حسین رسول‌‌زاده/  « نمی ‌دانستند چکارشان کنند، معضلی بود برای کشتارگاه‌ها، آتششان می‌‌زدند یا دور می‌‌ریختند اما حالا من آن‌ها را ازشان می‌خرم. هم آن‌ها سود می‌‌کنند و هم من».حسن شیرزاد این‌ها را با غیظ می‌گوید. ناراحت است که چرا محصولی که چند سالی است دارد نان او و بیست و چند کارگرش را تأمین می‌کند، پیش از آن دور ریخته می‌‌شده است. او چند سالی می‌‌شود که پرورش بلدرچین و بوقلمون را رها کرده و سراغ شترمرغ آمده است. خودش البته مزرعه‌ای برای پرورش این پرنده درشت‌ هیکل ندارد. درعوض محصولات پرورشی بسیاری از مزرعه‌های شترمرغ به دست او می‌‌رسد. او سال‌هاست که دارد با پر شترمرغ کار می‌‌‌کند. مهندس شیرزاد کارگاه کوچکی دارد در بلوار توس مشهد، که جزو نخستین کارگاه‌های فراوری پر شترمرغ است. او در این کارگاه از پر شترمرغ چندین و چند محصول پرکاربرد می‌‌سازد؛ محصولاتی که تا پیش از این از دیگر کشورها وارد می‌‌شده است.حرف‌های او درباره شترمرغ‌ها، پرها و دیگر فراورده‌هایشان شنیدنی است. 

  چطور به ذهنتان رسید که برای کار اقتصادی سراغ پر شترمرغ بروید؟
من از طریق رشته‌ام وارد این کار شدم. رشته من مهندسی تولیدات دامی است. در رشته ما شعار این است که از همه محصولات دامی تولید شده باید استفاده کرد. خب این شعار درباره شترمرغ هم صدق می‌‌کند. اما در جامعه ما همه، شترمرغ را فقط به خاطر گوشتش می‌‌شناسند؛ نهایتاً پوست و چرمش هم مشتری‌های خودش را دارد. اما شترمرغ یک دام جدید است که وارد کشور ما شده است و خواص زیادی دارد. در کتاب‌های آموزشی و در کلاس‌ها می‌گویند از همه اجزای شترمرغ می‌‌شود استفاده کرد. گوشت، روده، چربی، استخوان، پوست و پر شترمرغ مصرف می‌‌شود. حتی قرنیه شترمرغ هم نزدیک‌ترین قرنیه به چشم انسان است. شترمرغ تنها موجودی است که قرنیه چشمش به قرنیه چشم انسان پیوند می‌‌خورد؛ گونه‌ای از شترمرغ هست که می‌شود در مرحله جنینی، قرنیه چشمش را به انسان پیوند زد. این‌ها مواردی است که در همه کلاس‌ها و درس‌های مربوط به شترمرغ گفته می‌‌شود اما وقتی کتاب را می‌‌بندی و وارد کار می‌‌شوی می‌‌بینی اصلاً از این خبرها نیست. تنها محصولی از شترمرغ که مصرف واقعی دارد، گوشت آن است.
از دانشگاه بیرون آمدم و دیدم وضعیت بازار با آن چیزی که در کتاب‌ها هست، زمین تا آسمان تفاوت دارد. آنجا بود که فهمیدم، هرچه درس خوانده‌ام را باید پشتوانه کارم کنم اما همچنان در محیط کسب و کار، نیاز به تجربه‌های فراوان دارم. 
چیزهایی درباره پر شترمرغ خوانده بودم. پر شترمرغ را تا همین سال‌ها دور می‌‌ریختند. استفاده‌ای نمی‌شد. شیوه‌های جمع‌‌آوری آن غلط بود. یکی از مشکلات کشتارگاه‌های شترمرغ، همین پرها بودند. برای امحا و خلاص شدن از دست آن، دنبال راه چاره بودند. باز هم تحقیق کردم و مطمئن شدم که در ایران به صورت صنعتی کاری روی پر شترمرغ انجام نمی‌‌شود. اینجا بود که روی بحث پر شترمرغ متمرکز شدم. قبلش مهندس ناظر چند واحد مرغداری بودم. در مقطعی خودم هم سالن پرورش بلدرچین و بوقلمون داشتم. از آن کارها دست کشیدم و وقتم را گذاشتم روی پر شترمرغ. روزی که من کارم را شروع کردم از یک اتاق کوچک شروع کردم. همه کارگاه و دفتر من، همان اتاق بود.

