با روی کار آمدن دولت یازدهم، تقریبا هر شش ماه یک بار وعده یکسان سازی نرخ ارز تکرار شد اما این اتفاق نیفتاد و به گفته سیف رئیس کل بانک مرکزی زمان این اتفاق هنوز هم معلوم نیست. پس چگونه دولت روحانی وعده می دهد که این اتفاق رخ خواهد داد. در این ارتباط با طهماسب مظاهری از مردان برجسته اقتصاد ایران  گفتگو کردیم. مردی با تجربه که با همه دولتهای بعد از انقلاب در سمت های بالای مدیریتی همکاری داشته و در جایگاه وزیراقتصاد و رئیس کل بانک مرکزی، کارشناس برجسته حوزه پول و ارز شناخته می شود.

*جناب دکتر آیا ممکن است یکسان سازی نرخ ارز امسال انجام شود، برای این کار چه پیش نیازهایی لازم است که تا کنون فراهم نشده دولت وعده می دهد ولی این اتفاق را به تاخیر می اندازد؟

بله، یکسان سازی نرخ ارز امسال می تواند اتفاق بیفتد، البته اگر دولت و بانک مرکزی اولا تصمیم بگیرند که این کار را بکنند، دوما تدارک مقدمات و الزامات تک نرخی شدن را ببینند و تا زمانی که این دو پیش نیاز یعنی اراده دولت و آماده کردن مقدمات انجام نشود تک نرخی کردن اتفاق نخواهد افتاد، حالا اگر فقط تصمیم بگیرند که اجرا کنند و مقدمات را فراهم نکنند باز تک نرخی می شود ولی تک نرخی شدن ضعیفی که شبیه ماجرای تک نرخی شدن سال ۷۲ در نهایت شکست می خورد.

*ممکن است تجربه شکست خورده  دوباره تکرارشود؟ مادردوران بعد از جنگ تحمیلی تقریبا ۱۲ نرخ برای ارز داشتیم؟  

خیلی بیشتر از ۱۲ نرخ  بود، آن زمان نرخ های متفاوت برای کابردهای مختلف داشتیم که به تدریج این تعداد نرخ ها کم شد ولی چون دولت وقت تصمیم گرفت ولی مقدماتش را فراهم نکرد در مدت کوتاه به چند نرخی انجامید. (ظاهرا حدود ۷ ماه طول کشید؟) این ۷ ماه که می گویند با دید خوشبینانه است و از همان روز اول تک نرخی نشد و زمانش خیلی کوتاه بود؛ ولی در سال ۸۱ با یک آمادگی و تدبیر که دولت به خرج داد و نیازمندی ها را دید این اتفاق افتاد. اول اینکه برای تعهدات ارزی دولت، بانک مرکزی و بانک های تجاری که قبلا با نرخ های دیگر انجام شده بود، تدبیر کرد که هر کدام چگونه حل و فصل شود، این یکی از مقدمات ضروری برای تک نرخی کردن است.

دوم اینکه وقتی به سمت تک نرخی می رویم  دولت باید برآورد واقع بینانه و درست و منطقی و بهینه برای شرایط اقتصادی مملکت در آن لحظه تک نرخی داشته باشد. برخی وقت ها چون دولت علاقمند است که بگوید پول ملی من قوی هست، آن نرخی که برای تک نرخی شدن در نظر می گیرد متفاوت و پایین تر از نرخی که مقتضی شرایط اقتصادی کشور است.

وقتی دولت نرخ را پایین تر تعیین می کند و می گوید با این نرخ می خواهم تک نرخی کنم اتفاقی که می افتد این است که تقاضای ارز با آن نرخ پایین تر به شدت بالا می رود و در نتیجه بانک مرکزی قادر به پاسخ به آن حجم تقاضا نیست و به ناچار چند نرخی مجدد پیش می آید یعنی همان چیزی که در سال ۱۳۷۲ تجربه کردیم.

در سال ۸۱ همه اینها تنظیم شد، نرخ واقع بینانه  ۷۵۰ تومان در نظر گرفته شد و با تدبیری که آن زمان انجام شد وزارت اقتصاد و بانک مرکزی هم با هم هماهنگ عمل کردند.

