سخن از روستا و غار «مغان» بخش طرقبه(بینالود) مشهد مقدس است که بر اساس آنچه از فرهنگ عمید به دست می‌آید جمع کلمه "مغ" به معنای پیشوای زرتشتی است. منطقه گردشگری زیبا و روح‌نوازی که در پس ارتفاعات غربی مشهد چون بهشتی گمشده چندان‌که باید و شاید در کانون توجه گردشگران و مسافران خطه خورشید قرار نگرفته و تنها غار اسرارآمیزش نزد کوهنوردان و غار پیمایان نام‌آشنا و مشهور است.

موقعیت جغرافیایی:

روستای مغان در موقعیت جغرافیایی 59 درجه 22 دقیقه و 52 ثانیه طول جغرافیایی از نصف‌النهار مبدأ و 36 درجه و 8 دقیقه و 13 ثانیه عرض جغرافیایی از خط استوا و در جنوبی‌ترین قسمت شهرستان طرقبه شاندیز قرارگرفته است. روستای مغان از سمت شمال به روستای تجر ومج واز سمت جنوب بخش احمدآباد از شهرستان مشهد واز غرب به بازه عنایت و بازه مهی واز سمت شرق نیز به خان دره وبازه شی راه متصل است. روستای مغان یکی از روستاهای کوهستانی بخش طرقبه محسوب می‌شود که فاصله آن با مرکز بخش شهر طرقبه 60 کیلومتر است. این در حالی است که فاصله آن تا مشهد مقدس حدود 75 کیلومتر است و نکته مهم آنکه راه دسترسی به آن از طریق مشهد میسر است و نه از بخش طرقبه که در ادامه به آن می‌پردازیم.

دسترسی محلی

آنچه در حوزه گردشگری و سفر اهمیت دارد راه‌های دسترسی به منطقه هدف است. شاید در بیان مجموعه دلایل و واکاوی مهجوریت این منطقه گردشگری بتوان این مهم را مؤثر دانست چراکه برخلاف اغلب مناطق گردشگری بخش طرقبه و شاندیز مشهد که از راه‌های مواصلاتی جنوب غربی مشهد به آن دسترسی داریم برای ورود به "مغان" باید از جنوب شرقی مشهد مقدس وارد شد. البته این مسیر برای تمام گردشگران و مسافران خطه خورشید کاملاً آشناست اما کمتر کسی گمان می‌برد که برای حضور در مناطق گردشگری طرقبه و شاندیز از این محور نیز می‌توان بهره‌مند شد. به‌هرحال در یک مسیریابی ساده جغرافیایی به‌منظور دسترسی سهل و آسان این‌گونه می‌توان راهنمایی کرد که راه دسترسی به "مغان" از محور ورودی جنوب شرقی مشهد یا به عبارتی محور نیشابور- تربت‌حیدریه به مشهد میسر است. در این مسیر و پس از رد کردن عوارضی آزادراه شهید شوشتری (مشهد- باغچه) در اولین میدان مشهد مقدس مشهور به میدان "حافظ" به سمت جنوب (منطقه سیدی مشهد) انتخاب مسیر کرد و در مسیر جاده مشهور ارتفاعات خلج (هفت‌حوض) که از همان میدان حافظ با تابلوهای راهنمایی مشخص‌شده است، قرار گرفت. در ابتدای جاده خلج (هفت‌حوض) و پس از عبور از منطقه سیدی مشهد؛ جایگاه گاز سی ان جی در کنار پارکینگ سازمان اتوبوس‌رانی قرار دارد که می‌تواند علاوه بر تأمین سوخت خودروهای گازسوز گردشگران؛ به‌عنوان دو نشان اصلی که متوجه شویم در ابتدای مسیر گردشگری "مغان" قرارگرفته‌ایم، چون راهنما عمل نماید. با قرار گرفتن در این مسیر تمام آسفالت؛ می‌توان گفت که مشکل چندانی در دسترسی به "مغان" بر سر راه قرار ندارد و مابقی مسیر با تابلوهای مسیریاب مشخص شده است. وانگهی همین یک جاده اصلی آسفالت در مسیر قرار دارد. این جاده پس از عبور از بوستان هفت‌حوض فقط یک دوراهی دارد که اصلاً جای نگرانی نیست و تابلوی راهنما کاملاً در وسط دوراهی به چشم می‌آید. جاده سمت راست به سمت روستای تجر و مجد می‌رود و سمت چپ نیز به روستای سر برج، اردمه و مغان می‌رسد. در همین دوراهی؛ تابلوی راهنمای مغان به‌صورت انفرادی به چشم می‌آید که نوشته است: به‌طرف روستای مغان؛ 17 کیلومتر!

