قدس آنلاین- بر اساس اعلام سازمان‌های بین‌المللی بیش از یک میلیارد نفر از مردم؛ یعنی حدود ۳۲ درصد جوامع شهرنشین در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۲ میلیارد نفر افزایش پیدا کند.

در خوش‌بینانه‌ترین برآوردها از کل جمعیت حاشیه نشین در جهان، حدود ۱۰ میلیون نفر آن در کشور ما زندگی می کنند که در ۷۰۰ سکونتگاه غیررسمی در کشور شناسایی شده‌اند.

معضل حاشیه نشینی صرفنظر از چرایی شکل‌گیری آن، آثار و تبعات متفاوتی را در پی دارد. پایین بودن سطح بهداشت (کاهش امید زندگی، افزایش بیماری ها، فقر غذایی، کاهش وزن کودکان، بالابودن مرگ مادران در اثر بارداری و زایمان)، نبود یا ضعف جدی در دسترسی به خدمات پایه و خدمات شهری (آب، برق، بهداشت محیط، دفع فاضلاب و جمع آوری زباله از مسائلی است که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.

برای آنکه تصویری عینی‌تر از وضعیت بهداشت و درمان حاشیه شهرها ترسیم کنیم، کافی است دقایقی را میهمان اهالی یکی از این مناطق باشیم.

*مُشتی نمونه خروار

زباله‌ها و فاضلاب منازل در کوچه‌ها رها شده است و خبری از خانه بهداشت نیست. آبرسانی به مردم هم هفته‌ای یک بار آن هم با تانکر انجام می‌شود. اشتباه نکنید اینجا مناطق حاشیه‌ای شهرستان قلعه گنج یا ایرانشهر نیست، اما دست کمی هم از این گونه مناطق ندارد.

به شهرک امام رضای شهرستان بومهن در ۳۰ کیلومتری تهران و پایتخت ایران آمده‌ایم. این سیمای نامطلوب، نشان می‌دهد چندان تفاوتی بین حاشیه نشینان شهرهای مرزی با حاشیه نشینان شهرهای مرکزی و حتی تهران نیست و بسیاری از آن‌ها از بهداشت عمومی و خصوصی در حد و اندازه استانداردهای ملی نیز محروم مانده‌اند.

محمد؛ مرد میانسالی که چهره آفتاب سوخته دارد، اهل یکی از شهرهای شرق کشور است که حالا در شهرک امام رضا(ع) و در یک بیغوله ساکن شده است. او در خصوص وضعیت بهداشت این شهرک و دسترسی ساکنان آن به خدمات اولیه بهداشتی و درمانی می‌گوید: وقتی افراد به میزان کافی به آب دسترسی نداشته باشند، طبیعی است که سطح بهداشت و سلامتی آنان چگونه است. اینجا هر هفته با تانکر آب می‌آورند و خانوارها مخزن‌های منازلشان را که گاه سالی یک بار هم گندزدایی نمی‌شوند پر از آب می‌کنند. شهرداری هم تنها به این دلیل که ساکنان اینجا مجوز ساخت و ساز ندارند، زباله‌ها را گاهی تا دو هفته جمع آوری و منتقل نمی‌کند. این وضعیت با رها سازی فاضلاب منازل در کوچه‌ها بسیار بدتر می‌شود؛ به گونه‌ای که گاهی نفس کشیدن در کوچه‌ها و بیغوله‌ها بسیار سخت می‌شود.

زینب؛ یکی دیگر از اهالی این شهرک که با دستفروشی زندگی خود و دو فرزندش را تأمین می‌کند نیز از کمبود مراکز درمانی گله می‌کند و می‌گوید:اینجا که هیچ؛ حتی در بومهن، پردیس و رودهن یک بیمارستان درست و حسابی پیدا نمی‌کنید، به همین دلیل مردم مجبورند برای درمان بعضی از بیماری‌ها به تهران مراجعه کنند.

 نامناسب بودن وضعیت بهداشت عمومی و فردی در مناطق حاشیه‌ای و کمبود خدمات اولیه درمانی در سکونت گاه‌های غیر رسمی که شیوع بعضی از بیماری‌های واگیر و غیر واگیر را دامن می‌زند، از جمله مسائلی است که بسیاری از کارشناسان و مسئولان حوزه بهداشت و درمان به آن اذعان دارند و نسبت به خطرات شیوع بعضی از بیماری‌ها هشدار می‌دهند.

این در حالی است که قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را موظف کرده بود که «سامانه خدمات جامع و همگانی سلامت» را مبتنی بر خدمات اولیه سلامت، محوریت پزشک خانواده و نظام ارجاع، خرید راهبردی خدمات، واگذاری امور تصدیگری با رعایت ماده ۱۳ قانون مدیریت خدمات کشوری و با تأکید بر پرداخت مبتنی بر عملکرد، در طرح تحول سلامت حوزه بهداشت با اولویت بهره‌مندی مناطق کمتر توسعه‌یافته بویژه روستاها، جمعیت عشایر و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفرو جمعیت‌های ساکن در حاشیه شهرها در اولویت قرار دهد.

