جای‌جای آستان مطهر حضرت رضا(ع) چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند و چشم‌ها جز زیبایی چیزی نمی‌بیند. هر آنچه در اینجا هست زیبایی و لطف است که از سر ارادت و محبت وقف این آستان ملکوتی، شده است.
قصه، قصهٔ چراغ‌ها و نورهایی است که ازسرلطف و دلدادگی به دیده‌ها سو بخشیده. داستان آخرین لوستر حرم که صفر تا ۱۰۰ کار آن در ایران و با طراحی استاد محمود فرشچیان با هنرهای اصیل ایرانی انجام شده است، زینت آرای روی ضریح مقدس امام رضا(ع)، است.
این لوستر یکی از چشم‌نوازترین موقوفه‌هایی است که با درخشش خاصش فضا را روشن نگه می‌دارد و تکثیر انوار پر تلألوآن در آیینه‌کاری دیوارهای حرم، زیبایی دو چندانی به فضا بخشیده است.
این اتفاق زیبا در آستانه بهار قرآن و بهار طبیعت رخ داد و حال‌وهوای خاصی به حرم امام رضا(ع) بخشید.
پیش‌تر از ۱۰۰ سال پیش برق نبود و با غروب آفتاب درهای حرم مطهربسته می‌شد، اما مردم دلشان می‌خواست بیشتر در حرم امام‌رضا(ع) بمانند و به دعا و نذر و نیاز و استغاثه با هشتمین نور الهی بپردازند، برای همین، شمع نذر حرم می‌کردند و یا روغن و پیه و نخ پنبه می‌آوردند تا چراغ‌های گردسوز حرم ساعات بیشتری روشن باشد و درهای حرم نیز بیشتر به رویشان، باز بماند.
در واقع، بخشی از روشنایی حرم مطهر توسط مردم تأمین می‌شد تا زمانی که پای برق به مشهد رسید. از آن زمان به بعد، مردم عادی، بازرگانان و اصناف و علاقه‌مندان به خاندان عترت و شیفتگان امام هشتم، درآمدهای حاصل از املاک خود را، وقف روشنایی حرم می‌کردند.
محمدمهدی حق‌طلب، مسئول اداره روشنایی حرم مطهر در خصوص نصب لوستر سبزرنگ و چشم‌نواز روی ضریح مقدس امام رضا(ع)، توضیح می‌دهد: یکی از بزرگ‌ترین موقوفه‌های حرم علی بن موسی‌الرضا(ع)، موقوفه روشنایی است.
اداره امور روشنایی آستان قدس رضوی از قدیمی‌ترین مکان‌هایی است که در حرم مطهر دایر شده و فعالیتش شامل ساخت‌وساز و نصب لوستر، تعمیر و نگهداری و نصب و تعویض لامپ است.
در صدها سال پیش افرادی که شمع‌فروش بودند در نزدیکی حرم امام رضا(ع) به زائران و مجاوران شمع می‌فروختند و اهدا شمع توسط زائران یکی از راه‌های روشنایی در حرم بود.
یکی دیگر از راه‌ها این بود که خدام با نام‌های مشعل‌دار وشمّاع و شمع‌ریز مسئول روشنایی حرم مطهر بودند و وظیفه داشتند از سر شب، چراغ و شمع‌ها را روشن نگه دارند و گردگیری و فتیله‌گیری کنند و روغن‌ها را تمیز نگه دارند و این کار باید دائم و مستمر، انجام می‌گرفت.
از سال ۱۲۸۰ تا ۱۲۹۰ اولین دیزل ژنراتور که آن زمان به آن چراغ برق می‌گفتند در کوچه‌ای که امروز صحن غدیر در آن واقع شده، نصب می‌شود.
تا اوایل انقلاب اسلامی، برای اینکه وسیله‌ای برای روشن نگه داشتن حرم وجود نداشت، شب‌ها درب حرم بسته می‌شد ولی با رشد علم و تکنولوژی و اختراع لامپ، خوشبختانه درب‌های حرم ۲۴ ساعته به روی عاشقان و ارادتمندان امام هشتم(ع) باز است.
با آمدن لامپ، موضوع لوستر اهمیت مهمی یافت تا هم روشنایی بیشتری بدهد و هم زینت آرای حرم مطهر باشد.
لوسترهای قدیمی ابتدایی، از طریق شمع به حرم روشنایی می‌دادند؛ اما هم اکنون ۱۴۰۰ لوستر در حرم امام رضا(ع) نصب شده که هم زیبایی خیره کننده‌تری دارند و هم از روشنایی بیشتری برخوردارند به طوری‌که هم اکنون ۳۰ هزار لامپ در جای جای حرم مطهر در شبانه روز، روشن است.
افرادی که متولی نگهداری لوسترها هستند، شامل ۲۴ نفر کارمند رسمی و ۹۰۰ نفر خادمیار هستند که باید دائما نظارت داشته باشند تا لوسترها کثیف نباشد و لامپ سوخته‌ای در لوستر نباشد و سریعا آن را، تعویض کنند.
مهندس حق‌طلب ادامه می‌دهد: ما در حرم مطهر مثل همیشه در پی خلاقیت و نوآوری بودیم، به همین خاطر بحث ساخت لوستر بالای ضریح مطهر امام رضا(ع) دغدغه مجموعه روشنایی شد.
