه‌شان می‌زنند و... اما مشکل اینجاست این عده از دانش‌آموزان تازه ابتدای پایه دوازدهم متوجه می‌شوند که توانسته‌اند مدال المپیادی کسب کنند یا نه. از طرف دیگر، آن‌ها هم با اینکه دانش‌آموزان قوی و باکیفیتی هستند اما شاید روز آزمون المیپاد روز بدشان باشد یا بدحال باشند و نتوانند مدال کسب کنند و همین نگرانی موجب می‌شود بعضی‌ها متقاضی شرکت در آزمون المپیادهای دانش‌آموزی نشوند.
وی سپس به موقتی بودن پدیده یاد شده اشاره می‌کند و می‌گوید: روند شرکت متقاضیان در المپیادهای دانش‌آموزی در کشور کاهشی نخواهد ماند، چون این وسط اتفاقات مثبتی هم افتاده است. مثلاً باشگاه دانش‌پژوهان جوان به عنوان متولی المپیادهای علمی در همین دو سه سال اخیر استقلال پیدا کرد. از سوی دیگر فضای رسانه‌ای حول المپیادهای علمی به نسبت گذشته بهتر شده است؛ هرچند با چیزی که باید باشد فاصله دارد. یعنی یک‌سری عوامل مثبت وجود دارد که می‌تواند از روند کاهشی شدن تقاضای دانش‌آموزان ما برای شرکت در المپیادهای دانش‌آموزی جلوگیری کند یا حتی آن را به سمت مثبت شدن سوق دهد، به‌طوری که احتمال افزایش تعداد شرکت‌کننده‌ها در آزمون مرحله اول المپیادهای علمی سال آینده به نسبت سال ۱۴۰۲ هم وجود دارد. اما مسئله این است همه دانش‌آموزانی که تمایل به شرکت در این آزمون را دارند، به‌خاطر مصوبه تأثیر سوابق تحصیلی در کنکور شرکت نمی‌کنند. مثلاً اگر ۱۵۰دانش‌آموز تمایل داشته باشند در آزمون المپیادهای دانش‌آموزی کشور شرکت کنند، حدود ۵۰هزار نفرشان به‌خاطر ترس از امتحانات نهایی، در این آزمون شرکت نمی‌کنند.
رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان، کاهش متقاضیان شرکت در آزمون المپیادهای دانش‌آموزی را یک اتفاق یا پدیده منفی ارزیابی می‌کند و می‌افزاید: المپیاد یک سطح علمی ارزشمند است، به همین خاطر آزمون‌های آن در سطح دنیا مهم و معتبر است. مثلاً اگر در فضای عادی دانش‌آموزان یاد می‌گیرند در امتحانات نهایی در چند دقیقه و یا در کنکور در هر دقیقه به یک سؤال پاسخ دهند اما المپیادهای علمی به دانش‌آموزان یاد می‌دهد فراتر از کتاب‌های درسی مطالعه کنند، مفاهیم دانشگاهی و حتی بالاتر از آن را یاد بگیرند، خلاقیت‌های خود را پرورش دهند، همچنین به پاسخ سؤالات با ارزش علمی بالا یا فاخر فکر کنند، ضمن اینکه بسیاری از سؤال‌هایی که در آزمون المپیاد طرح می‌شوند خلاقانه و عمیق هستند و شاید دانش‌آموز برای پاسخ به یک سؤال آن، یک ساعت وقت بگذارد. از این رو شرکت دانش‌آموز در آزمون المپیاد بسیار مهم و ارزشمند است به‌طوری که سال۱۳۸۱ وقتی تعداد شرکت‌کنندگان در مرحله اول آزمون المپیاد دانش‌آموزی از ۱۰۰هزار نفر عبور کرده بود، رهبر معظم انقلاب در یک سخنرانی از موضوع ابراز رضایت کردند و در قالب مفاهیمی گفتند وقتی چنین اتفاقی می‌افتد یعنی حداقل ۴۰درصد این بچه‌ها وارد فضایی بالاتر از فضای درسی می‌شوند و تلاش می‌کنند علمشان را عمیق‌تر کنند و این خیلی باارزش است.
