این نشست تخصصی ادبی، با حضور جمعی از مدیران و کارشناسان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و دوست‌داران شعر و ادب فارسی، با سخنرانی زهرا دلپذیر، پسادکترای زبان و ادبیات فارسی و مدرس دانشگاه، در تالار اندیشگاه رضوی کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی، برپا شد.
دکتر زهرا دلپذیر در ابتدای این نشست، اظهار کرد: نوروز، یکی از کهن‌ترین جشن‌های باستانی ایران و میراث ارزشمند و مشترک همه اقوام ایرانی است که از قرن‌ها پیش، نه تنها در ایران بلکه در تمام کشورهایی که در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی قرار دارند، از جمله در بسیاری از کشورهای آسیای میانه، با آیین‌هایی ویژه، اجرا می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه جشن نوروز در سال ۱۳۸۸ شمسی برابر با سال ۲۰۰۹ میلادی توسط سازمان یونسکو به‌عنوان «میراث فرهنگی و معنوی بشر» به ثبت جهانی رسیده است، افزود: همچنین در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز به‌عنوان جشنی بسیار کهن و ایرانی با قدمت سه هزار ساله، تصویب شده است. از سویی دیگر، ۲۱ ماه مارس، روز نخست نوروز توسط این مجمع، «روز جهانی نوروز»، نامگذاری شده است.
نوروز در فرهنگ و تمدن ایرانی
این پژوهشگر شاهنامه در ادامه با اشاره به اینکه در بررسی پیشینه نوروز در فرهنگ و تمدن ایرانی، دو دیدگاه «تاریخی» و «اساطیری» وجود دارد، گفت: از نظر تاریخی، زمان پیدایش نوروز به درستی روشن نیست، گرچه نام این جشن در اوستا نیامده ولی به دورانی بسیار کهن‌تر از اوستا، تعلق دارد.
وی تصریح کرد: برخی از پژوشگران، آیین نوروز را برگرفته از آیین‌های کهن بابلی می‌دانند ولی به عقیده استاد مهرداد بهار در کتاب «جستاری چند در فرهنگ ایران»، این آیین حتی پیش از ورود آریایی‌های به ایران، در بین بومیان فلات ایران رایج بوده و با تمدن بابل، ارتباطی ندارد.
دلپذیر در ادامه به بیان برخی از یافته‌های پژوهشگران دراین‌خصوص در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله هخامنشی، اشکانی و ساسانی پرداخت و گفت: درباره برگزاری نوروز در دوران هخامنشی، اطلاعات چندانی در دست نداریم؛ برخی از پژوهشگران مانند «هرتسفلد» و «گیریشمن» نقش برجسته‌های تخت جمشید را به مراسم نوروز ارتباط می‌دهند ولی برخی دیگر از محققان، این نظر را رد کرده و آن را مربوط به جشن مهرگان، می‌دانند.
وی افزود: با کشف بایگانی‌های دولتی اشکانیان در خرابه‌های «نسا» در ترکمنستان و کوه «مغ» در تاجیکستان، مشخص شده است که اشکانیان نوروز را جشن می‌گرفتند.
این پژوهشگر شاهنامه با تأکید بر اینکه درباره برگزاری نوروز در دوره ساسانی با توجه به منابع پهلوی و کتاب‌های قرون اولیه هجری، اطلاعات زیادی داریم خاطر نشان کرد: حاکمان ساسانی، نوروز را در ایوان مدائن برگزار می‌کردند.
نوروز در این دوران به دو بخش؛ نوروز کوچک یا عام از ابتدا تا پنجم فروردین‌ماه و نوروز بزرگ یا خاص در روز ششم فروردین‌ماه، تقسیم می‌شد.
وی بیان کرد: بیشتر کتاب‌های پهلوی و همچنین منابع تاریخی قرون اولیه اسلامی، همچون تاریخ طبری، آثار الباقیه ابوریحان بیرونی، تاریخ ثعالبی، فارسنامه ابن بلخی و... جمشید، پادشاه اساطیری را، پایه‌گذار نوروز می‌دانند.
دلپذیر اضافه کرد: خیام، شاعر، ستاره شناس و ریاضیدان ایرانی، در کتاب «نوروزنامه» پیشینه نوروز را به کشف گاه‌شماری خورشیدی، ربط داده است و می‌نویسد: وقتی جمشید دریافت خورشید پس از ۳۶۵ روز و یک ربع، بار دیگر به برج حمل(فروردین) بازمی‌گردد، ابتدای فروردین را نوروز نام نهاد و جشن و آیین آورد.
جمشید، پایه‌گذار نوروز در شاهنامه
مدیر مسئول پایگاه خبری تخصصی «آوای شاهنامه»، در بخش دیگر سخنرانی خود شاهنامه فردوسی را نامه سرگذشت و فرهنگ و تمدن ایرانی دانست و اظهار کرد: بسیاری از آیین‌های کهن ایرانی، به‌ویژه در دوران ساسانی، در شاهنامه جلوه‌گر شده است که جشن نوروز، یکی از این آیین‌ها، به‌شمار می‌آید.
دلپذیر با اشاره به اینکه شاهنامه به دو بخش «اساطیری و پهلوانی» و «تاریخی» تقسیم می‌شود، افزود: در شاهنامه نیز همچون کتاب‌های پهلوی و منابع قرن‌های اولیه هجری، پیدایش نوروز به جمشید، نسبت داده شده است.
این مدرس دانشگاه، با بیان اینکه در بخش تاریخی شاهنامه اطلاعات زیادی درباره شیوه برگزاری جشن نوروز در دوره ساسانی، نمود یافته است، خاطر نشان کرد: بنابر ابیات این کتاب، در نوروز، عفو عمومی شامل حال زندانیان می‌شد، به نیازمندان و فقرا زر و سیم می‌دادند و باج و خراج کشاورزان نیز بخشیده می‌شد. وی در ادامه، ضمن خوانش ابیاتی از شاهنامه، نکاتی را درباره برگزاری نوروز در ایوان مدائن، ایوان نوروز در آتشکده‌ها، افتتاح تخت طاقدیس در نوروز و برگزاری دو هفته جشن در ایام نوروز، با توجه به این کتاب، بیان کرد.
روزگاری همچون نوروز
این مدرس دانشگاه، در ادامه تصریح کرد: گاهی در شاهنامه، واژه نوروز به‌عنوان نماد شادی، نیک‌بختی و روشنی به کار رفته است؛ چنان‌که وقتی می‌خواستند برای فردی آرزوی نیک‌بختی کنند، آرزو می‌کردند، بخت و روزگارش مثل نوروز باشد.
برای نمونه هنگامی‌که رستم چهره دلربای اسفندیار را می‌بیند چنین می‌گوید:
همه ساله بخت تو پیروز باد
شبان سیه بر تو نوروز باد
دلپذیر در پایان نشست نوروز در شاهنامه، ضمن پاسخ به پرسش‌های برخی از حاضران درباره آیین‌های کهن ایرانی، بر لزوم پاسداری از جشن نوروز به‌عنوان یکی از این آیین‌ها و همچنین ارج نهادن به کتاب شاهنامه فردوسی و خوانش آن در خانواده‌ها و مراکز فرهنگی و آموزشی کشور، تأکید کرد.
گفتنی است کتابخانه تخصصی ادبیات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، به مناسبت‌های مختلف، با دعوت از کارشناسان و صاحب نظران، نشست‌هایی را با محوریت ادبیات برگزار می‌کند.
نظر شما