گروه فرهنگ وهنر قدس آنلاین - فاطمه زارعی : اینکه آیا استاد مورد نظر به خوبی درسی را ارایه می دهد یا نه، آیا لازم است در ترم اول با آن استاد درسی را انتخاب نکنیم تا ترم بعد که استاد دیگری جایگزینش می شود و ده ها پرسش دیگر تا اینکه روز نخست کلاس فرا می رسد. هر کدام از استادان که به کلاس می آیند حتی در شیوه نشستن و برخاستن نیز با یکدیگر متفاوت هستند.

استادی فقط روی صندلی می نشیند و درس می دهد، استاد دیگر اصلاً کاری با صندلی خودش ندارد و میان دانشجویان می نشیند یا استادی فقط پای تخته می رود و حتی مباحث تئوریک را هم می نویسد تا دانشجویان جزوه تهیه کنند.

روز اول همه تفاوت های تدریس استادان مشخص می شود. هر استاد در تلاش است با بهره گیری از سال ها تجربه و مطالعه ای که داشته بهترین شیوه تدریس در نوع خودش را ارایه دهد تا علاوه بر تاثیرگذاری بر دانشجو بتواند به آن ها روش های کسب دانش، عادات روحی خاص، شیوه های طرح پرسش و مساله و حتی طرز فکر کردن و اندیشیدن را به آنان بیاموزد. اما این موضوع تنها از نگاه استادان قابل بررسی نیست. در نهایت تنها کسانی می توانند درباره شیوه های کارآمد تدریس استادان نظر بدهند که زیر دست آن ها تربیت می شوند یعنی دانشجویان.

اینکه در نهایت استاد چقدر می تواند کلاس را در یک ترم به سرفصل های مورد نظر نزدیک سازد و در دانشجو روحیه جست و جو برای یافتن حقیقت را تقویت کند، بستگی به برنامه آموزشی و روشی است که او به کار می بندد تا دانشگاه، خودش و دانشجو به مقصد نهایی برسند.

اما در این میان، همیشه جای نقد هم وجود دارد. استادان همیشه در جامعه قابل احترام بوده و هستند ولی انتقادهایی به سیستم آموزشی بهویژه در دانشگاه ها همیشه وارد می شود.

تدریس ها به روز نیست

حمیدرضا امامی دانشجوی رشته دکتری در دانشگاه علامه طباطبایی یکی از آن افرادی است که به شدت از سیستم آموزشی استادان این دانشگاه گله دارد و به خبرنگار ما می گوید: ارزیابی من از وضعیت تدریس استادان اصلاً خوب نیست. به این دلیل که بیشتر استادان مطالب قدیمی ارایه می دهند و کمترین تلاش را برای به روز کردن اطلاعات شان نشان می دهند. از نظر تکنیکی هم بیشتر روش های تدریس سنتی است و سطح محتوای آموزشی ما با سرفصل های به روز دنیا بسیار فاصله دارد.

این دانشجو تاکید می کند که دانشجویان دیگر هم به این شیوه های تدریس هیچ اعتراضی نمی کنند چون بیشترشان برای کسب نمره به دانشگاه آمده اند. متاسفانه دانشجویان منفعل شده اند و تنها برای عده کمی دغدغه علمی خیلی مهم است نه بیشتر.

فضای سالم نقد ایجاد شود

اما نکته جالب اینجاست که بیشتر استادان دانشگاه هم بر شیوه های تدریس یکدیگر نقد می گذارند. شاید کمتر استادی را می توان دید که از شیوه تدریس سایر استادان انتقاد نکند و البته به این معنا هم نیست که شیوه تدریس خودش بدون نقص باقی مانده است.

به طور مثال، یکی از استادان که موقع امتحانات پایان ترم به هیچ عنوان پاسخگوی هیچ اعتراضی به نمره دانشجویانش نیست بر استاد دیگری نقد وارد می کند که چرا شرط نمره دادنش، خرید کتاب هایش توسط دانشجویان است!