 از پر شترمرغ چه استفاده‌ای می‌‌کنید؟
ما اینجا از پر شترمرغ گردگیر می‌‌سازیم. خاصیتی که پر شترمرغ دارد، در بین همه پرها بی‎‌نظیر است. پر شترمرغ خاصیت الکترواستاتیک دارد و گرد و غبار را به خودش جذب می‌‌کند. برای همین هم از این پر برای گردگیری استفاده می‌‌شود. این پر واقعاً گردگیر است. این طور نیست که غبار نشسته روی اشیا یا سطوح را صرفاً پخش کند یا به هوا بلند کند، بلکه گرد و غبار را به خودش جذب می‌کند. بعد از گردگیری هم با یک تکان محکم، همه آن گرد و غبار، پایین می‌ریزد و گردگیر دوباره آماده استفاده می‌شود. 
الان همه فروشگاه‌ها بویژه لباس ‌فروشی‌ها، از این گردگیرها دارند. اما روزی که من کارم را شروع کردم، حتی یک نمونه از این‌ها را نتوانستم پیدا کنم که از روی آن گردگیرم را بسازم. کار را از همان اتاق کوچک شروع کردم. خودم نشستم و طرح گردگیری را که مد نظرم بود، آماده کردم. مجبور شدم خودم شروع کنم و روش‌های مختلف را برای بافتن آن امتحان کنم تا به یک روش مناسب برسم. الان هر کسی که به جمع ما اضافه می‌شود، یک هفته اول را آموزش می‌‌بیند و بعد شروع می‌کند به کار.
بازار هم این محصول را نمی‌‌شناخت. خودم کارم را دست می‌‌گرفتم و کوچه به کوچه و مغازه به مغازه سر می‌زدم تا برای آن مشتری پیدا کنم. برای بازارسازی این محصول عرق ریختم. 
پر شترمرغ، اشتغال‌‌زایی وسیعی دارد. کم‌ کم کار روی پر شترمرغ را جا انداختیم. قیمت‌گذاری کردیم و محصول را به جامعه شناساندیم.
کار را در مشهد جا انداختم و بعد سراغ شهرهای دیگر رفتم، تهران، اصفهان و شیراز. بعد هم شروع کردم به سفارش گرفتن. الان محصول ما به تمام ایران که فرستاده می‌‌شود، هیچ؛ دارد به عراق، آذربایجان و ترکمنستان هم صادر می‌شود.کشورهای عربی این محصول را از قبل می‌شناختند. بویژه در مناطق سوریه، لبنان و فلسطین؛ چون آنجا هم پرورش شترمرغ وجود داشته است.

 پرها را از کجا می‌‌آورید؟
ما با کشتارگاه‌ها قرارداد داریم. پر را در گونی‌های بزرگ، از آن‌ها می‌گیریم. این پر باید شسته بشود. من دستگاهی هم برای شستن پرها درست کرده‌ام که الان در مرحله ثبت اختراع است. بعد از چند سال که دارم با پر شترمرغ کار می‌کنم، حالا توانسته‌ام دستگاهی بسازم که پرها را به بهترین شکل می‌شوید. دستگاهی برای شستن پر مرغ آن هم به صورت محدود ساخته شده اما این دستگاهی که من ساخته‌ام پرها را که روی هم تلنبار شده‌اند ، از هم باز می‌کند، می‌شوید و آب‌‌گیری می‌کند تا پر وارد مرحله خشک کردن بشود. این دستگاه پر را هم خشک می‌کند. خشک کردن پر شترمرغ هم مسئله دارد. اگر پر درست و اصولی خشک نشود، از ریخت می‌افتد و دیگر قابلیت استفاده ندارد.

