قدس آنلاین- گروه استان ها- مریم غلامپور: فرهنگ مردم گیلان مانند تمامی فرهنگ های شفاهی و مردمی، در فراخنای زمان و از عناصر اسطوره ای و آیینی شکل گرفته و نمایش های آیینی، بخشی جدایی ناپذیر از این فرهنگ به شمار می رود.

اعتقاد و باور خاص مردم به شهدای کربلا، در ایام ماه محرم الحرام و برگزاری آیین‌های ویژه سوگواری به نام آنان نمونه‌ای از باورهای مذهبی مردم استان گیلان است.

گیلان بی هیچ گزاف و گمان یکی از کهنسال ترین خاستگاه های فرزندان ایران زمین و فرازگاه تاریخ تشیع این مرز و بوم بوده و همچنان پابرجا و زنده به آیین هایی است، که کهن است و کهنه نیست و علم بندی، علم واچینی، تعزیه، چهل منبر، کرنا نوازی و کرب زنی تنها چندی است از بسیار...

علم بندی در آستانه اشرفیه

همزمان با فرا رسیدن ماه محرم، آیین مذهبی علم بندی در حرم مطهر آقا سلطان سید جلال الدین اشرف (ع) آستانه اشرفیه برگزار می شود ؛ در این آیین، یکی از سوگواران در میان حزن و اندوه شرکت کنندگان که با نوحه خوانی مداحان اهل بیت (ع) همراه است، علم را در قسمتی از حرم مطهر آستانه اشرفیه نصب می کند.

همچنین پس از نصب این علم که نماد عزاداری سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) محسوب می شود؛ عزاداران با حرکت به سمت بقعه آقا سید محمد (ع) چنین علمی را نیز در این بقعه متبرکه نصب می کنند.

آیین علم بندی که همراه با سیاه پوش کردن حرم مطهر آقا سلطان سید جلال الدین اشرف (ع) است، حدود یکصد سال در شهر آستانه اشرفیه قدمت دارد و انجام آن، نشانگر آغاز آیین های سوگواری ایام ماه محرم و شهادت حضرت امام حسین (ع) است.

علم واچینی شاه شهیدان

علم واچینی به معنی باز کردن علم  در پایان مراسم سوم امام حسین  است. تقریبا در تمام گیلان علم بندی حداکثر تا هفتم محرم انجام می شود و معمولا پس از سوم شهادت امام، علم ها را باز می کنند و به اصطلاح علم واچینی دارند.

علم واچینی کوهستان که در روستای شاه شهیدان رودبار برگزار می شود، از مشهورترین آیین های علم واچینی گیلان است.

در این روز ۷۲ تکه پارچه به رنگ های سبز ، مشکی و قرمز به معنای شهادت ، عزا و خون بر روی علم نصب و به عنوان تبرک بین زوار پخش می شود و در بعد از ظهر آن روز پس از عزاداری و سینه زنی علم باز می شود و با باز کردن علم مراسم به پایان می رسد.

آیین کرنا نوازی

کرنانوازی از سنت های قدیمی گیلان است که در ماه های محرم و صفر در مناطق مختلف این استان نواخته می شود.

کرنا معمولا به صورت دسته جمعی و در قالب گروه های ده نفره کرنانواز نواخته می شود که یک نفر سرگروه بوده و بقیه او را همراهی می کنند.

تک نواز گروه، مصیبتی از حضرت امام حسین (ع) را در داخل کرنا دمیده و پس از آن صدای 'وای وای' از کرنای او به گوش می رسد در این لحظه گروه، نوای 'حسین وای' را در کرنا می دمند بدین ترتیب شنوندگان 'وای وای، حسین وای' را از تک نواز و گروه او می شنوند.

بر پایه همین آیین، همزمان با اولین شب ماه محرم آیین کرنا نوازی یا به گویش محلی کرنی زنی در روستای فوشازده آستانه اشرفیه برگزار شد.

آیین طشت گذاری

آیین طشت گذاری ، از ریشه دارترین آیین های ماه محرم است که در روزهای پایان ماه ذی الحجه برگزار شده و با اجرای آن از ماه محرم استقبال می شود.

هدف طشت گذاری این است که جوانمردی ها و فداکاری های حضرت ابوالفضل(ع) را نشان دهد که همواره خود را به آب و آتش می زد تا با جرعه ای آب گلوی خشکیده کودکان خیمه های امام حسین(ع) را تر کند.

در این آیین طشت هایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می گیرد، گرد و از جنس برنز یا مس است ؛ برای اجرای این آیین ریش سفیدان هر محله ، طشتها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می شوند ، حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در جلو آنان دسته سینه زنی با شعار 'الدخیل یا ابوالفضل' سینه می زنند.

رسم طشت گذاری در هشتپر(تالش) به منظور استقبال از ایام عزاداری سالار شهیدان بوده و دو یا سه روز قبل از ماه محرم دسته های عزاداری مساجد سینه زنان به سوی منزل معتمدین و ریش سفیدان حسینی شهر رفته و پس از بیان ذکر مصیبت و اجرای مراسم سینه زنی ، طشت ها را به مسجد انتقال می دهند.