*ظاهرا شما تجربه ای موفقی دریکسان سازی نرخ ارز داشته اید؟

 من آن زمان وزیر اقتصاد بودم و مرحوم نوربخش نیز رئیس کل بانک مرکزی بود، تا سال ۸۴ بخوبی این تک نرخی پیش رفت و دستاوردهای مثبتش را در اقتصاد به جا گذاشت، نرخ تورم حتی پایین تر از سال ۸۱ آمد یعنی سال ۸۴  نرخ تورم از سال ۸۱ کمتر بود، اشتغال و صادرات وضع بهتری پیدا کرد، و قاچاق کالاهای مصرفی تقریبا از میدان اقتصاد کشور حذف شد، چون قاچاق کردن صرف نداشت، نرخ نظام مالیاتی از ۶۴ درصد به ۲۵ درصد کاهش پیدا کرد در نتیجه برای فعالان اقتصادی به صرفه بود که کار را قانونی انجام بدهند و ریسک قاچاق برایشان مقرون به صرفه  نبود تا اینکه در سال ۸۴ با تصمیمات ناسنجیده و فی البداهه در دولت، دوباره بعد از مدت حدود دو سال نظام چند نرخی را شاهد شدیم و تا الان هم داریم عواقب آن را می چشیم.

*الان بحث تک نرخی کردن ارز دردولت اقای روحانی مطرح است البته دردولت یازدهم این موضوع مسکوت ماند الان هم خیلی مشخص نیست که ارز تک رقمی شود حداقل مسوولان دراین مورد شفاف سازی نمی کنند؟

درست است دولت آقای روحانی در ابتدای شروع کارش در دور اول ریاست جمهوری و قول هایی که آن موقع داد، نوید تک نرخی شدن ارز را داد ولی همت نکرد، هم آقای روحانی، هم آقای سیف در بانک مرکزی، یک سری دلائل و بهانه هایی را از جمله مسئله تحریم مطرح کردند. الان هم بحث تحریم را به عنوان یک عامل و بهانه تاخیر در تک نرخی کردن قرار داده اند که در این مورد باید توضیح بدهم.

الان این بحث مطرح است که با توجه به شرایط تحریم تک نرخی کردن مناسب نیست، به این حرف یک اشکال بزرگ به آن وارد است. در حال حاضر تحریم بانک مرکزی برداشته شده و الان بانک های ما کم و بیش فعالیت هایی دارند، ال سی باز می کنند، این ال سی ها در صحن بین المللی مبادله می شود ولی در همان اوج بحران که بانک مرکزی هم تحریم بود حدود ۱۶۰ میلیارد دلار معاملات ارزی با کشورهای مختلف دنیا داشتیم فقط چون تحریم بودیم به جای ال سی با ابزار دیگر و از طریق صرافی ها یا حواله کارها انجام می شد. حرف این است که تحریم باعث توقف فعالیت ارزی مملکت نشد. و این دلیل نمی شود مثلا این ۱۶۰ میلیارد دلاری که آن زمان یا حالا ما داریم با نرخ پایین تر از نرخ واقعی و متعادل بدهیم.

اتفاقا چون در شرایط تحریم به دست آوردن ارزی که در ذخایر بانک مرکزی یا حساب های ارزی بانک های تجاری ما هست سخت تر می شود و پر هزینه تر است باید این ارز عزیز را این دارایی ارزشمند را برای ممکلت بیشتر مراقبت کنیم نه به دلیل اینکه تحریم هستیم ارز را ارزان و مفت بدهیم یا مسیری را برایش در نظر بگیریم که به خاطر چند نرخی فساد ارزی در ان بوجود بیاید. چند نرخی از عوامل توسعه فساد در یک کالا و خدمت است. وقتی ما تک نرخی داریم فساد را در اقتصاد ترویج می کنیم.

*شما به تحریم اشاره کردید به نظر شما این موضوع  بهانه خوبی برای تاخیر دریکسان سازی ارز  ارز نیست؟

اتفاقا چون تحریم هستیم برای حفظ ذخایرارزی و بهره برداری بهتر از آنها باید دقت بیشتری بکنیم از حراج کردنش جلوگیری کنیم و یارانه بی خودی ندهیم و کاری کنیم هر یک دلار و یک سنت آن به جا مصرف شود.

تک نرخی کردن یکی از ابزارهای حفاظت و صیانت از منابع ارزی هست و امیدواریم  که دولت بتواند تصمیم بگیرد و هر چه زودتر این کار را انجام بدهد.