درعین‌حال این مسیر به‌ویژه در موسم بهار از زیبایی و طراوت خاصی بهره می‌برد. در همان ابتدا پس از گذر از گردنه‌های زیبای موسوم به «تخته مغان» که کوه موسوم به «چین کلاغ» در سمت چپ آن قرار دارد؛ وارد دشت کوهپایه‌ای شده و در ادامه از بوستان هفت‌حوض و روستاهای شلگرد، اردمه، خان رود گذشته، و درنهایت به "مغان" می‌رسد. عرض این جاده کم است و جانب احتیاط را باید رعایت کرد. همچنین در طول مسیر می‌توان از راهنمایی بومیان محلی نیز استفاده کرد.

روستای "مغان"

روستای مغان یکی از روستاهای زیبا و دارای قابلیت‌های منحصربه‌فرد درزمینهٔ گردشگری است. روستای فوق ازجمله روستاهای کوهستانی بوده که دارای اماکن و بناهای پلکانی است. کوههای مرتفع و سر به فلک کشیده آن در فصل بهار و تابستان مملو از گل‌ها و گیاهان داروئی است که جلوه این روستا را صدچندان می‌کند. این منظره زیبا نوازشگر روح هر رهگذر خسته از راه است. عطر دل‌انگیز بهاری گلهای صحرایی، مشام و چشم دوستداران طبیعت را متنعم از قدرت لایزال الهی می‌نماید. رود منشعب شده از رشته‌کوه بینالود، طراوت را به روستا هدیه می‌کند و با جریان خود که همراه با هیاهو و زمزمهٔ عارفانه است نوید تازگی و حیات می‌دهد. مادر این رود؛ چشمه‌های پر آب روستا، رشته‌کوه پربرف بینالود است. رشته‌کوهی باعظمت که در ضلع غربی روستا خودنمایی می‌کند. باغات روستا هم جون خوان گسترده‌ای باعث برکت روزی ساکنین است. میوه‌های متنوع و رنگارنگ سوغاتی است که می‌توان از این روستا به شهر برد. میوه‌هایی چون آلبالو، گیلاس، سیب، گردو و آلو و ….! اطراف روستای مغان ارتفاعات بسیار بلندی وجود دارد که به رشته که بینالود متصل و روستا را احاطه کرده است ازجمله قله‌های معروف آن می‌توان به قله چل غار، قله سنگ گیه و قله معروف به کوه سیاه و کوه پیش دق اشاره کرد. ارتفاع چل غارو از سطح دریا که بلندترین کوه منطقه است به 3050 متر می‌رسد. معروف‌ترین اثر تاریخی و باستانی این روستا همان غار "مغان" است. در حوزه اقتصادی نیز می‌توان به بخش‌های کشاورزی، باغداری، زراعت، دامداری، مرغداری، زنبورداری، گیاهان دارویی، کارخانه تولید کفش زنانه، تولید قطعات اتومات استارت خودرو، قالیبافی، چو بری، آهنگری، گلاب‌گیری، تولید جارو و پرورش ماهی اشاره کرد.