وی با اشاره به اینکه المپیادهای دانش‌آموزی موجب تقویت علوم پایه در میان دانش‌آموزان می‌شود، تصریح می‌کند: بنابراین افزایش تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون المپیادهای دانش علمی و یا حتی فراگیر شدن آن، نقش مثبتی در ارتقای سطح کیفیت آموزش و پرورش دانش‌آموزان کشور خواهد داشت.
حسینی درخصوص راهکارهای جلوگیری یا مقابله با پدیده یاد شده می‌گوید: برای این منظور باید در زمینه حفظ نتایج ایران در المپیادهای جهانی و همچنین حفظ و افزایش تعداد شرکت‌کنندگان در المپیادهای علمی اتفاقات مثبتی بیفتد. برای حفظ کیفیت نتایج ایران در المپیادهای جهانی طرحی با عنوان «ساماندهی المپیادهای دانش‌آموزی» تهیه کردیم و به شورای عالی انقلاب فرهنگی هم ارائه دادیم که اگر به تصویب این شورا برسد دغدغه‌های دانش‌آموزانی که در المپیادهای علمی مدال می‌آورند خیلی کم می‌شود. اما درباره افزایش تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون المپیادهای دانش‌آموزی با توجه به تداوم اجرای مصوبه تأثیر سوابق تحصیلی در کنکور و پذیرش در دانشگاه‌ها به شکل فعلی، در حال تدوین و ارائه طرحی به شورای عالی آموزش و پرورش هستیم که براساس آن مشوق‌هایی به دانش‌آموزانی داده می‌شود که بتوانند در مرحله نخست آزمون المپیادهای علمی که در کشور برگزار می‌شود، مقام کسب کنند. مثلاً دانش‌آموزی که در آزمون المپیاد ریاضی کشور قبول می‌شود قطعاً این صلاحیت را دارد که به نمره درس ریاضی‌اش در امتحان نهایی مقداری اضافه کنیم. در تلاشیم با چنین مشوق‌هایی دوباره تعداد متقاضیان شرکت در المپیادهای علمی را در کشور افزایش دهیم.
پایین آمدن جایگاه تربیت مدرسه‌ای
اما دکتر محمد حسنی، کارشناس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش دلیل کاهش متقاضیان شرکت در المپیادهای دانش‌آموزی را بیشتر متوجه پایین آمدن شأن و جایگاه تربیت و یادگیری مدرسه‌ای در کشور می‌داند و به قدس می‌گوید: در حال حاضر مدرسه در مقطع حساس و چالش‌برانگیزی از حیاتش در کشور قرار دارد. فرهنگ جامعه در حال پایین آوردن شأن تربیت مدرسه‌ای است. برای اثبات این موضوع هم شواهدی وجود دارد. مثلاً این سال‌ها خیلی از والدین، بچه‌های خود را در خانه آموزش می‌دهند، یعنی کار مدرسه در خانه انجام می‌گیرد یا شاهد شکل‌گیری مدارس مسجدمحور در کشور هستیم؛ یعنی مسجدی که در آن، مدرسه هم گنجانده شده که تعداد آن‌ها به ۱۶۰ تا ۱۷۰مورد می‌رسد. این‌ها مدارسی هستند که تحت پوشش استانداردهای نظام آموزش و پرورش نیستند و برای خودشان درس می‌دهند و دانش‌آموزان در پایان سال می‌روند در یک مدرسه غیردولتی نام‌نویسی می‌کنند و امتحانات آخر سال را می‌دهند. همچنین خیلی‌ها بچه‌های خود را برای آموزش به کشورهای دیگر می‌فرستند، به‌طوری که امروز ترکیه خیلی از دانشجویان و دانش‌آموزان ما را جذب می‌کند. این موارد نشان می‌دهد آموزش مدرسه‌ای در ایران با یک وضعیت مسئله‌مندی روبه‌رو است. طبیعی است وقتی جایگاه تربیت و یادگیری مدرسه‌ای در کشور تنزل پیدا می‌کند شاهد تأثیر آن در کاهش متقاضیان شرکت در المپیادهای علمی هم باشیم. درواقع تأثیر پایین آمدن جایگاه تربیت مدرسه‌ای در کشور در برخی از پدیده‌ها مثل افت کیفیت تحصیلی، کاهش تعداد شرکت‌کنندگان در المپیادهای دانش‌آموزی و... نمایان می‌شود.
