به‌گزارش قدس آنلاین، صنایع‌دستی ایران از دیرباز نه‌تنها به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و هنری و نمادی از خلاقیت، اصالت و هویت ملی بلکه از منظر اقتصادی هم ظرفیت بالایی برای ارزآوری و ایجاد شغل دارد. حال آنکه در آستانه سال۱۴۰۴ صادرات این حوزه همچنان با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که مانع از تحقق کامل ظرفیت‌های این حوزه شده است.
نگاهی اجمالی به اعداد و ارقام حوزه صنایع‌دستی ایران در سالی که گذشت، نشان از ارزش تقریبی ۲۵۰ میلیون دلاری صادرات رسمی دارد، در شرایطی که حجم صادرات چمدانی (غیررسمی)هم تقریباً به همین میزان برآورد می‌شود و اگرچه این ارقام نشان‌دهنده رشد نسبی در مقایسه با سال‌های گذشته است، اما همچنان با ظرفیت واقعی این صنعت فاصله زیادی دارد. به گفته وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گردش مالی صنایع‌دستی در دنیا بیش از ۷۷۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود و باید تلاش کنیم در پنج سال آینده سهم خود را به ۵۰۰ میلیون دلار افزایش دهیم. سیدرضا صالحی‌امیری معتقد است با فعال کردن صادرات در این حوزه می‌توانیم به رقم یک میلیارد دلار برسیم.
بالقوه‌های صنایع دستی ملی در صادرات و ارزآوری
در حال حاضر مهم‌ترین محصولات صادراتی صنایع‌دستی ایران (به عنوان دارنده ۱۴شهر جهانی صنایع‌دستی، ۲۹۹ رشته از ۴۰۰ رشته ثبت شده جهانی و یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان در این حوزه) از قبیل فرش دستباف، گلیم، فیروزه، ظروف سفالی و سرامیکی، میناکاری، خاتم‌کاری، زیورآلات سنتی و... به مقصد بازار کشورهای حوزه خلیج‌فارس، اروپا (به‌ویژه آلمان و ایتالیا)، آمریکا و ژاپن راهی می‌شوند، اما تنها سهمی پنج هزارم درصدی از بازار جهانی صنایع‌دستی دارد و با وجود رقبایی مانند چین، هند و ترکیه تقریباً هیچ حرفی برای گفتن ندارد!
صنایع‌دستی ایران از ظرفیت بالایی برای ارزآوری برخوردار است که در صورت بهره‌برداری صحیح، می‌تواند جایگزینی مناسب برای صادرات نفتی باشد که تنوع و اصالت محصولات، تقاضای رو به رشد جهانی، اشتغال‌زایی و ارزش افزوده بالا و ظرفیت بازارهای جدید را باید به عنوان بخشی از این ظرفیت‌ها برشمرد.
واقعیت این است که ایران با داشتن نزدیک به ۳۰۰ رشته فعال صنایع‌دستی، یکی از متنوع‌ترین سبدهای تولیدی را در جهان دارد و محصولاتی چون فرش دستباف، سفال، میناکاری و خاتم‌کاری به دلیل کیفیت بالا و ارزش هنری، در بازارهای لوکس و کلکسیون‌های جهانی جایگاه ویژه‌ای دارند. علاوه بر این بازار جهانی صنایع‌دستی به سمت محصولات دست‌ساز و طبیعی گرایش پیدا کرده که این موضوع فرصتی طلایی برای ایران فراهم می‌کند تا با معرفی محصولات خود، سهم بیشتری از این بازار را تصاحب کند.
ناگفته نماند صنایع‌دستی به دلیل نیاز به نیروی انسانی و مواد اولیه داخلی، ارزش افزوده بالایی ایجاد می‌کند به طوری که گفته می‌شود هر دلار سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند چندین برابر ارزآوری داشته باشد و همزمان به کاهش بیکاری کمک کند.
در حالی که کشورهایی مانند کانادا، استرالیا و برخی از کشورهای آفریقایی که هنوز به طور کامل مورد هدف صادرکنندگان ایرانی قرار نگرفته‌اند، می‌توانند مقاصد جدیدی برای صادرات باشند، برآوردها نشان می‌دهد با رفع موانع و برنامه‌ریزی صحیح، صادرات صنایع‌دستی ایران می‌تواند در میان‌مدت به بیش از یک میلیارد دلار در سال برسد که این رقم بیش از چهار برابر وضعیت فعلی است.
پاشنه آشیل چندبعدی صنایع‌دستی در صادرات
صادرات صنایع‌دستی ایران در سال‌های اخیر نوسان‌های زیادی را تجربه کرده و عقب‌افتادگی‌ها در این حوزه نتیجه مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی است.
یکی از مهم‌ترین عوامل عقب‌افتادگی در این حوزه، ضعف در بازاریابی و برندسازی است و یکی از بزرگ‌ترین موانع، ناشناخته بودن صنایع‌دستی ایران در بسیاری از بازارهای بین‌المللی است، چراکه برخلاف رقبا، ایران نتوانسته برندسازی مؤثری انجام دهد و بیشتر کشورها به‌ویژه در آسیای جنوب شرقی و اروپا، شناخت کافی از محصولات ایرانی ندارند و فقدان تبلیغات هدفمند و حضور ضعیف در نمایشگاه‌های بین‌المللی نیز این مشکل را تشدید کرده است. عامل دیگر در ناکامی صادرات صنایع‌دستی کشور رقابت با تولیدات ارزان‌قیمت جهانی است، چراکه تولید انبوه و ارزان‌قیمت صنایع‌دستی در کشورهایی مانند چین، بازار محصولات اصیل ایرانی را تحت فشار قرار داده است و این محصولات با کیفیت پایین‌تر، اما قیمت رقابتی، مشتریان خارجی را به خود جذب می‌کنند.
