خدیجه زمانیان/

مشکلات اقتصادی حوزه نشر، گرانی‌های کاغذ و بالا رفتن قیمت کتاب بسیاری را به این باور رساند که برگزاری نمایشگاه امسال با اما و اگر همراه باشد، اما با همه این مشکلات سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از چهارشنبه 4 اردیبهشت با شعار «خواندن، توانستن است» کار خود را در مصلای تهران آغاز می‌کند.

در این دوره نمایشگاه ۲۳۹۸ ناشر داخلی و ۳۰۰ هزار عنوان کتاب شرکت می‌کنند، همچنین ۳۰ کشور در نمایشگاه کتاب تهران حضور دارند که چین به عنوان میهمان ویژه با هیئتی متشکل از ۱۵۰ نویسنده، مترجم، تصویرگر و مقامات فرهنگی در نمایشگاه حضور خواهد داشت و ۳۰۰ برنامه علمی و فرهنگی در نمایشگاه برگزار خواهد کرد.

افتتاحیه نمایشگاه امسال یک روز زودتر در کتابخانه ملی و با حضور رئیس جمهور برگزار می‌شود.

این چند خط خلاصه‌ای است از روند برگزاری سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران. نمایشگاهی که جدا از توجه خاصی که ناشران به آن دارند، مورد علاقه و توجه بسیاری از علاقه‌مندان به کتاب هم هست، بخصوص علاقه‌مندان و کتابخوان‌هایی که در شهرستان زندگی می‌کنند و به خاطر توزیع نامناسبی که ناشران در ارسال کتاب‌هایشان دارند امکان دسترسی به کتاب‌های تازه منتشر شده کمتر برایشان فراهم می‌شود.

فروشگاه کتاب یا نمایشگاه؟

با آنکه می‌دانیم هیچ نمایشگاه کتابی در دنیا به شیوه نمایشگاه کتاب تهران برگزار نمی‌شود و نمایشگاه کتاب تهران همیشه ماهیت فروشگاه داشته است، اما این مسئله موجب نشده مسئولان برگزار کننده به فکر تغییر ماهیت این نمایشگاه باشند. صحبت‌های اخیر معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نشست خبری سی و دومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نشان می‌دهد این نوع برگزاری نمایشگاه کتاب تهران موردپسند مسئولان برگزارکننده است. محسن جوادی گفته بود: نمایشگاه کتاب تهران در طول سالیان مختلف فرصتی برای خرید کتاب‌های جدید و تأمین منابع جدید کتابخانه‌ها به شمار می‌آید.

با این حال هر ساله در آستانه برگزاری نمایشگاه کتاب نویسنده‌ها، ناشران، کارشناسان، مترجمان و همه فعالان فرهنگی نظرشان را در خصوص برگزاری بهتر نمایشگاه به خبرنگاران ارائه می‌دهند.

معضل کتاب‌فروشی‌های کوچک

سوت و کوری کتاب‌فروشی‌ها یکی از مهم‌ترین معضلاتی است که پس از برگزاری نمایشگاه تهران نصیب بسیاری از کتاب‌فروشان می‌شود. 

فرزانه کرم پور به همین مسئله اشاره می‌کند. این نویسنده که امسال با اثر «پنهان در تاریکی» در نمایشگاه کتاب حضور دارد، می‌گوید: در نمایشگاه‌های خارجی کتاب معمولاً کتاب فروخته نمی‌شود و فقط عنوان‌های کتاب‌های تولیدشده به مردم عرضه می‌شود تا مردم عنوان‌ها را بدانند و یادداشت بردارند تا بعد بخرند. اینکه در نمایشگاه کتاب بفروشند، به‌نظر من چیز جالبی نیست، چون همه با یک شلوغی و ازدحام بی‌ربط روبه‌رو می‌شوند و با توجه به وضعیت کتاب‌فروشی‌ها بهتر است که بگذاریم آن‌ها در محله‌های مختلف باقی بمانند و کتاب را آن‌ها بفروشند و در نمایشگاه کتاب فقط عنوان‌های کتاب عرضه شود.

اسدالله امرایی، مترجمی است که به نمایشگاه کتاب تهران علاقه دارد و همیشه در ایام برگزاری به آن سر می‌زند. او هم به همین فروشگاه بودن نمایشگاه اشاره می‌کند و می‌گوید: نگاه من به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران همیشه نگاه مثبتی بوده است. به نظرم تنها ایرادی که نمایشگاه کتاب دارد این است که نمایشگاه نیست، بیشتر فروشگاه است و این فروشگاه بودنش به کتاب‌فروشی‌ها بویژه کتاب‌فروشی‌هایی که در محله‌ها هستند آسیب می‌زند؛ کسانی که کتاب نیاز دارند با تخفیف ناشران از نمایشگاه کتاب می‌خرند، پس تا یکی دو ماه فروش کتاب‌فروشی‌ها پایین می‌آید و این موضوع به مرور سبب از بین رفتن کتاب‌فروشی‌های محله‌ها می‌شود.

او همچنین ابراز امیدواری کرده امسال در میان غرفه‌ها و کتاب‌ها شاهد فروش کتاب‌های قاچاق و تقلبی نباشد.