  این همه مرارت می‌‌کشید که فقط گردگیر تولید کنید؟
نه؛ گردگیر، فقط یکی از محصولاتی است که با پر شترمرغ ساخته می‌‌شود. شاید باورتان نشود اما پر شترمرغ در صنعت مد و لباس هم کاربرد فراوان دارد. بویژه در صنعت مد، پر شترمرغ، ارزش افزوده بالایی هم دارد.
پر شترمرغ را به صورت رشته‌های پر درمی‌آورند. توی لباس کار می‌کنند. لباس‌هایی که در دوخت‌ و تزئینشان از پر استفاده می‌‌شود، قیمت‌‌های بالایی دارد. در کشور ما این قضیه هم درست جا نیفتاده است. من هم تولید نوار پر را شروع کرده‌ام اما هنوز تا تولید تجاری آن فاصله داریم.
غیر از این‌ها در آیین‌های عزاداری هم از پر شترمرغ استفاده می‌‌شود. جالب است که این بخش از مصارف پر شترمرغ، در کشور ما بسیار رواج دارد و بخش عظیمی از مبادلات مالی در این بخش انجام می‌شود. متأسفانه در این حوزه با وجود همه کارهایی که انجام شده، هنوز کشور ما جزو وارد کنندگان پر است. چاره‌ای هم نیست؛ کاری که برای فراوری پر شترمرغ انجام شده، متناسب با نیاز بازار نیست. اگر بخواهیم از پر شترمرغ برای مباحث تعزیه و آیین‌های مذهبی استفاده کنیم، باید شترمرغ را به شکل ویژه‌ای پرورش بدهیم. الان در کشور ما سن کشتار شترمرغ، حدود هشت تا 10 ماه است که خب در این سن هنوز شاه ‌پرهای شترمرغ کامل نشده است.الان هر سال از آفریقای جنوبی افزون بر 50، 60 میلیارد تومان پر وارد می‌‌شود. این آماری است که من با پرس و جو از دوستان تهرانی که در کار واردات پر هستند، به دست آورده‌ام. در این زمینه‌ها هیچ وقت آمار رسمی وجود ندارد. 
من برای نخستین بار در کشور آمده‌ام و بحث جمع‌آوری و فراوری و رنگ‌آمیزی پر را به صورت صنعتی انجام می‌‌دهم. البته هنوز کار من کاملاً ابتدایی محسوب می‌شود. این صنعت، صنعت بزرگی است. رنگ ‌آمیزی پر هم تخصص خودش را می‌طلبد. فرق می‌‌کند با رنگ‌‌آمیزی لباس و پارچه و چیزهای دیگر. 
کشور ما هم با توجه به رقم بالای پرورش شترمرغ در آن، ظرفیت مناسبی برای فراوری پر و پاسخگویی به نیاز بازار دارد. حتی معتقدم ما می‌توانیم صادرکننده پر هم باشیم؛ البته اگر پرورش شترمرغ با استانداردهای تولید پر انجام بشود و سیستم‌های فراوری پر هم راه‌اندازی بشوند. 

 یعنی راه‌اندازی صنعت فراوری پر، می‌‌تواند سود پرورش شترمرغ را بیشتر کند؟
شعاری که در رشته دانشگاهی‌ام زیاد تکرار می‌‌شد را یادآوری می‌‌کنم. همه اجزای بدن شترمرغ به درد بخور است. مثلاً پوست شترمرغ، پوست خیلی خوبی است و چرم با کیفیتی ازآن به دست می‌‌آید. بعد از چرم تمساح، مقاوم‌ترین چرم، چرم شترمرغ است. ماندگاری این چرم از ماندگاری چرم گاو و گوسفند بسیار بالا‌تر است. در کشور ما الان تازه کار روی تولید تجاری چرم شترمرغ شروع شده است. 
طبیعتاً حالا بعد از بیست و چند سال که از شروع پرورش شترمرغ در ایران می‌گذرد، ایران هم یکی از مراکز پرورش شترمرغ است. حتی مراکز مجهزی در تهران و مشهد هم برای دباغی پوست شترمرغ راه‌اندازی شده است. این مراکز چرم خام یا کراس تولید می‌‌کنند که اگرچه جزو مراحل ابتدایی کار بر روی چرم است اما باز هم بسیار قابل توجه است. مراحل فینیش که شامل بهبود کیفیت چرم، رنگ ‌آمیزی آن و... است در اروپا انجام می‌‌شود. عرض این است که این‌ها کمک کرده تا علاوه بر گوشت، سایر فراورده‌های شترمرغ هم اهمیت پیدا کند. الان استفاده از چربی شترمرغ هم رواج پیدا کرده است. 
چربی شترمرغ، یک چربی منحصر به فرد است. سازگارترین ریزمولکول‌ها برای پوست انسان در این چربی است. این ریزمولکول‌ها به راحتی جذب پوست می‌شوند. این چربی می‌تواند کاربردهای فراوانی در کارهای درمان، بهداشتی و زیبایی داشته باشد. سوختنی‌ها، اگزما، نیش حشرات، چین و چروک، رشد مو. در ایران روی استفاده از این چربی هم دارد کار می‌‌شود. البته به صورت خیلی ضعیف چون برای آن بازارسازی نشده است. هنوز جامعه با این چربی و فراورده‌های آن آشنا نیست. 
خارجی‌ها حتی از آن شامپو، کرم ضدآفتاب، لوسیون، مام، ماسک مو هم از تهیه کرده‌اند. من به صورت سنتی و خانگی از چربی شترمرغ، کرم مرطوب ‌کننده پوست ساخته‌ام.

