قدس آنلاین- نیاز به خون و فراورده‌های خونی ضرورتی است که بخش قابل ملاحظه‌ای از آن توسط اهدا کنندگان تأمین می‌شود.

دکتر علی اکبر پور فتح الله، رئیس سازمان انتقال خون ایران که از سال ۹۲ مدیریت این سازمان را عهده دار است، در گفت‌وگو با ما به بیان وضعیت کشورمان در خصوص اهدای خون می‌پردازد.

*آقای پور فتح الله شاخص و کیفیت اهدای خون در کشور چگونه است؟

در ایران در زمینه اهدای خون، فرهنگسازی خوبی انجام شده؛ به طوری که هم اکنون شاخص اهدای خون در کشور ۲۷ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر است؛ یعنی در این حوزه جزو کشورهای متوسط دنیا هستیم. در شاخص کیفیت خون هم وضعیت بسیار مناسبی داریم و بیش از ۵۲ درصد از اهدا کنندگان خون آن هایی هستند که به صورت مستمر خون اهدا می‌کنند. در ارتباط با آخرین آمار اهدای خون هم باید عرض کنم که سال گذشته بیش از ۵/۲ میلیون نفر به مراکز انتقال خون مراجعه کردند که از ۲ میلیون ۱۶۰ هزار نفر خون دریافت شد.

*بالا بودن هزینه‌های تولید خون و فراورده‌های آن یکی از مسائل مهم این حوزه می‌باشد. سازمان انتقال خون برای رفع این مشکل چه تمهیداتی اندیشیده است؟

به نکته درستی اشاره کردید. هزینه‌ فرایندهای مرتبط با تأمین خون و فراورده‌های خونی، بشدت بالا رفته است. با قاطعیت می‌گویم هیچ دولتی نمی‌تواند هزینه‌های تأمین خون و فراورده‌های خونی را تأمین کند. یکی از اقدامات بسیار بزرگی که در دولت و در طرح تحول نظام سلامت انجام شد، ارزش‌گذاری خدمات انتقال خون بود. تا قبل از طرح تحول، بیماری که نیاز به دریافت مستقیم پلاکت از اهدا کننده داشت؛ مجبور بود از شرکت‌های خصوصی، وسایل مصرفی اهدای پلاکت را خریداری کند و تحویل مرکز بدهد و این گونه تا یک میلیون تومان متحمل هزینه می‌شد، اما در اجرای طرح تحول، تمامی فعالیت‌های انتقال خون ارزش‌گذاری شد و این ارزش گذاری به نفع جامعه و بیمار است. امروزه بسیاری از کشورهای توسعه یافته، خون را با گلبول‌های سفید در اختیار بیماران قرار نمی‌دهند؛ چون گلبول سفید عوارض و گرفتاری‌های زیادی برای بیمارانی که خون دریافت می‌کنند، ایجاد می‌کند؛ به همین خاطر خون را پس از اهدا ظرف هشت ساعت از گلبول‌های سفید جدا می‌کنند که برای این منظور نیاز به فیلتر است که هزینه‌های خاص خود را دارد، بنابراین ما آن را قیمت‌گذاری کردیم. البته ۹۵ درصد هزینه فیلتر را بیمه‌ها تأمین می‌کنند و بیمار هم بابت آن فرانشیز پنج درصدی می‌پردازد. این قیمت‌گذاری هم به نفع بیماران و هم بیمه‌هاست.

*چطور بیمه‌ها و بیماران از ارزش گذاری خدمات انتقال خون نفع می‌برند؟

چون این اقدام ذخیره منابع را به دنبال دارد. در واقع اگرچه سازمان انتقال خون هزینه فیلتر را دریافت می‌کند، اما با ارائه خدمت حذف گلبول‌های سفید از خون، طول دوران بستری بیمار را کاهش می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد با خدمت یاد شده به میزان ۲/۱ درصد هزینه‌های تخت روز بیمارستانی کاهش می‌یابد؛ به همین دلیل بنده اسم ارزش گذاری خدمات انتقال خون را اقتصاد انتقال خون می‌گذارم و معتقدم اگرچه اهدای خون کاری داوطلبانه، ایثار گرانه و بدون هر گونه چشمداشتی است، اما هزینه‌های مرتبط با فرایند تولید فراورده‌های خونی باید محاسبه و از مراکز درمانی دریافت شود.

*اما به نظر می‌رسد آن چیزی که شما از آن به عنوان ارزش گذاری خدمات انتقال خون یا اقتصاد انتقال خون یاد می‌کنید، بیشتر مفهوم فروش خدمات را می‌رساند؟

خیر؛ هرگز چنین مفهومی مدنظر نیست. در واقع اعتقادی به خرید و فروش نداریم: چون که در اینجا تعرفه گذاری فراورده‌های خونی مطرح است وخوشبختانه خدماتی که ارائه می‌شوند، تحت پوشش سازمان‌های بیمه گر هستند و بیمه‌ها بخش عمده‌ای از هزینه‌ها را پرداخت می‌کنند.