وی با اشاره به اینکه المپیادهای علمی به‌گونه‌ای برای کشور ما شبیه شمشیر دولبه شده است، می‌افزاید: به لحاظ نظری شرکت ایران در مسابقات المپیادهای علمی مفید است، چون این‌گونه، توانایی‌های ویژه دانش‌آموزان شناسایی می‌شود و خانواده‌ها و نهادهای مکمل علمی بیشتر روی این استعدادها کار می‌کنند تا شکوفا شوند و کشور از وجود آن‌ها بهره‌مند شود اما از آن طرف هم نگرانی‌هایی وجود دارد، چون با شناسایی این استعدادها آن‌ها سریع جذب کشورهای دیگر شده و از کشور می‌روند.
حسنی در خصوص تأثیر سوابق تحصیلی در کنکور به عنوان یکی از عوامل کاهش متقاضیان شرکت در المپیادهای دانش‌آموزی در کشور می‌گوید: این عامل می‌تواند در کوتاه‌مدت تأثیرگذار باشد، چون در میان دانش‌آموزان هیجان ایجاد کرده است، اما برای درازمدت موضوع متفاوت می‌شود، زیرا تأثیر معدل در کنکور موضوع بسیار پیچیده‌ای است. در مجموع اگر آموزش عالی بخواهد داوطلبان را برای صندلی‌های مختلف دانشگاه‌ها گزینش کند باید شایستگی‌های آن‌ها را تا حد زیادی مورد ارزیابی قرار دهد. یعنی تصمیماتی که در این حوزه می‌گیرد باید مبتنی بر داده‌های درست و مناسب باشد، چون تا یکی دو سال پیش، مبنای ارزیابی در این زمینه فقط داده‌ها و نتایج کنکور بود که طی چند ساعت از دانش‌آموزان گرفته می‌شد. اما الان عنوان می‌شود ارزیابی فقط براساس نتایج کنکور نباشد و عملکرد دانش‌آموزان – یعنی داده‌های تکوینی- در طول دوره متوسطه دوم آموزش هم لحاظ قرار گیرد. اصل این موضوع درست است. البته به نظرم حتی داده‌های مبتنی بر امتحانات نهایی هم کافی نیست و چه بسا روزی به این برسیم که مثلاً دانشگاه‌ها برای گزینش یا پذیرش دانشجو میزان موفقیت دانش‌آموزانی را هم که در المپیادهای علمی شرکت کرده‌اند بررسی کنند؛ در این صورت دانش‌آموزان نیز ترغیب می‌شوند در المپیادهای علمی شرکت کنند.
به هرحال شاید در کوتاه‌مدت تأثیر سوابق تحصیلی موجب شود بچه‌ها تمایل چندانی برای شرکت در المپیادهای دانش‌آموزی نداشته باشند، یعنی بعضی از دانش‌آموزان عطای شرکت در المپیاد را به امید لقا در امتحانات نهایی ببخشند که این درست و منطقی به نظر می‌رسد، اما در بلندمدت وقتی تأثیر سوابق تحصیلی به یک فرهنگ تبدیل شد، این‌گونه نگرانی‌ها با راهکارهایی مثل ملاک قرار گرفتن تأثیر موفقیت و کسب رتبه در المپیادهای جهانی در کنکور، به‌شدت کاهش می‌یابد یا از بین می‌رود.
پیش از این نیز سید مقداد حسینی، معاون تربیت غیررسمی ستاد تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی به باشگاه خبرنگاران جوان گفته بود: برخی از دانش‌آموزان المپیادی، به‌ویژه در سال دهم، به دلیل فشارهای تحصیلی و تمرکز بر امتحانات نهایی از شرکت در المپیادها دور شده‌اند.
به همین دلیل خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کرده تلاش می‌شود تصمیماتی گرفته شود که به نفع نظام تعلیم و تربیت باشد. این تصمیمات شامل فراهم کردن شرایطی است که دانش‌آموزان بتوانند همزمان به تحصیلات خود و شرکت در المپیادها ادامه دهند.
حسینی به نقل از دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح می‌کند: این موضوع به دستور رئیس‌جمهور و دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در حال بررسی است؛ هنوز تصمیم نهایی گرفته نشده است، اما امید می‌رود با همکاری ستاد علم، به‌زودی به نتیجه‌ای مطلوب برسد.
نظر شما