*البته ظاهرا دولت تک نرخی شدن ارز رابا قطع ارز مسافرتی شروع کرده است وموفق شد اما درمورد حذف ارزمبادله ای دولت کوتاه امد وبه نظرمی رسد که با این مخالفت ها کار تک نرخی شدن ارز سخت تر شده است؟

قطع ارز مسافرتی طی هفته های اخیر، کار دولت برای حذف این ارز اقدامی درست بود، دادن این ارز مسافرتی از اول هم بی خود بود، چرا سوبسید به کسی که می تواند سفر خارج برود بدهیم. کسی که برای تجارت یا تفریح و کار به خارج از کشور سفر می کند با این رقم هیچ دردی از او دوا نمی شود ولی یک رقم یکی دو میلیارد دلاری از ذخایر ارزی ارزان تر به عده ای داده می شود که بروند خرج کنند. عین همین استدلال  که می گویند درباره ارز مسافرتی ارزان که  بعد از چند سال دولت فهمید نباید انجام بدهد در مورد تجارت، سرمایه گذاری و فعالیت های اقتصادی هم وجود دارد که دولت هیچ توجیهی ندارد.   اگر بخواهم جدی تر بگویم اصلا مجاز نیست و اجازه ندارد که ارز مملکت را که با این مشقت از فروش دارایی های سرمایه ای تجدید ناپذیر بین نسلی کشور بدست می آید به قیمت ارزان تر از انچه که می تواند برای اقتصاد مملکت مفید باشد بفروشیم.

آن وقت شاهد این باشیم که قاچاق هم توسعه پیدا می کند و چون ارزان می فروشیم و داخل کشور تورم هم وجود دارد، ده درصد یا بیشتر یا کمتر در کنار ثابت بودن نرخ ارز بزرگترین صدمه را به  اقتصاد می زند و مهم ترین مانع برای رشد تولید کشور است.

اما اینکه گفته می شود حذف ارز مبادله ای برای صنف خوارک دام و طیور تحت فشار اتحادیه منتفی شد بایدگفت  مقاومت در برابر فشار وظیفه دولت است و نباید به خاطر فشار از یک سیاست درست عدول کند، ان کار درست که حرکت به سمت تک نرخی است یک سری مقدمات لازم دارد و یک سری عواقبی در پیش دارد که باید برای آن تدارک کرد، کار درست را اگر بدون آمادگی لازم انجام بدهید، عواقبش بروز پیدا می کند. اصولا هر اصلاح سیاست اقتصادی که توسط دولت انجام بشود چه در نرخ ارز یا هر کار دیگری یک سری دستاوردهای مثبت دارد و در کنارش یک سری پیامدهای منفی دارد، وقتی دولت باید عوارض جنبی را ندیده و سیاست جبرانی برایش تدارک نمی بیند، تحت فشار گروه های مختلف تصمیمش را عوض می کند. در صورتی که اگر دولت اثرات منفی که می تواند در اثر تصمیماتش بوجود بیاید را قبلا می دید و می دانست در کوتاه مدت چه آثاری را شاهد خواهد بود و چه سیاست جبرانی باید برای آن انجام بدهد از موضع خود  کنار نمی رفت. اگر این کار را نکند و بهترین سیاست های را نیز داشته باشد تبعات منفی اش از آثار مثبتش بیشتر خواهد بود.

*جناب دکتر برخی کارشناسان   تاکید دارند که دولت  قبل از یکسان سازی نرخ ارز باید منابع مورد نیاز بازار راتامین کند  ونباید بی گدار به آب زند؟

ببینید، اصلا نمی توان گفت برای این کار چه مقدارارز کافی است، یک موقع یکی می گوید با ۵۰ میلیارد دلار منابع می شود ارز را تک نرخی کرد و دیگری منابع کافی را ۵۰۰ میلیارد دلار تخمین می زند، با هر منابع و ذخایر ارزی مختلفی می توانیم به یک نقطه تعادل ارزی برسیم، اگر ارز کم داریم نرخش در حدی باشد که این ارز کم حفاظت بشود، الان امار تقربیی که گفتند اگر مثلا ۱۵۰ میلیارد دلار ذخایر ارزی داریم یک جور باید حفاظت کنیم اگر هزار میلیارد دلار بود خب با دست بازتری می شود مدیریت کرد. حرف من این نیست که اصلا منابع کافی داریم یا نه، می گویم تک نرخی یک کار ضروری است و هر چه ذخایر ارزی کمتری داشته باشم این کار واجب تر است. فکر می کنم  با هر منابعی می توانستیم ارز را تک نرخی کنیم و اعتقاد دارم که هر روزی که این کار عقب می افتد هزینه های این تاخیر روی دوش تولیدکننده داخلی می افتد و اقتصاد کشور بیشتر لطمه می بیند.