میرجلال‌الدین کزازی هم در خصوص بهتر برگزار شدن نمایشگاه کتاب تهران معتقد است، نمایشگاه کتاب باید به گونه‌ای باشد که اثرات آن تا ماه‌ها بعد ادامه داشته باشد. این نویسنده و محقق می‌گوید: اگر نمایشگاه کتاب نهادی فرهنگی است، می‌باید کارساز، پایدار و اثرگذار باشد. ‌باید هنگامی که برچیده می‌شود کارآیی و پویایی و اثربخشی آن را بتوان در قلمرو کتاب و کتاب‌خوانی و کتاب‌دوستی و هر آنچه به کتاب بازمی‌گردد همچنان آشکارا دید؛ اما چنین نیست و این شاید بزرگ‌ترین خرده‌ای است که می‌توان بر نمایشگاه کتاب گرفت.

جایگاه کتاب با توجه به تورم اقتصادی چند ماه اخیر

شرایط اقتصادی و تورم اقتصای چند ماه اخیر سبب شده معیشت مردم با تنگنا مواجه شود؛ در این شرایط خرید کتاب برای عده‌ای یک هزینه اضافه و حتی لاکچری است، هرچند ممکن است برای یک عده دادن پول یک کتاب مسئله‌ای نباشد. آن‌هایی که به‌طور مستمر کتاب می‌خرند، حتی ممکن است از هزینه خوراکشان بزنند اما کتاب را تهیه کنند، ولی مجبور هستند با این وضعیت خرید کتابشان را کمتر و کمتر کنند. بدون شک اوضاع اقتصادی و تورم بی‌رویه حتماً تأثیرش را بر خرید کتاب و توجه مردم به کتاب می‌گذارد، با این اوصاف باید دید استقبال مردم از نمایشگاه کتاب امسال با توجه به شرایط فعلی اقتصادی چگونه است.

با این حال در این گزارش سه اثر پر سروصدای داستانی را که امسال در نمایشگاه رونمایی می‌شود و مخاطب کتابخوان به آثار قبلی این نویسنده‌ها توجه نشان داده است، معرفی می‌کنیم.

عرضه «بیرون در» دولت‌آبادی

محمود دولت‌آبادی که در چند ماه اخیر با کتاب‌های «طریق بسمل شدن» و «این گفت و سخن‌ها» حضور پررنگی در بازار کتاب داشته؛ طی روزهای آینده و در سی ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز با اثر جدیدی حاضر خواهد شد. تازه‌ترین اثر داستانی محمود دولت‌آبادی «بیرون در» نام دارد. این کتاب توسط نشر چشمه منتشر می‌شود. ناشر و نویسنده توضیح زیادی در خصوص این کتاب نداده‌اند. باید کتاب را خواند و دید دولت‌آبادی در این کتاب چه دریچه‌ای را به سوی مخاطب آثارش گشوده است.

تاریخ شفاهی جنگ

از سری کتاب‌های مربوط به تاریخ شفاهی جنگ هم که مخاطبان خاص خودش را دارد و در سال‌های اخیر با توجه به تبلیغ‌هایی که بر این کتاب‌ها می‌شود، توانسته جای خودش را باز کند و به چاپ‌های متعدد برسد، می‌توان از دو اثر نام برد که در نمایشگاه امسال رونمایی می‌شود؛ دو اثر «ساجی» تازه‌ترین نوشته بهناز ضرابی‌زاده که خاطرات یکی از بانوان حاضر در دفاع مقدس را روایت می‌کند و نیز کتاب «روشنای خاطره‌ها» اثر مرتضی سرهنگی که دربرگیرنده ۴۰ یادداشت خاطره است، از کتاب‌های تاریخ شفاهی هستند که توسط حوزه هنری به نمایشگاه عرضه می‌شوند.

«راز پلاک سوخته» شهیدی که روایت زندگی‌اش را نوشت

در نمایشگاه امسال کتابی از خاطرات شهیدی عرضه می‌شود که خودِ شهید، نویسنده اثر بوده است. «راز پلاک سوخته» روایت داستانی زندگی شهید مدافع حرم مهدی طهماسبی است که توسط انتشارات شهید کاظمی عرضه می‌شود.

این کتاب بر اساس دستنوشته‌های شهید در قالب داستان و در 12 فصل نوشته شده است. راوی داستان کتاب، خود شهید می‌باشد. وی ماجرای سفری که شهید به سوریه داشته و تمام اتفاقات این سفر را در دفترچه‌ای ثبت کرده است که به‌ صورت روایت داستانی ‌به رشته تحریر درآمده است. شهادت مهدی طهماسبی، از شهدای مدافع حرم که دوست و همرزم و هم دانشگاهی علی ابراهیمی بوده است، ابراهیمی را بر آن داشت تا به صورت جدی مشغول بازنویسی و تدوین خاطرات این شهید شود. وی تلاش کرد مأموریت شهید طهماسبی را که خود شهید اتفاقات هر روز سفرش را یادداشت می‌کرد، به صورت یک داستان روایت کند. فصل نخست داستان همان ساعات آخر زندگی این شهید است که در 11 فصل شهید زندگی و حوادث سفر نخست خود را به سوریه بازگو می‌کند و در فصل 12(فصل آخر) برمی‌گردد به همان ساعات پایانی و لحظه شهادت.