قدس آنلاین - اگر تألیف، اخذ مجوز، حروفچینی، لیتوگرافی و چاپ، صحافی، انبارداری، بازاریابی، توزیع و فروش را حلقه‌های زنجیر نشر بدانیم، کتابفروش‌ها آخرین حلقه زنجیره نشر هستند که قرار است تمام سرمایه‌گذاری‌ها و تلاش‌های اهالی نشر را به ثمر برسانند. اما در سال‌ها و مخصوصاً ماه‌های اخیر عواملی همچون افزایش هزینه‌های تولید کتاب و افت چشمگیر میل به مطالعه و توانایی مالی خرید کتاب، عرصه نشر را به شکل بی‌سابقه‌ای در تنگنا قرار داده و فعالان کتاب و مخصوصاً کتابفروشان را به‌اصطلاح به گوشه رینگ برده است. گواه روشن بر این وضعیت، اخبار ورشکستگی، تعطیلی و تغییر کاربری کتابفروشی‌های کوچک و بزرگ و باسابقه در شهرهای متعدد کشور و بویژه تهران است که مکرراً در رسانه‌ها و روزنامه‌ها منتشر می‌شود. با این حساب، کتابفروشی در شرایط فعلی نه‌تنها بهره‌وری اقتصادی ندارد بلکه به دلیل ضرردهی بالا باید گفت که استمرار آن هم علاقه و پشتکار می‌خواهد و هم خلاقیت.

شاید همین ضررهاست که دولت را وادار کرد تا طرح‌هایی در جهت کمک به کتابفروشان اجرا کند. چندروز پیش سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر ارشاد، در بازدید از یکی از کتابفروشان گفت: برای راه‌اندازی، تجهیز و توسعه‌ کتابفروشی در شهرهای مختلف ایران تسهیلات می‌دهد. او تأکید کرد که دستورالعمل اجرایی طرح در 2 هفته آینده اعلام می‌شود.

آقای معاون حتی نمایشگاه‌های استانی کتاب را مانع کسب و کار کتابفروشی‌ها دانست و گفت: برای تقویت کتابفروشی‌ها تصمیم گرفته شد که یارانه‌ها و تخفیف‌های نمایشگاه‌های استانی کتاب  تا یک ماه بعد از آغاز نمایشگاه در کتابفروشی‌های مرکز استان نیز قابل بهره‌برداری باشند.

از نمایشگاه‌های استانی گله نداریم

اگر شاید عده‌ای از چنین طرح‌هایی برای سرپا نگه‌داشتن کتابفروشی‌ها از سوی دولت حمایت کنند، اما بسیاری از کتابفروشی‌ها و فروشگاه‌های کتاب معتقدند که همه این راه‌حل‌ها مقطعی است و تا وقتی روحیه کتابخوانی در مردم تقویت نشود، اتفاق مهمی‌در حوزه نشر و فروش کتاب رخ نمی‌دهد. به اعتقاد کتابفروش‌ها، وظیفه اصلی دولت ایجاد انگیزه در مردم برای خرید کتاب است.

مدیر شهر کتاب مشهد می‌گوید: بر خلاف گفته معاون وزیر ارشاد ما هیچ‌گاه از نمایشگاه‌های استانی گله نداشته‌ایم. امسال که در مشهد نمایشگاه کتابی برگزار نشد که بخواهد روی کتابفروشی‌ها تأثیری داشته باشد. فقط نمایشگاه کتاب تهران بود که از مشهد عده معدودی برای حضور در نمایشگاه کتاب، به تهران می‌روند. پس نمایشگاه آسیب چندانی به فروشگاه‌های کتاب نمی‌زند. مسأله اساسی این است که خانواده‌های ایرانی به فرهنگ مطالعه اهمیتی نمی‌دهند و خرید کتاب در سبد خرید کالای خانواده نقشی ندارد.

ابراهیم بالاپژوه با بیان اینکه وظیفه دولت ایجاد فرهنگ خرید و مطالعه کتاب در میان خانواده‌های ایرانی است، معتقد است: تنها کاری که دولت در این زمینه انجام داده، ایجاد طرح‌های تخفیفی فصلی است که به مناسبت‌های گوناگون اجرا می‌شود. در حال حاضر هم طرح «عیدانه کتاب» در پیش است و این به علاقه‌مندان کتاب کمک می‌کند تا با استفاده از این طرح‌ها کتاب بخرند.

او به خلاقیت کتابفروشان بر جذب مشتری هم اشاره می‌کند و تغییر کتابفروشی سنتی به پردیس‌های کتاب و یا فروشگاه‌های آنلاین را از جمله راه‌هایی می‌داند که کتابفروشان می‌توانند با توسل به آن‌ها تعداد مشتری‌هایشان را بالا ببرند.

