هفتم خرداد ماه امسال، افزایش غلظت آلاینده ها در هوای مشهد آغاز شد و به یکباره با روند صعودی بی سابقه ای صبح روز سه شنبه هشتم خرداد کیفیت هوای این کلانشهر به شکلی کم سابقه در وضعیت اضطرار قرار گرفت. روند افزایش آلودگی به حدی بود که کسی باور نمی کرد تا نیمه های روز سه شنبه هشتم خرداد، کیفیت هوای حداقل پنج منطقه شهر مشهد وارد حالت خطرناک آلودگی و شاخص بالای  300پی.اس. آی شود.

 وضعیت به حدی رسید که مردم نیز از حالت گرفته هوا و شدت گرد و غبار بی سابقه در این کلانشهر دچار شوک شدند. این بار مقصر خودروها، واحدهای صنعتی و نیروگاه توس مشهد نبودند بلکه  بر اساس اظهارات مسئولان محیط زیست عامل خارجی و فعالیت شدید و بی سابقه دو کانون گرد و غبار قره قوم در ترکمنستان و هرات در افغانستان علل اصلی این آلودگی در هوای تنفسی مردم مشهد هستند.

معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: وضعیت اضطراری هوای مشهد در خرداد ماه طی سه سال اخیر بی سابقه بوده است است.  آلودگی بی سابقه هوای مشهد از نوع ذرات معلق با قطر دو و نیم میکرون و از نوع گرد و غبار است که از دو کانون گرد و خاک قره قوم در ترکمنستان و هرات در افغانستان وارد این کلانشهر شده اند.

بحث و اختلافاتی که درباره ریزگردها مطرح است مبنی بر این است که آیا  گرد و غبارهای ایجاد شده در استان فقط منشا خارجی دارد و کانون های داخلی، تاثیری در این پدیده ندارند.

قائنی پور مدیر پیش بینی هواشناسی استان در پاسخ به این سوال گفت: آنچه که اکنون برای ما مشخص است این است که منشا ذرات ریزگردهای خراسان رضوی از کانون هایی در خارج از کشور است. این کانون از سمت شمال صحرای قره قوم و از سمت جنوب شرقی، کانون هرات است و  کانون های داخلی ذرات گرد و غبار را تشدید می کنند.

معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی هم در این باره گفت:16کانون بحران گرد و غبار در این استان وجود دارند که نیازمند مدیریت است. سازمانهای متولی باید نسبت به مدیریت کانونهای گرد و غبار داخلی اقدام کنند و از گسترش آنها جلوگیری کنند زیرا در صورت عود کردن این کانونها با توجه به شدت فعالیت کانونهای خارجی، امکان کنترل و مدیریت ذرات گرد و غبار دیگر وجود ندارد و در این زمینه دچار چالش جدی خواهیم شد. عرفانی افزود:مطقه قره قوم در ترکمنستان و هرات در افغانستان نیز شرایط مناسبی از لحاظ پوشش گیاهی ندارند و با ایجاد جریانات هوا، برای خراسان رضوی گرد و غبار می ‌آورند.

در پیگیری های انجام شده برای تهیه گزارش به این نتیجه می رسیم که  منابع طبیعی نهادی است که در زمینه مهار کانون های داخلی گرد و غبار، متولی اصلی است.

معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی خراسان رضوی درباره برنامه های این سازمان برای مقابله با پدیده ریزگردها گفت: مهار کانون های گرد و غبار در استان خراسان، کاری است که از 50 سال پیش در این سازمان آغاز شده است. اقدامات انجام شده در زمینه مهار کانون های گرد و خاک به سال 44 برمی گردد. در سال 44 در 570 هزار هکتار از جنگل های دست کاشت بیابانی (تاغزار) کاشته شد که بسته به کانون های بادی در آن زمان در  مهار  گرد و خاک کافی بود.

