قدس آنلاین- اولین بار در سال ۷۵ گزارشی از فروشندگان غیرمجاز دارو تهیه کردم. آن سال هم عصر یکی از روزهای هفته به میدان امام خمینی (توپخانه) رفته بودم. آن موقع هم مانند حالا ضلع جنوبی این میدان و خیابان ناصر خسرو تحت اشغال دارو فروشان یا همان شبکه غیررسمی فروش دارو بود.
هنوز مثل دو دهه قبل و شاید هم بیشتر به فاصله یک متر از یکدیگر در سرتاسر خیابان ناصر خسرو و مقابل ساختمان تاریخی تلگرافخانه که الآن به مخابرات تبدیل شده است، می‌ایستند و با نشان دادن قوطی دارو یا با تکرار کلمه دارو با صدای آهسته به دنبال مشتری می‌گردند. البته آن‌ها فقط دنبال خریدار دارو نیستند، بلکه برایشان فقط وجود مشتری مهم است. یعنی هر چیزی که مشتری نیاز داشته باشد و نتواند از بازار یا شبکه رسمی تهیه کند، در اختیارش قرار می‌دهند. به عبارت بهتر این افراد در کنار دارو چیزهای ممنوعه دیگر را هم می‌فروشند.
بهروز، صاحب یک فروشگاه الکتریکی در خیابان ناصر خسرو اصطلاح «همه چیز فروش» را برای فروشندگان دارو به کار می‌برد و می‌گوید: این‌ها همه چیز می‌فروشند از دارو گرفته تا مواد مخدر. فقط کافی است بگویی چه چیزی می‌خواهی. آن وقت در ظرف یکی دو دقیقه برایت فراهم می‌کنند.
وی از جاسازی داروها در درون سطل‌های آشغال می‌گوید و اینکه بارها دیده است که توزیع کنندگان از داخل مخزن‌های زباله و از درون لباس‌های زیرشان داروها را بیرون می‌آورند و به دست مشتری می‌دهند. بهروز می‌گوید: خیلی از این داروها فاسد و یا کم کیفیت هستند، اما مشتری هم دارند.
او با بیان اینکه داروفروشان قبلاً مشتریان یکدیگر را می‌قاپیدند، اما الآن با هم تعامل دارند، می‌افزاید: نوع تعاملشان و اینکه برخلاف گذشته به یکدیگر نان قرض می‌دهند، کمی سؤال برانگیز شده است. یعنی به نظر می‌رسد، شبکه قاچاق و توزیع دارو روز به روز سازمان یافته‌تر می‌شود.
*یک نمونه عینی
هنوز صحبت‌های صاحب الکتریکی تمام شده است که از پشت ویترین فروشگاه، موتور سواری را می‌بینم که از داخل کیفش نایلونی سیاه را بیرون می‌آورد و به دست مردی میانسال و لاغر اندام می‌دهد و کمی بعد با دریافت چند تراول از آنجا دور می‌شود.
من که منتظر چنین فرصتی بودم با بهروز خداحافظی می‌کنم و سراغ سوژه می‌روم.
چهره و لهجه‌اش به اهالی شرق کشور می‌خورد. به بهانه خرید دارو سر صحبت را با فرهاد باز می‌کنم، اما او آن قدر با تجربه هست که به آسانی دُم به تله ندهد. می‌پرسد: بگو چه دارویی می‌خواهی من اینجا همه نوع دارو دارم. با تضمین کیفیت هم دست مشتری می‌دهیم. اصلاً داروی مد نظرت را می‌بریم، داروخانه اگر با کیفیت و دارای تاریخ مصرف مناسب بود، آن وقت تحویل بگیر و پولش را بده. در خصوص قیمت دارو هم نگران نباش با شما راه می‌آیم. مثلاً هر بسته قرص پروگراف مخصوص پیوند کلیه یا آمپول میزوپروستول با نام تجاری سایتوتک که برای سقط جنین استفاده می‌شود، اینجا -در بازار ناصر خسرو - ۱۴۰ و ۳۰۰ هزار تومان قیمت دارند که من با ۵ درصد تخفیف آن‌ها را می‌فروشم.
او وقتی می‌فهمد، تنها برای بررسی قیمت‌ها به آنجا آمده‌ام و پول چندانی به همراه ندارم، ناامید نمی‌شود و می‌گوید: فروش دارو به صورت اینترنتی هم داریم. اگر واقعاً به دنبال داروی خاصی هستی، می‌توانی از این طریق هم عمل کنی.
این اظهارات و بررسی‌های میدانی انجام شده بخوبی نشان می‌دهد که مافیای قاچاق و توزیع غیررسمی دارو در کشور نه تنها بازارهای سنتی خود مثل ناصر خسرو را حفظ کرده، بلکه با راه اندازی سایت‌های اینترنتی در استفاده از فضای مجازی برای رسیدن به اهدافش سطح فعالیتش را چند برابر افزایش داده است.
با اینهمه، پرسش اینجاست که پدیده قاچاق دارو در ایران ریشه در چه عامل یا عواملی دارد؟ قاچاق دارو در کشور چه میزان است و بیشترین داروهایی که در بازار سیاه توزیع می‌شوند برای درمان چه بیماری‌هایی هستند و قیمت آن‌ها در مقایسه با بازار رسمی چقدر تفاوت دارد؟
موضوع دیگر اینکه چرا وزارت بهداشت و دیگر دستگاه‌های مسئول در امر قاچاق دارو مثل پلیس و دستگاه قضایی در کنترل و مهار پدیده یاد شده، توفیق چندانی نداشته‌اند؟ و سرانجام اینکه راهکارهای وزارت بهداشت یا سازمان غذا و دارو برای مقابله با پدیده یاد شده، کدامند؟
*قاچاق از طریق سایت های اینترنتی
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در پاسخ به قدس می‌گوید: طبق گزارش وزارت بهداشت حدود پنج درصد بازار دارو در کشور قاچاق است که به نسبت گذشته، اگر افزایش نیافته باشد، کاهش هم نداشته است.
