قدس آنلاین- دوران حیات امام حسن عسکری(ع) که در حصر نظامی حکومت عباسی سپری شد، یکی از پر مخاطره‌ترین ادوار حیات امامان شیعه است، زیرا با نزدیک شدن به دوره آغاز امامت موعود تلاش‌ها برای جلوگیری از تولد و امامت منجی بیشتر شد. محدودیت‌های پیشوای یازدهم شیعیان، اما مانع هدایتگری امام نشد. امام حسن عسکری با بهره مندی از سازمان وکالت افزون بر حفظ و تبیین اصول تفکر شیعی، آینده جامعه اسلام را در پذیرش مهدویت بیمه کردند.

حجت الاسلام دکتر عباس نصیری فرد؛ استاد دانشگاه و رئیس مجمع تبیین و ترویج تمدن نوین اسلامی در گفت وگو با قدس به تبیین اقدام‌های آینده نگرانه امام پرداخت که از نظر می‌گذرد:

* جناب آقای نصیری فرد! با توجه به شرایط سیاسی امام حسن عسکری(ع) بفرمایید ایشان چه راهکارهایی برای حفظ ارتباط با شیعه داشتند؟

از دوران امام رضا(ع) به بعد شیعه وارد دوره خاصی شد. زیرا عصر عالم آل محمد(ص) دوره تزکیه و تصفیه اندیشه‌های شیعه بود. این روش در دوره امام جواد ادامه داشت، اما در دوره امام هادی و امام عسکری شرایط به گونه دیگری رقم خود؛ دو کار اساسی که این دو امام انجام دادند، نحوه ارتباط شیعیان با امام معصوم و آماده سازی جامعه برای پذیرش مهدی موعود بود.

برای پرداختن به شیوه مدیریت جامعه توسط امام حسن عسکری باید به این نکته توجه کنیم که در عصر امام عسکری نحله‌های فکری در قالب نحله‌های عرفانی در جامعه پدیدار شده بود. این جریان‌های عرفانی ظاهری تفکرات شیعی داشتند، اما در مبانی با بنیان‌های فکری اهل بیت در تناقض بود. بنابراین امام حسن عسکری ضمن مبارزه با این اندیشه ها، باید جامعه را نیز نسبت به انحرافات موجود آگاه می‌ساخت. از همین رو چون از لحاظ اجتماعی در محاصره بود و با مردم در ارتباط نبود بنابراین با تقویت سازمان وکالت که از دوره امام جواد راه اندازی شده بود، زمینه ارتباط با شیعیان را فراهم ساختند. این شیوه نوین ارتباطی تأثیر بسزایی در آماده سازی جامعه برای ورود به عصر غیبت داشت.

امام عسکری در استفاده از این روش دو هدف را دنبال می‌کردند؛ اول اینکه حفظ جامعه شیعی و ارتباط با شیعیان از طریق ایجاد شغل هایی مانند فروشنده دوره گرد برای وکلای خود تا بتوانند در این پوشش نامه‌های امام و شیعیان را رد و بدل کنند.

هدف دوم این بود که مردم به نبودن امام عادت کنند و از طریق وکلا با مردم در ارتباط باشند. آمادگی مردم برای پذیرش غیبت امام زمان(عج) و حجت بودن نامه، تقریر و وکلای امام هدف دیگر امام عسکری(ع) در استفاده از روش سازمان وکالت بود.

*شما به نحله‌های عرفانی در عصر عسکریین(ع) اشاره کردید در حالی که تا پیش از آن نحله‌های فکری در جامعه جولان می‌دادند. تبیین معارف مهدوی چه تأثیری در مقابله با نحله‌های عرفانی و نفاق فکری در جامعه داشت؟

