قدس آنلاین - گروه استانها: سالیان سال است که محرم ها می آید و می رود و مردم هر ساله با آیین های خود یاد سالار شهیدان و یارانش را گرامی می دارند. کرمانشاه نیز به واسطه فرهنگ غنی و درخشان خود آیین هایی از گذشته تا به امروز داشته است که امروز هم در کوچه پس کوچه های شهر و استان آن را می توان به راحتی دید.

هر چند که زندگی امروز ماشینی شده  و برخی از آیین هایی سنتی رنگ و بوی امروزی تری به خود گرفته است اما یادگارهایی از دوران گذشته برای کرمانشاهیان به یادگار مانده است تا اهالی این شهر و دیار به یادشان بماند که اجداد آن ها نیز برای سالار شهیدان اشک ها ریخته اند و مراسم ها برگزار کرده اند.

این یادگاری ها را می توان در گوشه گوشه شهر دید. بارز ترین آن ساختمان هایی است که از آن ها با عنوان تکایا یاد می شود. معروف ترین  آن ها نیز تکیه معاون الملک است. این تکیه در بافت قدیم شهر کرمانشاه در محلهٔ آبشوران قدیم و در خیابان «حداد عادل» واقع شده است. این بنا از سه قسمت حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده است.

مجموعه بنا در حدود شش متر از سطح خیابان پایین‌تر است به طوری که برای ورود به حسینیه باید از ۱۷پله بزرگ عبور کرد. در کنار پله‌های ورودی، سقاخانه کوچکی وجود دارد. 

حسینیه صحن کوچکی است که در اطراف آن حجره‌های دوطبقه و طاق نماهای متعددی قرار گرفته است که سراسر دیوارهای آن با کاشیهای زیبا آراسته شده است. داخل طاق نماهای این بخش به وسیله تابلوهای کاشی کاری شده پوشیده شده که صحنه‌هایی از عزاداری شامل سینه زنی قمه زنی و تصاویری از خلفا و سلاطین ایران و بارگاه سلیمان را نشان می‌دهد. همچنین اشعاری از واله کرمانشاهی در توصیف بنا و تاریخ خاتمه کاشی کاری آن نیز در این قسمت به چشم می‌خورد.

بخش میانی یا زینبیه به صورت صحن مسقفی است که اطراف آن به وسیله حجره‌های متعددی احاطه شده است. غرفه‌های طبقه فوقانی محل استقرار زنان شرکت کننده در مراسم سوگواری بوده است. سقف بنابه صورت گنبدی روپوش است که گنبد زیرین به صورت عرق چین و نمای گنبد فوقانی فلزی است. تمام دیوارها و حجره‌های اطراف با کاشی‌های زیبا شامل ۱۸تابلو از صحنه‌های غم‌انگیز کربلا تزیین شده است. در قسمت بالای دیواره گنبد هشت تابلوی کاشی کاری شده قرار دارد.  همچنین در حاشیه پایین آن اشکال متعددی از سلاطین اساطیری و تاریخی و مرثیه‌های متعددی از محتشم کاشانی با خط «میرزا حسن خان» خطاط کرمانشاهی به چشم می‌خورد. قبر معاون الملک بانی تکیه که در سال ۱۳۲۷هجری شمسی در گذشته در این بخش قرار دارد.

بنای عباسیه به صورت صحن وسیعی است که در قسمت شرقی آن بنای دوطبقه‌ای ساخته شده و در قسمت جنوبی آن ایوانی با دو ستون آجری برپا شده است. دیوارهای عباسیه نیز با کاشی هفت رنگ تزیین شده است. تکیه معاون‌الملک اثری زیبا و باشکوه است که همواره گردشگران بسیاری را به سوی خود می‌کشاند.

البته این تکیه تنها تکیه استان کرمانشاه نیست. تکایای متعددی در گوشه و کنار شهر وجود دارد که هر یک برای خود تاریخچه ای دارد و محل اجتماع مردم برای عزاداری ها بوده است.

علاوه بر تکایا، آیین هایی نیز بوده است که در گذشته مردم برای عزاداری ها آن ها را اجرا می کرده اند. آیین های خاصی که هر کدام دارای فلسفه خاص خود است که ریشه در فرهنگ کرمانشاهیان داشته است.

مراسم های عزاداری ریشه در شاهنامه دارد

اردشیر کشاورز تاریخ دان و پژوهشگر تاریخ استان کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار قدس، در خصوص تاریخچه عزاداری در ماه محرم و تغییراتی که از گذشته تا به امروز صورت گرفته است، اظهار داشت: چیزی از یاد نرفته است اما به واسطه ماشینی شدن زندگی انسان ها کمرنگ شده است و یا تغییر حالت هایی داده است.

