به مرور زمان و با آشکار شدن افزایش حجم محصول در اثر استفاده از آن ها، مصرف کودها هر روز زیاد و زیادتر شد بدون اینکه به عواقب و صدمات وارد شده توسط این کودها به خاک، موجودات زنده و اکوسیستم فکر شود. تا اینکه بتدریج زمزمه هایی از مراکز درمانی و دانشگاهی مبنی بر شیوع سرطان و باقی ماندن اثرات کودها در محصولات کشاورزی شنیده شد و بعضی از آن کودها ممنوع و یا استفاده از آن ها در برخی محصولات محدود شد.
با دکتر محمد شجاع‌الدینی، مدیر کل دفتر محیط زیست و سلامت غذای وزارت جهاد کشاورزی در
مورد همین کودها و برخی سم‌های مورد استفاده در کشاورزی گفت‌وگویی داشتیم که از نظر می‌گذرانید.
آقای دکتر چرا استفاده از کودها در کشاورزی اهمیت دارد؟
با توجه به شرایط اقلیمی کشور ما و محدودیت منابع آب و محدودیت‌های اقلیمی و خاکی مانند خشکی و شوری آن، برای تأمین غذا، نیازمند ارتقای میزان تولید در واحد سطح در بخش کشاورزی هستیم. به همین خاطر و به دلیل جایگاه مهم گیاهان در تغذیه، استفاده از کودها مهم و حایز اهمیت است.
این میزان مصرف برابر با استانداردهای جهانی است؟
متوسط جهانی مصرف کود ۱۳۴ کیلوگرم در هکتار است، در حالی که این رقم برای ایران ۸۳ کیلوگرم در هکتار می‌باشد. این مساله در مورد کودهای نیتروژنی به عنوان کودهای تولید کننده نیترات نیز وجود دارد. چنان که متوسط مصرف کودهای نیتروژنی در ایران ۶۶ کیلوگرم نیتروژن در هکتار بوده، در حالی که متوسط جهانی آن ۸۲ کیلوگرم در هکتار است. این متوسط به این مفهوم نیست که در تمامی مزارع و باغ‌ها این میانگین حاکم است، بلکه توزیع در بین محصولات مناطق گوناگون وجود دارد.
افزایش مصرف کودها با سلامت مواد غذایی ارتباط دارد؟
بله، با افزایش میزان کود مصرفی میتوان سلامت مواد غذایی تولید شده را در کشور تضمین کرد. تضمین سلامت محصول کشاورزی تولید شده از لحاظ کود و تغذیه نیازمند مواد اولیه، تولید کود داخلی یا وارداتی سالم و عاری از ناخالصی و فلزات سنگین و مضر است. ضمن اینکه کاربرد کود در مزرعه باید بر اساس مدیریت حاصلخیزی خاک و نیاز هر محصول باشد. بنابراین در صورت تأمین کود مورد نیاز و با کیفیت، باید همراه با مواد اولیه، کودی خالص، متناسب با نیاز مناطق مختلف، توزیع و مصرف شود. نتیجه تحقیق محققان و کارشناسان با بررسی ۳۶۲ فصل زراعی مشخص کرده که ۳۰ تا ۵۰ درصد از عملکرد مزارع و باغ‌ها به مصرف کودهای تجاری وابسته است. تحقیقات انجام گرفته در موسسه تحقیقات خاک و آب نیز بر نقش حاصلخیزی خاک در افزایش عملکرد کشوری تاکنون و امکان افزایش عملکرد کمی و کیفی در شرایط فعلی تاکید دارد. متاسفانه ورود نیترات از طریق مصرف کودها به‌عنوان یک عامل ایجاد سرطان‌های دستگاه گوارش و عناصر سنگین به عنوان بیماری‌های گوناگون، نقش اساسی را در سلامت و تغذیه کشور دارد.
هر زمین و محصول کود خاصی نیاز دارد؟
بله، عناصر غذایی مورد نیاز گیاه از منابع گوناگون قابل تأمین است. برای تأمین نیتروژن مورد نیاز
گیاه در دنیا از منابع کودی متنوعی مانند اوره، نیترات آمونیوم، سولفات آمونیوم، اوره با پوشش گوگردی و ... استفاده میشود. در این شرایط متقاضی یا خریدار کود معمولاً کود مورد نیاز خود را بر اساس شاخصهایی از بین این منابع انتخاب میکند. از جمله این شاخصها درصد خلوص (محتوای عنصر غذایی)، قیمت واحد عنصر، سهولت دسترسی، سهولت کاربرد در مزرعه با توجه به شرایط کشت(زراعی، باغی، گلخانهای، هیدروپونیک و...)، ضریب شوری و تبعات زیست محیطی را میتوان نام برد.
از کجا باید بدانیم هر زمین به چه کودی نیاز دارد؟
برای این منظور آزمایشی به نام «آزمون خاک و گیاه» نیاز داریم. این روش علمی برای تعیین مقدار عنصر غذایی قابل استفاده در خاک و توصیه کود مصرفی کاربرد بسیاری دارد و بر اساس نتایج آن آزمون خاک، نسخه نویسی و تعیین مقدار نوع و زمان مصرف کود صورت می‌گیرد.