تا قبل از امام رضا(ع) در برابر اندیشه‌های اسلام، اندیشه‌های الحادی و مشرکانه وجود داشت، این اندیشه‌ها در مبانی اصلی مانند توحید انحراف ایجاد می‌کردند؛ اما از دوره امام رضا(ع) جریان تزکیه اندیشه اسلامی راه افتاد، زیرا در این دوره از دل شیعه جریان‌های انحرافی فکری که با مبانی اندیشه‌های اهل بیت(ع) تضاد داشت، به وجود آمده بود. امام رضا(ع) مکتب اهل بیت را عاری از همه ناخالصی‌ها به جامعه ارائه دادند. در عصر عسکریین(ع)، جریان‌های عرفانی، به نقش آفرینی برای ایجاد انحراف در مسیر مکتب اهل بیت(ع) پرداختند این نحله‌ها مبانی را مطرح می‌کردند که مورد توجه مردم واقع می‌شد، اما با تفکر اهل بیت سازگار نبود. امام به علی بن محمد سمری می‌فرمایند: فتنه‌های فکری در راه است که باید با حفظ ارتباط با امام از این فتنه‌ها در امان بمانید. این جریان، جریان انحرافی در دل اسلام است که ممکن است هر شخصی دچار انحراف شود و تنها مأمن برای رهایی از این انحرافات چنگ انداختن به دامان اهل بیت(ع) است.

 امام عسکری(ع) برای رهایی از این انحرافات موضوع مهدویت و ابزارها و بایسته‌های ساختار حکومت مهدوی را مطرح کردند. ساختار حکومت مهدوی اینگونه است که مردم به امام دسترسی مستقیم ندارند و برای جلوگیری از انحراف باید به افرادی اعتماد کرد که قول، تقریر و پیام امام را برای شیعیان بیان می‌کنند. بنابراین امام عسکری لوازم زندگی در جامعه مهدوی را بیان و بسترپذیرش تشیع واقعی و مهدویت را فراهم کردند.

*نقش امام حسن عسکری در بهره گیری از جریان فکری مهدویت در ساخت جامعه تمدنی چه بود؟

یکی از اقدام‌های امام عسکری در ساخت جامعه تمدنی که الگوی خوبی برای عصر ما میباشد، تبیین و ترویج صحیح تفکر مهدوی، زیرساخت‌های تمدن سازی اسلامی را به طور جامع مطرح کردند.

در تمدن اسلامی «خدا» محور است، بنابراین انسان در تمدن اسلامی باید با استفاده از پدیده‌های تمدنی رو به کمال حرکت کند. یعنی سعادت انسان و هدف زندگی انسان متمدن «کمال و توحید» است. زیرا جامعه مدنی و تمدنی جامعه‌ای است که همه شئونات زندگی بشر را به گونه‌ای مدیریت می‌کند که به کمال برسد. مهم‌ترین نکته در ایجاد زیربناهای جامعه مدنی و تمدنی و به کمال رسیدن یک انسان هدایت جامعه و تبیین مبانی فکری آن جامعه است و برای تحقق چنین امری باید انسان کامل در رأس آن قرار بگیرد. انسان کامل است که می‌تواند جامعه را مدیریت کند تا نواقص جامعه بشری را برطرف کند. امام عسکری برای نیل به این هدف نظریه امامت را مطرح و جریان فکری مهدوی در دوره غیبت را تبیین کردند. امام عسکری زمینه موعودگرایی را در جامعه فراهم کردند تا در زمان دسترسی نداشتن به امام معصوم بازهم او در رأس زندگی مردم باشد.

 *آینده نگری امام عسکری تا چه اندازه در سرنوشت شیعیان عصر غیبت مؤثر بود؟

اینکه امروز مسئله مهدویت به عنوان یک اصل مهم در جامعه شیعیان مطرح است و پس از قرن‌ها از غیبت حضرت انحرافی در اصول تشیع ایجاد نشد، از مهم‌ترین دستاوردها و موفقیت‌های امام حسن عسکری است. بسترهایی که امام ایجاد کردند موجب شد تا مهدویت همواره در سلامت باشد و امروز ما شاهدیم جریان فکری مهدوی یک جریان اصیل و ریشه دار تفکر و اندیشه شیعه است که با یک جریان وکالت پنج نفره مستحکم ماند و آن جریان پنج نفره امروز به یک جریان چند صد میلیونی تبدیل شده است.