علم بندی ماسوله

علم بندی در ماسوله، آیینی است که بی تردید یکی از زیباترین مراسمی است که نه در استان بلکه مورد توجه بسیاری از مردم کشور و سرزمین های دور قرار دارد ؛ ماسوله ای ها در چهار محله مسجد بر ، خانه بر، کشه سر و اسد محله جمع می شوند و جمعیتی هزارهزار روانه بقعه عون ابن محمدبن علی (از نوادگان حضرت علی(ع)) می شوند تا هریک در میان ضجه سنج ها و فریاد 'میر علمدار نیامد' علم محله خویش تحویل گیرند و راهی کوی خود شوند ...

علمهای محلات چهارگانه، توسط هیأت امنای هرمحله ، در داخل بقعه متبرکه عون ابن علی (ع) با نمادهایی عاشورایی ملبس شده اند و جمعیت سوگ ناک فریاد می زنند: ای اهل حرم میر علمدار نیامد ... علمدار نیامد ... علمدار نیامد

دسته «مسجد بر» به احترام وجود بقعه، نخستین علم را دریافت می کند و غوغای جمعیت، و دسته های دیگر به نوبت در گردشی سالانه ، علم های خود را از پنجره بالای بقعه دریافت می کنند اما طبق سنت های قدیمی ، هر محله چند علمدار از خانواده های اصیل، ریشه دار و قدیمی دارد که وظیفه علمداری ، نسل به نسل به آنان رسیده است.

آیین علم بندی ماسوله سابقه کهنی دارد و بنا به روایتی ۸۰۰ سال بر آن می گذرد.

چهل منبریان لاهیجان

'چهل منبر' آیینی است که سالیان سال و به نقلی از دوران صفویه، هر سال پیش از شفق تاسوعای حسینی با شور و حالی معنوی در لاهیجان برگزار می شود.

هر فردی که نذر چهل منبر دارد و یا نذرش برآورده شده، به چهل خانه یا مسجدی که منبری در جلویش برپاست می رود...

صاحب هر خانه که منبری بنا نهاده، بسته های کوچک برنج تهیه دیده و سینی شمع بر روی آن قرار می دهد و شخص دارای نذر، دانه ای خرما در ظرف می گذارد و شمعی می افروزد و بسته ای برنج برمی دارد.

مراسم چهل منبر از انتهای شفق تاسوعای حسینی آغاز می شود و تا پس از پایان نماز مغرب به اتمام می رسد...

  کرپ زنی 

در این عزاداری که در ایران کم نظیر است، افراد دو قطعه چوب (کرپ) در دست دارند، با وزن مرثیه ی خاصی که مرثیه خوان آن را می خواند آنها را به هم می کوبند و قسمتی از مرثیه را به عنوان جواب خواننده ی مرثیه، تکرار می کنند. کرپ، تکه چوبی استوانه ای است به سنگینی ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم که از میان به دو برابر تقسیم شده و هر پاره تسمه ای چرمی پیکر خود دارد و دست کرپ زن در میان آن قرار می‌گیرد و کرپ زن می تواند به آسانی آن را بر هم بکوبد. 

لال پله

در شبی که شمع به دستان از کوچه های تاریک لاهیجان می گذرند زن هایی پیچیده در چادر که تلاش می نمایند کسی آن ها را نشناسد، از کوچه ها می گذرند و خانه های ویژه ای را می جویند که از آشپزخانه هایشان بویی برخاسته از شیرین پلو آمیخته به زعفران می آید. این زنان که بیماری در خانه داشته و یا خواسته ای در دل و یا شکمی گرسنه؛ کفیگیری بر در می کوبند و چون در باز می شود بدون هیچ کلامی دیگ و کفیگیر را به صاحبخانه داده و او مقداری از شیرین پلو ریخته شده را که نثار نام دارد با همان کفگیر در دیگ ریخته و به وی باز می گرداند. زن دارای خواسته این کار را در چهل یا هفتاد و دو خانه انجام می دهد و آنچه را که گرد آورده به خانه برده و با دیگر افراد خانه خورد به این امید که حاجت و خواسته اش برآورده شود. این مراسم لال پله نام دارد زیرا دارنده خواسته و گردآورنده خوراکی در همه زمان هایی که در کوچه ها می گردد تا خوراک گردآورد سخنی نمی گوید. پله هم در زبان گیلکی به معنی برنج پخته است. 

و اما اگر در ماه محرم گذارتان به گیلان بیفتد، کاروان‌های شتر و اسب را می بینید که با سواران سبز پوش و سرخ پوش از خیابان ها و روستاها می گذرند تا یاد شهدای کربلا را زنده نگه دارند.

در این روزها، آرامگاه حضرت سلطان سید جلال‌الدین اشرف درآستانه‌اشرفیه و امامزاده هاشم در جاده رشت به رودبار و خواهر امام رشت  از همیشه شلوغ تر است و مراسم در این مناطق باشکوه تر برگزار می شوند.