غار اسرارآمیز "مغان"

همان‌گونه که اشاره شد این غار مشهورترین اثر گردشگری تاریخی و باستانی این روستاست که شهره بین‌المللی دارد. غاری که پرده‌برداری از رازهای طلسم شده و کشف اسرار و قدمت آن طی سال‌های اخیر موردتوجه غارنوردان قرارگرفته است و هرروز زوایای پنهانی از آن آشکار می‌گردد. غار مغان در سال 1324 توسط هفتاد کوهنورد مشهدی کشف شد. اسرار بسیاری در دل غار مغان نهفته است طوری که وجود برکه آب در میانه غار و چندین چاه، موجب شده تا برخی از بومیان منطقه گمان کنند که این غار روزگاری مآمن جن و پری بوده است. در ادبیات عامه محلی که بیشتر از سوی مسن‌ترها مطرح می‌شود از نهنگی نام‌برده می‌شود که کنار دفینه‌ها و گنج‌های مخفی این غار خوابیده و هر تاراج گری را در صورت تعرض به کام مرگ می‌کشاند!. "نیکویی" 64 ساله یکی از همین پیرمردان بومی روستای مغان است که با طرح این ادعا می‌گوید: از قدیم‌الایام وجود آثار باستانی، دفینه‌ها و عتیقه‌جات در غار مغان همواره مطرح بوده است. البته پیش از انقلاب؛ آمریکایی‌ها و هندی‌های زیادی با کاوش در غار این آثار را به سرقت برده‌اند. همچنین عده‌ای سودجوی داخلی نیز سعی بر تاراج این آثار داشته، که البته توسط نهنگ خوابیده شده در چاه‌های غار بلعیده و یا به کام مرگ رفته‌اند!.

فارغ از خرافات موجود باید تصریح کرد که این جاذبه طبیعی استان خراسان رضوی ریشه در دوران دوم زمین‌شناسی (30 تا 40 میلیون سال پیش) دارد و قدمت آن حتی از البرز و دماوند بیشتر است. کف آن به‌صورت مرمرین و اغلب مرطوب و لغزنده است. نمونه‌های سنگی متنوعی و تیپیکی از بلورهای آراگونیت و کربنات کلسیم در این غار دیده می‌شود. دهلیزها و راه‌های پر پیچ‌وخم آن وجود راهنما را الزامی می‌کند و در غیر این صورت احتمال گم‌شدن بسیار متصور است. مبلمان زیبا و مسحورکننده سقف غار را ستون‌های استلاگتیت و استلاگمیت که از جنس آهکی هستند تشکیل می‌دهند که به‌صورت آویزان مناظر بدیعی را خلق کرده‌اند. چشمه آبی درون غار وجود دارد که علاوه بر زلالی و گوارایی آن بسیار خنک است. مهم‌ترین خطر تهدیدکننده موجود در غار وجود چاه‌های مختلف و پرتگاهی به عرض 35 سانتی‌متر است که عمق برخی از آن‌ها به 25 متر نیز می‌رسد. شاید همین عامل مرگ‌بار باعث به وجود آمدن انواع خرافه‌های فلکلور نزد بومیان شده چراکه باعث مرگ تعدادی از غارنوردان طی سال‌های متمادی شده است. خفاش‌ها نیز اینجا حضور دارند. به‌هرحال این مجموعه عوامل جغرافیایی ضرورت وجود راهنما را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. این مهم همواره باید مدنظر گردشگران علاقه‌مندی که به‌واسطه آشنایی روز به روز بر تعدادشان افزوده می‌شود؛ قرار گیرد. غار مغان در ارتفاع 2910 متری از سطح دریا قرارگرفته است و دارای دو دهانه جنوبی و شرقی است. دهانه اصلی، همان دهانه جنوبی است که تا 120 متری آن احتیاجی به روشنایی نیست.