قاضی زاده هاشمی، وزیر بهداشت در یکی از برنامه‌های تلویزیونی گفته بود: بار بیماری‌هایی که از حاشیه شهر به داخل شهر پمپاژ می‌شود، زیاد است و شاید به دلیل کمبود امکانات مشکلات بیشتر شده است.

* سوء تغذیه در میان حاشیه نشینان بیشتر از حد نرمال

سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، کمبود خدمات بهداشتی و درمانی را یکی از معضلات خاص حدود ۱۱ تا ۱۷ میلیون حاشیه نشین در ایران می‌داند و می‌گوید:حاشیه نشین‌ها از لحاظ معیشت وضعیت حادی دارند و برخلاف سایر شهروندان گاه از حمایت‌های رسمی برخوردار نیستند.

دکتر محمد نعیم امینی فرد با اشاره به اینکه مسائل بهداشتی و درمانی در حاشیه شهرها ریشه‌های خاص خود را دارند، می افزاید:اما در استان سیستان و بلوچستان عامل اصلی این موضوع دیده نشدن ساختارهای مناسب بهداشتی و درمانی در سکونت گاه‌های غیر رسمی است.

وی از فقر بسیار شدید مالی و نداشتن شناسنامه به عنوان دو ویژگی خاص حاشیه نشینان شهرهای مختلف استان سیستان و بلوچستان یاد می‌کند و می‌گوید: در حاشیه زاهدان، ایرانشهر و ... افرادی زندگی می‌کنند که با وجود داشتن ملیّت ایرانی، شناسنامه ندارند و این امر وضعیت آن‌ها را در دسترسی به خدمات درمانی حادتر کرده است.

امینی فرد اگرچه می‌گوید تاکنون مطالعه علمی و جامعی از شیوع انواع و اقسام بیماری‌ها در حاشیه شهرها انجام نشده، اما معتقد است بیماری‌های واگیر و غیر واگیر مثل مالاریا و بیماری‌های انگلی در حاشیه شهرها از جمله در سکونتگاه‌های غیر رسمی زاهدان و ایرانشهر شیوع بیشتری دارد که البته بیماری‌های واگیر به صورت اپیدمی دیده نشده‌اند، بلکه به صورت کانون‌های شعله وری رؤیت شده‌اند.

وی با اشاره به اینکه آمار سوء تغذیه و اختلال‌های روانی در میان حاشیه نشینان بیشتر از حد نرمال است، می افزاید: این امر هم به دلیل پایین بودن ضریب امنیت غذایی و تجانس نداشتن افراد با محیط است.

سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی با اشاره به ضرورت تداوم نگاه ویژه وزارتخانه یاد شده به حاشیه نشین ها، تصریح می‌کند:برای این منظور در بخش اعتبارات باید یک تغییر نگرش کلی صورت گیرد، چون در ارزیابی هایی که داشتیم بسیاری از اعتبارات مربوط به حاشیه نشینان یا تخصیص پیدا نکرده و یا به شهرهای خاصی تخصیص یافته بود که لازم است ما بر اساس عدالت و برنامه همایش سرزمین توجه بیشتری به توزیع اعتبارات مربوط به حاشیه نشینی بویژه در کانون‌های بحرانی داشته باشیم.

• نگرانی از شیوع ایدز در حاشیه شهرها

دکتر اکبر ترکی، عضو دیگر کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی هم از نامناسب بودن وضعیت حاشیه نشینان از لحاظ بهداشتی و درمانی خبر می‌دهد و می‌گوید: نتایج مطالعات کارشناسان اجتماعی که در محضر مقام معظم رهبری هم ارائه شده است، این موضوع را تأیید می‌کند؛ به طوری که معظم له از وزارت بهداشت و دیگر دستگاه‌های مسئول خواستند تا برای بهبود وضعیت حاشیه نشینان یک کار انقلابی را انجام بدهند.

نماینده مردم شهرستان فریدن، فریدونشهر، بوئین، میاندشت و چادگان در مجلس شورای اسلامی اگرچه می‌گوید حوزه انتخابیه‌اش با معضل حاشیه‌نشینی مواجه نیست، اما معتقد است سکونتگاه‌های غیر رسمی کلانشهر اصفهان و دیگر مناطق حاشیه نشین در کشور به دلیل درگیر بودن با پدیده اعتیاد با شیوع بیماری ایدز مواجه هستند؛ به طوری که آمار این بیماری به نسبت سال‌های قبل رو به رشد است و باید برای این موضوع فکر اساسی کرد.

ترکی اما اقدامات دولت بویژه وزارت بهداشت را برای حل مسائل و مشکلات بهداشتی و درمانی حاشیه نشینان چشمگیر توصیف نمی‌کند و می‌گوید:مسئولان در ۶ ماه نخست گزارش خوبی را به رهبری ارائه نکردند، چون اقدام خاصی انجام نداده بودند. در ۶ماه دوم و سوم هم اگرچه اقداماتی انجام دادند، ولی خیلی چشمگیر نبوده است.