وجود مشکلات زیرساختی و لجستیکی مناسب برای حمل‌ونقل بین‌المللی، هزینه‌های بالای گمرکی و پیچیدگی‌های بوروکراتیک در فرایند صادرات را هم باید به فهرست موانع موجود در مسیر صادرکنندگان ایرانی برشمرد. علاوه بر این، تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی و نقل‌وانتقال پول، بازگشت ارز حاصل از صادرات را دشوار کرده است و بر این اساس بسیاری از صادرکنندگان به روش‌های غیررسمی مانند صادرات چمدانی روی آورده‌اند که قابل رصد و برنامه‌ریزی دقیق نیست.
واقعیت تلخ و نه‌چندان تازه دیگر در حوزه صنایع‌دستی کشور، نبود سیاست‌های منسجم و تسهیلات مالی مناسب از سوی دولت برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان ازجمله فقدان بیمه مناسب برای هنرمندان و تسهیلات کم‌بهره است که انگیزه فعالیت در این حوزه را کاهش داده و این در حالی است که بسیاری از محصولات صنایع‌دستی ایران باوجود اصالت و زیبایی خیره‌کننده با سلیقه و نیازهای روز بازارهای بین‌المللی همخوانی ندارند.
پیکره اصیل و خلاق صنایع‌دستی در انتظار جانی تازه
بسیاری از صاحبنظران معتقدند با عزم ملی، تقویت همکاری‌های بین‌بخشی و برنامه‌ریزی بلندمدت، صنایع‌دستی می‌تواند به یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد کشور تبدیل شود و بر این اساس بهبود وضعیت صادرات و بهره‌برداری از ظرفیت‌های آن با تقویت بازاریابی و حضور بین‌المللی و شرکت فعال در نمایشگاه‌های جهانی و جشنواره‌های هنری برای معرفی محصولات را هدفی دست‌یافتنی می‌دانند و علاوه بر این معتقدند با توسعه سکوهای برخط فروش و استفاده از تجارت الکترونیک برای دسترسی به مشتریان خارجی و ایجاد کمپین‌های تبلیغاتی با همکاری رایزنان فرهنگی ایران در خارج از کشور می‌توان صادرات صنایع‌دستی ایران و ارزآوری حاصل از آن برای اقتصاد کشور را به جایگاه در خور رساند.
از نگاه متخصصان با توجه به ظرفیت بالای ارزآوری و نقش کلیدی صنایع‌دستی در اقتصاد غیرنفتی، ارتقای کیفیت و طراحی مطابق نیازها و سلایق بازارهای هدف بدون از دست دادن اصالت هنر ایرانی و استانداردسازی محصولات برای رقابت در بازارهای بین‌المللی و کسب گواهی‌نامه‌های کیفیت هم می‌تواند به یاری این حوزه خوش آتیه بیاید.
کارشناسان حوزه صنایع‌دستی و بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند ایجاد یک برند واحد و شناخته شده برای صنایع‌دستی ایران به عنوان نمادی از کیفیت و اصالت با هدف تثبیت جایگاه ایران در ذهن مصرف‌کنندگان، طراحی لوگو و بسته‌بندی یکپارچه با هویت بصری مشخص، ثبت برند در سازمان‌های بین‌المللی و استفاده از داستان‌سرایی برای معرفی تاریخچه و ارزش فرهنگی هر محصول، حمایت دولتی و تسهیلات مالی(اعطای وام‌های کم‌بهره و معافیت‌های مالیاتی به تولیدکنندگان و صادرکنندگان)، تدوین قوانین بیمه‌ای مناسب برای هنرمندان و صنعتگران، ساده‌سازی فرایندهای گمرکی و کاهش هزینه‌های صادرات، تقویت زیرساخت‌ها(توسعه حمل‌ونقل بین‌المللی و ایجاد مسیرهای مستقیم صادراتی)، همکاری با شرکت‌های لجستیکی بین‌المللی برای کاهش هزینه‌ها و زمان ارسال، آموزش و توانمندسازی هنرمندان در حوزه هاب بازاریابی، بسته‌بندی و تجارت بین‌الملل، تشویق جوانان برای ورود به این صنعت از طریق برنامه‌های کارآفرینی، مقابله با رقابت ناسالم، حمایت از تولیدات داخلی در برابر ورود بی‌رویه صنایع‌دستی خارجی، وضع قوانین برای جلوگیری از کپی‌برداری محصولات ایرانی توسط رقبا، توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، انعقاد تفاهم‌نامه‌های تجاری با کشورهای همسایه و بازارهای هدف و استفاده از ظرفیت دیپلماسی اقتصادی برای کاهش اثرات تحریم‌ها شیوه‌های مؤثر دیگری برای تقویت صادرات و ارزآوری حوزه پرظرفیت صنایع‌دستی کشور است که در سال ۱۴۰۴ و سال‌های پیش رو می‌تواند نگاهی و جانی تازه به پیکره اصیل و خلاق این حوزه تزریق کند.
نظر شما