وی افزود: اصولا زمینه برگزاری مراسم سوگواری سالار شهیدان اباعبدالله الحسین(ع) مبنایش چهار قرن بعد از فاجعه شهادت غمبار اهل بیت عصمت و طهارت در کربلای معلی هست. یعنی سال ۳۵۱ هجری قمری  امیر معزالدوله دیلمی که شیعه بود دستور داد بغداد یکپارچه تعطیل و سیاه پوش شود و دسته های سینه زن شیون کنان بر اساس آیین های حماسی باستانی شاهنامه به گردش در بیایند. زن ها با سیلی به صورت هایشان بزنند و آنچه که در شاهنامه است مثل خراشیدن صورت، کندن گیسو، گل به سر و رو مالیدن و ...  انجام دهند.

وی با بیان اینکه اقداماتی که در آیین ها انجام می داده اند در مدح پهلوانان اساطیری ما در شاهنامه وجود دارد، گفت: از سال ۳۵۱ به بعد نماد عینی شهادت یاران اباعبدالله الحسین (ع) در آن ها تبلور عینی پیدا کرد و همچنان در طول تاریخ می بینیم که گاهی پر رنگ و گاهی کمرنگ شده اند.

این مورخ کرمانشاه تاکید کرد: این آیین ها در عصر مغول کمرنگ شده است و در عصر صفویان نماد عینی نوتری پیدا کرد و قوت بیشتری گرفته و دراماکنی تحت عنوان تکایا و حسینیه ها بر اساس همان چرخشی که در روز عاشورای سال ۳۵۱ هجری مردم در بغداد به گردش در آمدند، در یک محدوده دایره وار که بعدها تحت عنوان حسینیه و تکیه مد نظر قرار گرفت به چرخش در آمدند و نسبت به انجام مراسم عزاداری یاوران اباعبدالله الحسین (ع) مبادرت کردند.

آیین های خاص مردم غرب ایران

وی با بیان اینکه این آیین هایی که مطرح شد به صورت کلی در کشور یکسان اجرا می شده است و به صورت آیین ملی مردمی یکپارچه انجام می شد، گفت: اما در استان های غرب کشور به واسطه اینکه مردم ما کرد و لک و عشایر بودند، خودشان آیین های خاصی را برگزار می کردند و می آمدند بر اساس نماد ذوالجناح اسب امام حسین(ع) کتل درست می کردند.

کشاورز گفت: این کتل اسبی بود که بر روی اسب، البسه فاخر مردگان که در گذشته فوت شده بودند با پارچه های رنگارنگ و زربافت آویز می کردند و لباس های درگذشتگان و متوفیان خودشان را روی همان کتل می پوشاندند.

وی افزود: همچنین از گیسوان بریده شده ای که در فقدان جوانانشان بریده بودند با بند های قیطانی رنگارنگ این ها را گره می زدند و روی لباس ها و پارچه های زربافت آویز می کردند.

این پژوهشگر تاریخ کرمانشاه  با اشاره به دیگر ابزارهایی که روی کتل استفاده می شد، گفت:  همچنین از آلات جنگ مثل شمشیر، خنجر و تفنگ روی همین کتل قرار می دادند. البته تفنگ به صورت نگون فنگ به نشانه عزا بایستی قرار داده می شد. یعنی لوله تفنگ به سمت زمین بود که نشانه عزاداری باشد.

وی با اشاره به اقدامات زنان در آیین های سنتی گفت: زنان نیز شیون می کردند و  گل به سر و روی خودشان می مالیدند، صورت خودشان را خراش می دادند و می گشتند و از حسینیه ها و تکایا حرکت می کردند. به عنوان مثال در کرمانشاه دسته های سینه زن مخصوص و مربوط هر محل مثلا دسته سینه زن مرحوم معین الرعایا از تکیه معاون الملک یا حسینیه معین الرعایا حرکت می کردند و با همین تیپ و طرز آرایش زیبای غمناک و غم انگیز به سمت قبرستان عمومی شهر که مصلی گفته می شد تا ظهر عاشورا می رسیدند و بعد از عزاداری و شور آفرینی بسیار بالا و عمیق برمی گشتند و از همان جایی که حرکت کرده بودند، به ترتیب نذوری که انجام شده به صرف غذا استفاده می کردند و می رفتند تا شام غریبان و سوم امام.