اینکه فضای سالم نقد و انتقاد در سیستم آموزش عالی ایران وجود داشته باشد موضوعی بسیار سازنده است اما با پشت سر هم انتقاد کردن و به روی یکدیگر نیاوردن هیچ مشکلی حل نمی شود. به نظر می رسد حتی بیشتر استادان دانشگاه هم در صدد هستند در کارگاه های آموزشی بهترین شیوه تدریس شرکت کنند، مساله ای که دانشگاه ها باید متولی آن باشند اما متاسفانه این روزها هر نوع کارگاهی در دانشگاه برگزار می شود به جز کارگاه هایی که برای ارتقای سطح سواد دانشجویان و افزایش تاثیر تدریس استادان، مفید است.

روش های تدریس معلم محور است

پرویز مصلی نژاد مدیرگروه مترجمی خبر در دانشکده خبر نیز در گفت و گویی با خبرنگار ما به عنوان فردی که سال هاست در این سمت فعال بوده و با استادان زیادی سر و کار دارد به پرسش ما اینگونه پاسخ می دهد: متاسفانه روش های تدریس در کشور ما هنوز معلم محور است. به عبارت دیگر همواره معلم جلوی کلاس پای تخته و روی سکویی بالاتر از کف سخنرانی می کند و دانشپذیران ساکت نشسته گوش می دهند یا مشغول یادداشت برداری هستند. در حالیکه در کشورهای توسعه یافته از شیوه های به روز معلم در میان فراگیران است و یادگیری به صورت فراگیر محور یا مشارکتی اتفاق می افتد.

وی ادامه می دهد: در این شیوه فراگیران در راستای نیل به هدف مشترک دوره همکاری می کنند. در این شیوه رقابت معنی ندارد. عاملی که در روش های سنتی متاسفانه فراگیران را بخیل بار می آورد و به جای هم آموزی و کار گروهی در جست و جوی هدف های فردی و پنهان کردن یافته هایشان خواهند بود.

این استاد دانشگاه یک نقد هم وارد کرده و تاکید می کند: متاسفانه این روش فراگیران را در یک چرخه رقابت کاذب قرار می دهد که در نهایت باز هدف های فردی دنبال می شود. امروزه متخصصان حتی رقابت ازنوع سالم را نیز مردود می دانند. به امید روزی که کلاس مانند یک جامعه کوچک حس همکاری و تعاون را در فراگیران ما القا کند که در آن همه اعضا با احساس تعلق به جامعه گام های استوار در راستای کسب هدف مشترک بردارند.

اصلی ترین مشکل آموزش عالی در پستو!

شیوا آهاری دانشجوی دانشگاه یزد که ترم نخست تحصیلی را پیشت سر می گذارد از شیوه تدریس استادان خود راضی به نظر نمی رسد و بر این باور است که استادان فقط یکدیگر را نقد می کنند و در ظاهر به هم احترام می گذارند. وی می گوید: کارشناسان آموزش عالی در کشور ما زیادند؛ در واقع به تعداد روسا، معاونان و استادان دانشگاه ها در کشور کارشناس آموزش عالی داریم. نظراتی که اگر چه همه برخواسته از تجربیات سال های تدریس است اما متاسفانه مدون نشده و هیچ مسوولی درباره این مسایل تصمیم گیری درستی به کار نمی گیرد که روزی شیوه تدریس در ایران به روز شود. مساله ای که این روزها در چند لایه پنهان شده و خاک می خورد. انگار که مشکلات جدی تری در پهنه آموزش عالی ایران وجود دارد.

مهمترین شیوه تدریس چیست؟

در این زمینه با دکتر محمد آریامنش استاد دانشگاه گفت و گو کرده ایم. او که بیش از 30 سال است تدریس می کند درباره شیوه تدریس استادان تاکید می کند: بدون شک نحوه تدریس استادان در یادگیری دانشجویان و حتی ماندگاری مطالب در ذهن آنان تاثیر زیادی دارد. اگرچه شیوه تدریس در علوم انسانی و علوم پایه و مهندسی نمی تواتد یکسان باشد ولی بطور کلی در مطالب نظری استادان باید پس از تسلط کامل به موضوع به تدریس بپردازند.

به گفته این استاد دانشگاه، نمی توان انتظار داشت پیش از اینکه یک مدرس خودش موضوعی را ریشه ای متوجه نشده باشد، بتواند آن را به دانشجو بیاموزد و این زمانی ممکن خواهد شد که استادان مطالعه خود را از منابع گوناگون تقویت کنند و در حین مطالعه پرسش های گوناگونی را از متن مورد نظر طرح و به آن ها پاسخ دهند.