دسترسی به غار

به همت ده داری و شورای روستای مغان اقدامات خوبی طی سال‌های اخیر برای دسترسی آسان به غار مهیا شده است. پس از رسیدن به محلی بنام "سرچشمه" از انتهای روستا و به مسافت حدود دو کیلومتر؛ با کوره‌راهی به سمت غار هدایت می‌شویم. در اینجا دو پارکینگ خودرویی، رستوران و کافه سنتی، یک سوییت اقامتی و گردشگری و سرویس بهداشتی پیش‌بینی‌شده است. تابلوهای زرد فلزی با مسیریاب در میانه مسیر جانمایی شده است و این دسترسی به غار را آسان کرده است. این کوره‌راه در ابتدا از کنار رودخانه و از میان باغات میوه چون کریدوری خنک و دل‌نشین عمل نموده و عبور از آن حدود یک ربع زمان می‌برد. سختی راه درواقع پس از عبور از این کریدور آغاز می‌شود. این مسیر با خروج از باغات و حرکت به سمت ارتفاعات بالادستی با شیب تندی مواجه شده که گرچه اخیراً توسط دستگاه‌های راه‌سازی بهسازی شده اما بازهم بالا رفتن از آن نفس‌گیر و طاقت فرساست. حدود 200 متر مانده به دهانه غار این مسیر پهن، مجدداً کوره‌راه سنگلاخی می‌شود که باید احتیاط کرد. جهت بازدید غار حتماً بایستی ابزار قوی روشنایی بادوام همراه داشت. از محل سرچشمه تا دهانه غار حدود یک ساعت و نیم تا دو ساعت زمان می‌برد. در نقاط بالادستی حتی در فصل تابستان باد و نسیم خنکی می‌وزد که با توجه به تعریق بدن احتمال سرماخوردگی می‌رود و باید تمهیدات لازم را داشت. همراه داشتن بطری آب، کفش و لباس مناسب و چراغ‌قوه الزامی است. غار در مختصات 8 و 7 و 36 عرض جغرافیایی و 13 و 22 و 59 طول جغرافیایی قرار دارد و ارتفاعان از سطح دریا 2157 متر هست. این غار دارای دو دهانه هست یکی رو به شمال به ابعاد 6 متر در 2 متر و دیگری رو به شرق به ابعاد 5/12 در 3 متر است تا حدود 50 متر فضای داخل غار روشن است. عرض ورودی در ابتدا 19 متر و ارتفاع آن در شروع 4 و تا 12 متر ادامه دارد در بعضی از نواحی از سقف غار آب می‌چکد. در فاصله 110 متری به استلاکمیت دوقلو می‌رسیم. در فاصله 120 متری از ابتدای غار با تنگه‌ای به عرض 4 متر مواجه می‌شویم رو به سمت غرب به ابتدای تالار دوم می‌رسیم تالار اول با طول 246 متر و عرض بین 11 تا 33 متر و ارتفاع حدود 9 متر بزرگ‌ترین تالار در بین غارهای استان هست. تالار دوم به طول 29 متر و عرض 10 متر و ارتفاع 7 متر هست. بعد از یک سربالایی به دو حفره غربی و جنوب غربی به طول 19 متر می‌رسیم که هر دو به تالار سوم منتهی می‌شود که البته مسیر غربی بهتر و ساده‌تر است. تالار سوم 12 متر طول، 7 متر عرض و 6 متر ارتفاع دارد. در مقابلمان یک صخره 5 متری و یک‌راه گربه‌رو در سمت راست دیده می‌شود. برای عبور از این قسمت نیاز به طناب و حمایت همراهان داریم.

بعد از عبور از این قسمت به تالار چهارم می‌رسیم این تالار از طول 23 متر، عرض 8 متر و ارتفاع 6 متر برخورداراست. پس از طی حدود 23 متر به دوراهی شرقی و غربی می‌رسیم که طول هرکدام 17 متر است که پس از عبور از آن به یک تالار زیبا خواهیم رسید که داخل آن یک برکه به عمق 20 تا 40 سانتی مترو ابعاد 5×4 متر هست.