دکتر احمد حمزه تصریح می‌کند: همه بازارهای کشور درگیر پدیده قاچاق هستند و این موضوع فقط شامل دارو نمی‌شود. مثلاً همین کفش تنتاک را که در تلویزیون تبلیغ می‌شود، در بازار براحتی پیدا کرد. یعنی شماره می‌دهند تا زنگ بزنی، بعد برایت بفرستند. اصلاً بازار رها شده است و متأسفانه ما در خصوص بازار فروش نظارت و ساماندهی درستی نداریم.
نماینده مردم کهنوج در مجلس شورای اسلامی با اشاره به تغییر شکل در بازار توزیع داروهای قاچاق اضافه می‌کند: قاچاقچیان دارو از سایت‌های اینترنتی نیز برای بازاریابی بیشتر بهره می‌گیرند که دستگاه‌های مسئول بویژه پلیس فتا باید وب‌سایت‌هایی را که اقدام به فروش دارو می‌کنند، رصد و با آن‌ها برخورد کند.
وی ضعف نظارت را مهم‌ترین عامل شکل گیری پدیده قاچاق دارو می‌خواند و می‌افزاید: برای کنترل بازار سیاه دارو که بخش قابل توجهی از داروهای توزیعی در آن فاسد است، باید از ابزارهای نظارتی استفاده شود که در حال حاضر کلاً مخدوش هستند. بر این اساس وزارت بهداشت، دستگاه قضایی و پلیس باید فکری برای نظارت بهتر و جامع‌تر بر بازار دارو انجام دهند.
* قاچاق داروی تقلبی
دکتر کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو نیز به قدس توضیح می‌دهد: پدیده قاچاق دارو دو بُعد دارد؛ قاچاق و داروی تقلبی یا غیرمجاز. به نظر می‌رسد، موضوع قاچاق داروی تقلبی بخصوص در مورد داروهای خاص بیشتر مورد توجه باشد چراکه اصولاً قاچاق داروی اصیل بخصوص در مورد داروهای خاص و نسبتاً گران قیمت با توجه به مشخصات بازار برای متخلفان لزوماً دستاوردی ندارد.
وی با اشاره به اینکه محل فروش بسیاری از همین داروهای تقلبی یا غیرمجاز نیز بازار رسمی دارو نیست، تصریح می‌کند: یعنی عملاً بسیاری از این داروها در بازار غیررسمی و سیاه به فروش می‌رسد و با توجه به نظارت بر داروخانه ها، پدیده فروش داروی قاچاق در داروخانه‌ها جدی نیست؛ اگرچه همیشه در همه جا امکان بروز تخلف هست.
جهانپور درباره تفاوت قیمت داروهای توزیعی در شبکه غیررسمی در مقایسه با شبکه رسمی می‌گوید: قاعدتاً قیمت تمام شده دارو در بازار رسمی به علت پرداخت هزینه‌ها و عوارض قانونی بیشتر از بازار سیاه و داروی قاچاق خواهد بود، ولی فراموش نکنیم، داروی اصیل دارای مجوز ورود یک شرکت معتبر داروسازی عموماً به بازار سیاه و قاچاق راه پیدا نمی‌کند، بنابراین در رویارویی با دارو در بازار سیاه همیشه اصل بر تقلبی بودن یا غیرمجاز بودن آن است؛ مگر خلافش ثابت شود.
وی بدون اشاره مستقیم به دلایل توفیق نیافتن دستگاه‌های مسئول در مقابله با قاچاق دارو در کشور ادامه می‌دهد: راهکار مبارزه با قاچاق در قدم اول فرهنگ سازی عمومی، تأکید و تعمیم و توسعه فرآیند رهگیری دارو و بازدیدهای میدانی متناوب و مستمر و البته برخورد قاطع نهادهای امنیتی و قضایی با افراد متخلف است. در این مورد اگر در قوانین ضعف‌های احساس می‌شود، باید برطرف شود. ضمن اینکه برخورد قاطع با عوامل متخلف قطعاً به کاهش قاچاق خواهد انجامید.
وی با اشاره به اینکه ترویج بی دلیل دارو یا کالای خارجی و ایجاد نیاز کاذب در این موارد، بشدت انگیزه افراد متخلف را فعال می‌کند، می‌افزاید: علاوه بر موارد یاد شده با هوشمندسازی فرآیندهای نظارت و رهگیری و نظارت الکترونیک بر بازار دارو -از ورود به کشور تا فروش به مصرف کننده نهایی- می‌توان قسمت عمده‌ای از این معضل را رفع کرد.
جهانپور در خاتمه از ورود جدی سازمان در خصوص مقابله با پدیده قاچاق دارو یادآور می‌شود: این سازمان در تداوم و البته ارتقای مسیر گذشته با انگیزه مضاعف در حوزه مبارزه با پدیده قاچاق دارو و کالاهای سلامت محور ورود کرده و خواهد کرد و در این زمینه در ابعاد مختلف موضوع راهبردهای مختلفی در پیش گرفته است که ارتقای بازرسی، فرآیند رهگیری و نیز برچسب اصالت کالا که از سال آینده، اجباری خواهد شد از آن جمله است و می‌تواند
نظر شما