در اواخر سال ۱۳۹۰ اتفاق بسیار جالبی رخ داد. در آن زمان استاد فرشچیان در شهر قم در حال طراحی ضریح مقدس امام حسین(ع) بودند. پس از اینکه موفق شدیم با ایشان ارتباط برقرار کنیم در خردادماه سال ۹۱ میزبان استاد محمود فرشچیان شدیم و از ایشان خواستیم یک لوستر برای ما طراحی کنند.
ایشان در ابتدا درخواست را نپذیرفتند؛ چون صحبتشان بر این بود که طراح لوستر نیستند؛ ولی در نهایت نتیجه بر این شد که لوستر را برای ما طراحی کنند و نقاشی را برای ما ارسال کردند.
از طریق تلفن و ایمیل در آن زمان با ایشان در ارتباط بودیم و فایل و طرح‌ها را برای ایشان می‌فرستادیم و به‌این‌ترتیب، دو سال و نیم به این شکل گذشت تا سرانجام در دی‌ماه سال ۱۳۹۳ استاد فایل نهایی را تأیید کردند، ولی متأسفانه در آن برهه زمانی امکانات و افرادی نبودند تا بتوانند این کار را پیاده کنند.
به لطف خدا و عنایت حضرت رضا(ع)، با فرهاد عظیما انیمیشن‌ساز و هنرمند مشهدی آشنا شدیم و ایشان ترسیم نقاشی‌های استاد فرشچیان را به‌صورت سه‌بعدی به سرانجام رساندند. رفت‌وآمد این کار نیز دو سال به طول انجامید. روال اداری انجام شد و پس از تصویب نهایی نیروی متخصص جذب شد و فنی‌سازی نقاشی انجام گرفت.
این کار نیز دو سال طول کشید و با کمک صنعتگران و هنرمندان و صاحب‌نظران در سال ۹۷ به نقشه نهایی کار، دست یافتیم.
از نگاه استاد فرشچیان باید محوریتی انجام می‌شد که نشان از وحدانیت خداوند بزرگ داشت. نظر ایشان بر این بود که روی لوستر کلمه الله کار شود و تمام المان‌ها نیز اشاره به گوی وسط داشته باشد، به همین خاطر ۱۴ حالت دست و استغاثه دورتادور گوی الله را دربرگرفت.
نوع متریال و نوع نگین‌ها و رنگشان بر اساس طرح لوستر اجرایی شد. برگ زرین را که به‌صورت خاص به‌صورت ۱۴ دور چیدمان شد توسط استاد فرشچیان الگوبرداری شد و سپس ساخت لوستر به پایان رسید.
تایید نهایی در سال ۹۳ توسط استاد انجام شد و ساخت لوستر نیز در سال ۹۶-۹۷ انجام گرفت و تاکید استاد بر ماندگاری ۵۰۰ ساله لوستر بود تا آیندگان در ارزیابی، ایرادی بر کار نگیرند.
لوستر یک و نیم‌تن وزن داشت؛ ولی باتوجه‌به سازه روی گنبد منور، مجبور شدیم لوستر را کوچک‌تر به ابعاد ۳۰/۴ ارتفاع و ۷۰/۲ قطر اجرا کنیم.
صفر تا صد کار نیز از قبیل ساخت قطعات کریستال، قلم‌زنی، ریخته‌گری قطعات و ملیله‌کاری و مینای خانه‌بندی، در ایران انجام شد. در حوزه هنر قلم‌زنی، استاد اسدی از اصفهان، ملیله‌کاری استاد هاشمیان از زنجان و مینای خانه‌بندی «مینای سیمی»، استاد فرقانی از مشهد، روی لوستر کار کردند.
شاکله لوستر از فلز برنج و تمام قطعاتی که روی قلم‌زنی انجام شده از نقره است، حدود ۱۰۰ کیلوگرم نقره در لوستر به‌کاررفته و رنگ کریستال نیز سبز است.
در این لوستر ۱۴۴ شعله لامپ به‌کاررفته و پروژکتوری در داخل لوستر برای نورپردازی تعبیه شده است و یک سری نور مخفی نیز در داخل لوستر کار گذاشته شده و وزن نهایی لوستر، ۶۸۰ کیلوگرم است.
در خصوص مونتاژ و دمونتاژ یا به قولی نصب و پیاده‌سازی لوستر، دغدغه مجموعه بر این بود که در کمترین زمان نصب شود تا فضای زیارتی از زائران گرفته نشود و تمام قطعاتی که به‌کاررفته، دم‌چلچله‌ای و غلاف بود تا هم شاکله لوستر را حفظ کند و هم از استحکام بیشتری برخوردار باشد و هم در سرعت و نصب و پیاده‌سازی لوستر، به ما کمک کند.
در نهایت این لوستر، در ۹ اسفندماه سال ۱۴۰۲ بر روی ضریح مقدس امام رئوف در کمتر از ۲ ساعت نصب شد تا هر چه زودتر فضای زیارتی را برای زیارت زائرانی که از راه‌های دور و نزدیک آمده بودند، آزاد کنیم.
نظر شما