می‌گویند کودهایی در مزارع استفاده می‌شوند که می‌توانند عملکرد محصول را ۳۰ تا ۵۰ درصد
افزایش دهند. یعنی میتوان از هر کودی برای افزایش بهره‌وری استفاده کرد؟
نه، بر اساس تبصره ۵ ماده ششم قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی، مصرف کود باید بر اساس نسخه تجویزی بر مبنای نتایج تجزیه خاک و گیاه باشد. متاسفانه هنوز آزمایشگاه‌ها به عنوان یکی از ارکان مهم مصرف بهینه کود نتوانسته‌اند نقش خود را ایفا کنند و با وجود بیش از ۱۵۰ آزمایشگاه خصوصی و وجود الزامات قانونی بنا به دلایل گوناگون این آزمایشگاه‌ها هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده‌اند. در این زمینه نیاز است بخش‌های خصوصی از جمله سازمان های نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و همچنین تعاونی‌های تولیدی، اتحادیه‌ها و تشکل‌های تولیدکنندگان، بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی به نوع کود مصرفی در زمین‌های کشاورزی حساسیت بیشتری نشان دهند.
پس یک کشاورز مجاز به استفاده از چه کودی است؟
تولیدکنندگان بخش کشاورزی باید از کودهای ثبت و تایید شده توسط وزارت جهاد کشاورزی استفاده کنند. همچنین تغذیه و استفاده از کود را بر مبنای اطلاع اولیه از وضعیت حاصلخیزی خاک مزرعه و توصیه‌های کودی کارشناس تغذیه انجام دهند.
برای داشتن محصولات زراعی سالم‌تر و بهتر در کنار مصرف کودها، این روزها از سموم و آفت‌کش‌ها هم استفاده میشود. از آن محصولات هم برایمان بگویید.
آفت‌کش‌ها به صورت مایع، جامد و یا گاز وجود دارند و به منظور نابودی آفت‌هایی چون حشرات، علف‌های هرز و میکروب‌هایی بویژه در مزارع به کار می روند. بسیاری از آفت کش‌ها سمی هستند و علاوه بر اینکه آفت‌ها را از بین می‌برند به انسان‌ها نیز صدمه می‌زنند. هر چند که در کشور ما میزان کل مصرف آفت‌کش‌ها نسبت به بقیه کشورها کمتر و حدود ۵۶۰ گرم در هکتار است، ولی نوع آفت کش‌های مصرفی عمدتاً قدیمی و دارای دوره کارنس بالا می باشد.
آیا با پوست کندن میوه ها و محصولات، سموم دفع میشود؟
بستگی به نوع سم استفاده شده در آن محصول دارد. سموم تماسی در اثر شستن ۷۰ تا ۹۰ درصد کاهش پیدا کرده و اثر خود را از دست می‌دهند ولی شست و شو بر سموم سیستمیک تاثیر چندانی ندارد. بیشتر قارچ کش‌ها، برخی حشره‌کش‌ها و کنه‌کش‌ها سیستمیک بوده و در اثر شست و شو کاهش زیادی ندارند.
گفته میشود این سموم در میوه‌ها، سبزی‌ها، گوشت، شیر و... نفوذ کرده و سبب بروز بیماری‌های
زیاد می شود. شما این گفته را تایید می‌کنید؟
ارتباط برخی سموم با بیماری‌ها در کشورهایی که مطالعه شده‌اند تقریباً ثابت شده است. ولی آنچه در مورد سموم مهم است تجمع آن ها در طول زمان و اثرات مزمن شان است. بر اساس تحقیقات گسترده اخیر سرطان‌زایی برخی محصولات کشاورزی، نتیجه بد مصرف کردن سم و کود است. سموم خطرناک و کودهای نامناسب که در برخی موارد عاری از ماده غذایی برای گیاه و محتوای اجزای ناسالمی همچون فلزات سنگین است، برای سلامتی انسان بسیار خطرناک است.
از محصولات ارگانیک هم بگویید. چه کنیم تا به سمت کشاورزی ارگانیک پیش رویم؟
همانطور که می‌دانید محصولات ارگانیک به محصولاتی گفته میشود که در تمام مراحل رشد، با سیستم طبیعی هماهنگ هستند. یعنی در خاکی که از چند سال قبل هیچ‌گونه سموم دفع آفات گیاهی مانند علف هرزکش‌ها، قارچ‌کش‌ها و مواد شیمیایی در آن استفاده نشده و فقط با مواد طبیعی مانند کمپوست گیاهی تقویت میشود، رشد می‌کنند. این محصولات از سایر محصولات غیرارگانیک سالم‌ترند. در همین راستا برنامه ملی تولید محصولات ارگانیک و دستورالعمل‌ها در حال تدوین است. آنچه مهم است برند سازی و اعتماد سازی در خصوص گواهی‌های ارگانیک و شفاف‌سازی است.
نظر شما