بالاپژوه می‌گوید: بعضی کتابفروشی‌ها مخصوصاً کتابفروشی‌های تخصصی به خاطر محدودیت فضا فقط به چند عنوان تخصصی می‌پردازند که این مسأله در دنیای امروز جامعیت ندارد. چون شرایط زندگی روزمره و سلیقه و ذوق خریدار و مخاطب به این سمت رفته تا همه خریدهایش را از یک مرکز خرید انجام دهد. کم‌تر پیش می‌آید که ما از سوپرمارکت خرید کنیم و برای خریدهای کلی، بیشتر به ‌هایپرها و مراکز بزرگ زنجیره‌ای مراجعه می‌کنیم. همین مسأله برای خرید کتاب نیز رخ داده است. کتابفروشی‌ها هم می‌توانند از همین الگو استفاده کنند و به سمت جامعیت بروند. اگر تبدیل فروشگاه سنتی به پردیس‌های کتاب برای آن‌ها امکان ندارد، می‌توانند حداقل کتاب‌های پرفروش را در موضوعات مختلف داشته باشند و کم‌کم از تخصص‌گرایی دست بکشند.

وی بسیاری از کمک‌های مالی دولت را وعده‌های ‌محقق‌شده می‌داند و معتقد است: تا به حال معاون فرهنگی وزیر قول دادن وام را به کتابفروشی‌ها را داده تا آن‌ها روی پای خود بایستند. اما وام‌هایی می‌تواند کمک‌کننده باشند که با نرخ سود پایین داده شوند زیرا میانگین سود یک کتاب برای کتابفروشی حدود 25 تا 30 درصد است. اما اگر وامی ‌با همین میزان سود به او بدهند، انگار او دارد کتابش را برای دولت و یا بانک می‌فروشد. وامِ با سود پایین اگر بتواند رکود کتابفروشی‌ها را جبران کند، راه‌حل مقطعی خوبی است.

مدیر مؤسسه شهر کتاب باز هم ایجاد طرح‌هایی که میزان مطالعه در مردم بالا ببرد را مهم‌ترین وظیفه دولت در امر نشر می‌داند و تأکید می‌کند: خریدار، کتاب را به بهانه ارزان‌تربودن می‌خرد اما باید بررسی شود که چند درصد از این کتاب‌ها مطالعه می‌شوند تا مردم ترغیب گردند دوباره کتاب بخرند.

کتابفروش بیماری است که از دست می‌رود

اما رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نظری برخلاف گفته بالاپژوه دارد.

محمود آموزگار معتقد است: اتفاقاً راه‌حل معاون وزیر درست و منطقی است چون دولت با برگزاری نمایشگاه‌های استانی باعث شده که مردم برای خرید، کم‌تر سراغ کتابفروشی‌های شهرشان بروند. ضمن اینکه یارانه‌ای که دولت به نمایشگاه‌های کتاب تزریق می‌کند باعث می‌شود که کتاب‌ها نصف قیمت فروخته شوند. در حالی که کتابفروش حداکثر با تخفیف 25 درصد می‌تواند کتابش را بفروشد و از این منظر هم کتابفروش توان رقابت با نمایشگاه‌ها را ندارد.

وی با بیان اینکه طرح حمایت دولت با هدف توزیع عادلانه یارانه‌ها در مناطق محروم است، می‌گوید: تعداد چندبرابری ناشران نسبت به کتابفروشان و تمرکز آنها در تهران باعث شده است که دولت سیاستی را اتخاذ کند تا کتابفروشی‌های مناطق محروم هم از یارانه‌ها استفاده کنند و مسأله توزیع، سامان پیدا کند.

رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین وظیفه دولت ایجاد طرح‌هایی برای بالابردن انگیزه جامعه و میل به خرید و مطالعه کتاب است نه اعطای چنین تسهیلاتی، می‌گوید: این 2 مسأله در کنار هم باید قرار بگیرد. ایجاد تقاضای کتاب و درک این نکته که شهروندان بدانند مطالعه کتاب باعث کاهش آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شود، اهمیت دارد و مهم‌ترین وظیفه دولت همین است. اما شرایط کتابفروشان مانند بیماری است که هر لحظه ممکن است از دست برود و باید درمان شود و اگر  دولت با همان مکانیزم سابق به توزیع یارانه‌ها ادامه دهد، ممکن است بیماری حادتر شود.

آموزگار در پایان تأکید کرد: برای حل مشکلات فعلی کتابفروشان، دولت باید طرح‌هایی را ایجاد کند تا باعث درک اهمیت کتاب توسط شهروندان شود و از طرفی، باید سیستم توزیع یارانه‌ها نیز اصلاح شود.