* اما همان بخش کمی که می‌پردازند، برای بسیاری از بیماران هزینه سنگینی محسوب می‌شود؟

در تمامی کشورهای دنیا که طب انتقال خون پیشرفته‌ای دارند، خدماتی که ارائه می‌کنند، ارزش گذاری شده است. البته این خدمات نسبت به محصولات مختلف متفاوت است. در زمینه پلاکت، پلاسما، گلبول قرمز، کرایو و... هر کدام از این‌ها رقم خاصی دارد که ما آن‌ها را محاسبه، اما فقط بخشی از آن را دریافت می‌کنیم. در واقع ما در ارزش گذاری خدمات انتقال خون همه هزینه‌ها را محاسبه و دریافت نمی‌کنیم. مثلاً هزینه تولید گلبول قرمز خون در ایران حدود ۱۲۰ هزار تومان است. همین الان در اروپا اگر شخصی بخواهد یک واحد گلبول قرمز دریافت کند باید۲۲۰ یورو بابت آن پرداخت کند.

*برای افزایش کیفیت و سلامت خون در کشور طرح ساماندهی اهدای خون اولی‌ها در دستور کار سازمان انتقال خون قرار گرفته است. در حال حاضر این طرح در چه وضعیتی قرار دارد؟

این طرح سال گذشته و ابتدا از استان کردستان شروع شده و اکنون نیز در ۱۳ استان کشور در حال اجراست؛ یعنی آن را در استان‌هایی که می‌توانستیم مصرف خون را مدیریت کنیم، اجرایی کردیم. این پروژه بسیار ارزشمند است؛ چون موجب می‌شود سلامت خون در کشور بیشتر تضمین شود. ما بر اساس مطالعاتی که انجام داده‌ایم دو سوم؛ یعنی حدود ۷۵ درصد آزمایشات مثبت هیپاتیت بی، هیپاتیت سی و اچ‌ای وی مربوط به کسانی است که برای نخستین بار خون اهدا می‌کنند و طبیعتاً ممکن است بیماری تعدادی از آن‌ها در دوره پنجره باشد و چرخه آزمایشات ما آن‌ها را نشان ندهد و در صورت استفاده از آن‌ها این بیماری‌ها به دیگران هم منتقل شود. به همین خاطر در اجرای این طرح شخصی که می‌خواهد اهدای خون کند در مراجعه نخست خون دریافت نمی‌شود، بلکه فقط نمونه گیری برای آزمایش سلامتی انجام می‌شود. یعنی همه فرایندها و آزمایشات مرتبط با انتخاب اهدا کننده روی نمونه خون صورت می‌گیرد و پس از چهار ماه اگر از سلامت خون وی مطمئن شدیم این فرد می‌تواند اهدا کننده مستمر ما باشد. این به خاطر پدیده‌ای است که ما از آن تحت عنوان پنجره آزمایشگاهی نام می‌بریم. در مورد بیماری‌های عفونی از زمانی که ویروس وارد بدن ما می‌شود، تا زمانی که سیستم‌های آزمایشگاهی قدرت تشخیص آن‌ها را دارند سه تا چهار ماه زمان می‌برد. یعنی اگر یک شخص که مثلاً روز پیش از مراجعه به مرکز انتقال خون دچار اچ ‌ای وی شده باشد سیستم آزمایشگاهی ایران و هیچ کشور دیگری در دنیا نمی‌تواند آن را تشخیص دهد و در صورت انتقال آن فرد دریافت کننده هم مبتلا می‌شود. بنابراین ما داریم با اجرای طرح یاد شده احتمال انتقال بیماری‌های عفونی از طریق دوره پنجره آزمایشگاهی را حذف می‌کنیم.

*طبق اظهارات کارشناسان، روند درخواست و مصرف پلاکت در همه کشورهای دنیا از جمله ایران بشدت در حال افزایش است. سازمان انتقال خون برای پاسخگوی بهتر به این نیاز چه برنامه‌ای را در دستور کارش دارد؟

همین طور است. مصرف پلاکت در کشور طی ۱۰ سال گذشته از ۴۰۰ هزار به یک میلیون و ۳۰۰هزار واحد رسیده است. در مصرف پلاسما هم افزایش داشته‌ایم. بر این اساس طرح اهدای اجزای مختلف خون را در دستور کار داریم. برای این منظور در تلاش هستیم تا مراکز اهدای خون را به مرکز اهدای خون جامع تبدیل کنیم، البته همین حالا نیز در ۱۵ مرکز استانی کشور از جمله مشهد این اقدام انجام شده که در آن‌ها علاوه بر اهدای خون کامل امکان اهدای اجزای مختلف خون مثل پلاکت، پلاسما و ... فراهم است. در واقع در حال اجرای طرح اهدای اجزای مختلف خون هستیم. یعنی شخص می‌تواند به انتخاب خود یک یا چند جزء خون خود را اهدا کند. ناگفته نماند در این حالت اگرچه وقت اهدا کننده خون کمی بیشتر گرفته می‌شود، اما فرایندش بسیار سالم و بی خطر است. علاوه بر این یک اهدا کننده برای پلاکت و پلاسما برخلاف اهدا کننده خون کامل که حداکثر فرد می‌تواند تا چهار بار خون بدهد، خواهد توانست تا ۳۰ بار اهدای پلاکت و پلاسما کند و فراورده بهتری برای دریافت کنندگان فراهم کند.