راه های تقویت تدریس استادان

تدریسی که بر اساس پرسش و پاسخ باشد نتیجه بهتری از خود بر جای می گذارد. از طرفی باید سعی در مشارکت دانشجویان برای برگزاری همایش ها و کنفرانس های کلاسی داشت. گاهی اوقات وقتی مطالب گوناگون بین دانشجویان تقسیم و از آنان خواسته شود راجع به آن موضوع در کلاس مباحثه کنند، همکلاسان وی مطالب را بهتر درک خواهند کرد.

فناوری های نوین به کار آیند

نکته دیگر در خصوص روش های بهبود تدریس استادان می توان به این نکته توجه داشت که در موضوعات عملی حتماً باید استفاده از فناوری های روز از جمله نرم افزارهای کاربردی را در دستور کار قرار داد و دانشجویان مکلف شوند در گروه های دو یا سه نفره به تمرین های کلاسی و میدانی و تهیه پروژه های عملی بپردازند. حتی بازدیدهای میدانی می تواند نقش مهمی در یادگیری دانشجویان داشته باشد.

اظهارات معاون آموزشی دانشگاه تهران

دکتر حسین حسینی معاون آموزشی دانشگاه تهران که پیش از این سمت، مدیرکل دفتر گسترش وزارت علوم بود در گفت و گو با خبرنگار در خصوص شیوه تدریس استادان و تاثیر آن بر یادگیری دانشجویان، می گوید: همه این افرادی که به عنوان عضو هیات علمی در دانشگاه های کشور مشغول به کار هستند، مکتب های گوناگون تدریس و آموزش را در داخل و خارج از کشور طی کرده اند و بر اساس آن سابقه ای که گذرانده اند، یک رویه ای برای آموزش خودشان در دانشگاه طی می کنند. اگرچه دانشگاهی مثل دانشگاه تهران در تلاش است در ابتدای ورود هر استاد تازه وارد، آموزش ها و مهارت های تدریس را حداقل یک بار به عنوان مهارت های موفق تدریس مطرح سازد. در این آموزش سعی می شود از استادانی که در تدریس خود موفقیت های بیشتری نسبت به دیگران داشتند به عنوان الگو و مدلی برای ارایه بهتر آموزش حضور داشته باشند.

وی می افزاید: استادان سعی می کنند از حداکثر توانایی خود برای آموزش در کلاس ها استفاده کنند و این آموزش بلافاصله در معرض قضاوت قرار می گیرد. در محیط های دانشگاهی این موضوع میان دانشجویان مورد بررسی قرار می گیرد و البته در سیستم ارزیابی استادان هم ثبت می شود که می تواند کارنامه ای کاری برای استاد محسوب شود.

به گفته این مقام مسوول، قضاوت در مورد یک عضو هیات علمی یکی از مهمترین اقداماتی است که دانشجو در قبال استاد خود انجام می دهند اما به نظر می رسد دانشجویان نسبت به سیستم ارزیابی هنوز حساس نشده اند و آن را جدی نمی گیرند. این در حالی است که بحث کیفیت آموزش آنقدر برای دانشگاه اهمیت دارد که دلیل اصلی به جریان افتادن پرونده ترفیع و ارتقا استادان هم به شمار می آید. متاسفانه دانشجویان از این امکان به خوبی بهره نمی برند. به عنوان مثال آنان از عملکرد آموزشی استادی گله دارند اما وقتی سیستم ارزیابی استاد را بررسی می کنیم نمره خوبی از عملکرد تدریس توسط دانشجو گرفته است. در واقع باید تاکید کرد که سیستم های ارزیابی کاملاً امن هستند و استادان اطلاعی از نمره ای که دریافت می کنند، ندارند.

حسینی اظهار می دارد: بحث کیفیت در تدریس استادان یکی از امتیازات وتویی آنان برای پیشرفت علمی در دانشگاه است و اگر استادی در یک شاخص، امتیاز خوبی نداشته باشد امکان پیشرفت در مرحله بعد ارتقا را پیدا نخواهد کرد.