 کرمی که ساخته‌اید مجوز دارد؟
دارد مراحل ثبت خودش را می‌گذراند. در حوزه مجوز گرفتن ما دل خونی داریم. صبح تا شب برای کارآفرینی و راه‌اندازی طرح‌های خلاق حرف می‌‌زنند اما کافی است کسی پا پیش بگذارد و بخواهد کار تازه‌ای شروع کند؛ آن وقت همه ادارات و ارگان‌ها بسیج می‌شوند که نگذارند آن کار موفق بشود. 
 ما حتی هنوز نتوانسته‌ایم همه مجوزها را برای تولید گرد‌گیر بگیریم؛ چرا صدور مجوز برای تولید یک گردگیر ساده، باید این قدر سخت، پیچیده و طاقت ‌فرسا باشد؟ 
با همه این‌ها من اصلاً خسته نشده‌ام و تا آن جایی که می‌شده سعی کرده‌ام به شعار دانشگاهی‌مان، عمل کنم. ما کارگاهی داریم در یکی از روستاهای نیشابور. هر چند وقت یک بار که چربی‌های شترمرغ جمع شدند، می‌رویم آنجا و از آن‌ها «روشویه» یا «سفیداب» می‌‌سازیم. روشویه یک ماده قدیمی نظافت است. ما دهه شصتی‌ها روشویه را خوب می‌شناسیم. روشویه را می‌‌مالیدند به بدنمان و کیسه می‌کشیدند. 

 یعنی هنوز هم کسی از روشویه استفاده می‌‌کند؟
بله. مواد سنتی، همیشه مشتری‌های خودشان را دارند و حتی می‌توانم بگویم مصرف این مواد سنتی دارد بیشتر هم می‌شود. روشویه‌ای که ما تولید می‌‌کنیم از روغن خالص شترمرغ است و از این جهت، یک محصول بی‌‌نظیر است.

 نهادهای مسئول چقدر از شما و طرح‌های ابتکاریتان حمایت کرده‌اند؟
من همه جاهایی که می‌‌شده را برای ثبت کارهایم رفته‌ام اما واقعاً همکاری چندانی ندیده‌ام. همه نهادها و ارگان‌ها دنبال کاری هستند که خودشان تعریف کرده‌اند و برایش بودجه اختصاص داده‌اند؛ اما من که تا امروز یک ریال از جایی نگرفته‌ام، از هیچ طرفی حمایت نمی‌شود. 
سازمان جهاد کشاورزی باید حامی ما باشد، که نیست؛ سازمان نظام مهندسی که ما جزو آن هستیم هم همین است. اداره کار هم همین است. با وجود این، تا همین حالا من برای حدود 30 نفر اشتغال‌زایی کرده‌ام. الان نهادهای مختلفی که درگیر کارآفرینی هستند به ازای هر نفر چیزی بین 20 تا 40 میلیون وام اختصاص می‌دهند تا اشتغال‌زایی برای یک نفر ایجاد شود. من وامی هم نمی‌خواهم فقط از نهادهای مربوطه می‌خواهم که جلوی نوسانات را بگیرند. نوسان بازار شترمرغ بسادگی می‌‌تواند مشاغلی مثل کار ما را با مشکل مواجه کند. سرمایه‌گذارها از بازارهای نوسان ‌دار، فراری هستند. صادرات پوست برقرار می‌‌شود، قیمت پوست شترمرغ بالا می‌‌رود، صادرات قطع می‌‌شود و پوست‌ها می‌‌ماند روی دست تولیدکننده. خب این نوسانات به راحتی می‌‌تواند کارآفرینی را نابود کند.