مریم احمدی شــیروان/
در آستانه برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، کتاب «علم و دین در افق جهانبینی توحیدی» توسط انتشارات دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی روانه بازار نشر شد؛ کتابی به قلم دکتر مهدی گلشنی، استاد فلسفه علم که با مقدمه آیت‌الله جعفر سبحانی همراه شده است.
دکتر گلشنی در گفت‌وگویی کوتاه با خبرنگار ما، درباره این کتاب می‌گوید: «علم جدید در محیطی دین‌باور شروع شد و بنیان‌گذاران علم جدید مطالعه طبیعت را یک عبادت می‌دانستند؛ اما کم‌کم مکاتبی که فقط برای یافته‌های تجربی شأن قائل بودند، نضج گرفتند و پیشرفت‌های علم جدید در ابعاد نظری و عملی موقعیت این مکاتب را تقویت کرد. با خسارات ناشی از دو جنگ جهانی و نضج‌گیری مکاتب مختلف فلسفه علم در نیمه دوم قرن بیستم، کم‌کم معلوم شد که علم به تنهایی توانایی پاسخگویی به پرسش‌های بنیادی بشر را ندارد و حتی توفیق خود را نمی‌تواند توجیه کند؛ نیز نمی‌تواند جلوی سوء‌استفاده‌های عملی از علم را بگیرد؛ بنابراین از دهه 1960 به بعد، بتدریج بازگشت به دین را در بعضی از محافل علمی می‌بینیم. همچنین تعداد قابل توجهی از بزرگان تراز اول علم، به صراحت متدین بودن خود را ابراز داشته‌اند و با مطرح کردن نقش اصول متافیزیکی در انتخاب نظریه‌ها، به دفع شبهات ملحدان و شکاکان پرداخته‌اند. در این کتاب با طرح بعضی از مهم‌ترین مسائل چالش‌برانگیزی که علم معاصر در مقابل ادیان الهی مطرح کرده، به بررسی شبهات پرداخته شده و ضرورت حاکمیت یک چارچوب جامع‌تر بر علم آینده توصیه شده است.»
وقتی دانشمندان به ناتوانی علم تجربی در پاسخگویی به پرسش‌های اساسی اعتراف می‌کنند
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد حرف جدید این کتاب توضیح می‌دهد: «کتاب‌هایی که در دهه‌های اخیر در موضوع علم و دین در غرب منتشر شده‌اند، دارای مضامینی هستند که این کتاب بعضی از آن‌ها را در بردارد؛ اما بعضی از موضوعات موجود در این کتاب از قبیل علم دینی، مواضع متفکران مسلمان در مورد رابطه علم و دین، عدم خودکفایی علوم تجربی، مقایسه دیدگاه‌های فلاسفه مسلمان با فلاسفه و عالمان غربی در مورد خلقت و نقش واسطه متافیزیک بین علم و دین در آن کتاب‌ها به این صورت مطرح نشده است. این کتاب در پی آن است که نشان دهد بر خلاف دیدگاه رایج در محیط ما، بعضی از نخبگان و سردمداران علم معاصر به این نتیجه رسیده‌اند که علم تجربی به تنهایی و جدا از یک چارچوب جامع متافیزیکی نمی‌تواند بسیاری از پرسش‌های اساسی ما را پاسخ گوید و اینکه اصول متافیزیکی نقش مهمی در نظریه‌پردازی‌ها و انتخاب بین نظریه‌ها دارد؛ همچنین می‌خواهد نشان دهد در بعضی از مسائل مناقشه‌برانگیز، اشتراکات زیادی بین برخی از فلاسفه غربی با فلاسفه اسلامی وجود دارد.»
او اضافه می‌کند: این کتاب به تاریخچه رابطه علم و دین در اروپای قرون وسطی، دوران جدید و در جهان اسلام از قدیم تا به حال، عدم خودکفایی علوم تجربی، خلقت جهان در علم و فلسفه، استدلالهای علمی فلسفی بر وجود خداوند، هدفداری جهان، مسئله شرور در جهان، معاد، ارزش‌ها در علم و فناوری، علم دینی و نیاز به حاکمیت یک چارچوب جامع‌تر بر علم آینده می‌پردازد.
گلشنی در پاسخ به این پرسش که چه شد به فکر نگارش این کتاب افتادید نیز می‌گوید: «در سال 1374 بنیاد تمپلتون در آمریکا طرحی را مطرح کرد که برای تدریس درس علم و دین به بهترین طرح‌های ارائه شده جایزه بدهد. در سراسر جهان طرح‌هایی ارائه شد و به تعدادی از آن‌ها جایزه دادند. طرح بنده هم جزو برندگان بود و من همراه عده‌ای از عالمان شرقی و غربی برای ارائه طرح به برکلی (در کالیفرنیا) رفته و طرح را ارائه دادیم؛ سپس من در گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف، طی درسی، آن برنامه را ارائه کردم. در نیمسال دوم سال تحصیلی 97-96 هم دوباره این درس با اضافات زیاد، نسبت به قبل در دانشگاه شریف ارائه شد و تعداد زیادی دانشجو از این دانشگاه و بیرون آن شرکت کردند که بر اثر اصرار بعضی دوستان و همت آن‌ها تصمیم گرفتم آن را به صورت کتابی درآورم.»
نظر شما