علی اصغر طالبان فر افزود:در سال های اخیر نیز 6 هزار هکتار از اراضی کانون های بحرانی در استان نهال کاری شده است. اما چیزی که باید به آن توجه کرد این است که امروزه دیگر جنگل های مصنوعی به تنهایی برای مقابله با گرد و غبار کفایت نمی کند.

وی گفت: برای مهار کانون های گرد و غبار احتیاج به اعتبار است. اواخر سال 96 مقام معظم رهبری،دستور استفاده از 200 میلیون دلار از اعتبارات صندوق ذخیره ارزی را برای موضوع گرد و غبار صادر کردند. به دلیل وضعیت حاد استان خوزستان در زمینه ریزگردها، امسال،همه این مبلغ به استان خوزستان اختصاص پیدا کرد در حالیکه اگر اعتباری به سایر استان های خشک و بیابانی برای مهار کانون های گرد و غبار داده نشود این استان ها نیز در مرور زمان دچار معضل می شوند .

معاون اداره کل منابع طبیعی خراسان رضوی افزود:در کارگروه کاهش آلودگی هوای مشهد،  سندی برای کاهش آلودگی هوا و ریزگردهای مشهد آماده شده است اما عملا تاکنون اعتباری به این طرح  اختصاص داده نشده است.

طالبیان فر گفت:برای مهار کانون های  خارجی گرد و غبار  دخالت سازمان های بین المللی و دستگاه دیپلماسی نیز ضروری است و باید وزارت خارجه مکاتباتی را با کشورهای ترکمنستان و افغانستان مبنی بر همکاری های محیط زیستی انجام دهد.

با دفتر نمایندگی وزارت خارجه در شمال و شرق کشور تماس  گرفته می شود تا از اقدامات این دستگاه برای حل این مساله محیط زیستی مطلع شویم.

رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال و شرق کشور گفت: برای مذاکره با کشورهای همسایه درباره این مساله زیست محیطی احتیاج به استناداتی است که نشان دهد کانون های خارجی در هرات و صحرای قره قوم، منشا ریزگردها در استان است. غلامعباس ارباب خالص افزود: در حال مکاتبه با دستگاه های مرتبط  در داخل استان  برای تهیه این مستندات هستیم و با توجه به نبود مستندات،  در عمل مذاکره با کشورهای همسایه آغاز نشده است.

برای تحقیق درباره اینکه تهیه این مستندات برای ارائه به وزارت خارجه در چه مرحله ای است از اقدامات منابع طبیعی استان به عنوان نهاد مسئول  برای تهیه این مدارک ،  پرسش می شود.

معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی خراسان رضوی در تماس خبرنگار ما گفت: امروز 27 تیرماه،نتیجه مطالعات این اداره و استنادات درباره کانون های گرد و غبار به  نمایندگی وزارت خارجه در شمال و شرق کشور و محیط زیست استان ارسال شده است. طالبیان فر درباره نتیجه مطالعات این سازمان گفت: مدارک مستندی تهیه شده است که نشان می دهد منشا ریزگردهای استان به دو کانون هرات در افغانستان و صحرای قره قوم در ترکمنستان مربوط است و کانون های داخلی در این استان این ریزگردها را تقویت می کند.

ذرات گرد و غبار  علاوه بر اختلال در زندگی روزمره، باعث صدمات زیادی به سلامت جسمی و روحی افراد می شود و دستگاه های اجرایی نباید با تعلل در پیگیری این پدیده زیست محیطی، سلامت مردم را به مخاطره بیندازند. معضل ریزگردها در خراسان رضوی شاید هنوز مانند پدیده ریزگردها در خوزستان به وضعیت اضطرار نرسیده باشد اما تعلل و کم اهمیت شمردن این موضوع می تواند در دراز مدت وضعیتی مشابه ریزگردهای خوزستان را برای خراسان رضوی رقم بزند بنابراین نگاه ملی به این مساله و اختصاص اعتبار و غنیمت شمردن زمان برای مقابله با پدیده ریزگرد در خراسان رضوی می تواند از بروز معضل محیط زیستی دیگری جلوگیری کند.