قدس آنلاین: شرکت‌های دانش‌بنیان حلقه واسط بین ایده و فناوری در کشور هستند و رهبر معظم انقلاب و مسئولان نظام بارها بر رشد و شکوفایی این شرکت‌ها در راستای رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان تأکید کرده‌اند.
در یکی از آخرین اظهارنظرها در این خصوص ایشان در دیدار با جمعی از نخبگان و استعدادهای برتر علمی کشور، بر ضرورت افزایش شرکت‌های دانش‌بنیان از ۴ هزار شرکت به ۴۰۰ هزار شرکت تأکید کردند. موضوعی که با توجه به توانمندی‌های جوانان پرشور کشور دور از انتظار نیست.
اما برای تحقق این مهم، چه باید کرد و چه تمهیداتی را باید فراهم ساخت.
پاشنه آشیل شرکت‌های دانش‌بنیان
علی مسعودی، عضو هیئت مدیره مجمع تشکل‌های دانش‌بنیان ایران با بیان اینکه استارت‌آپ‌ها تجربه بازاریابی و بازارسازی ندارند و این پاشنه آشیل آن‌ها به شمار می‌رود، می‌گوید: نکته اینجاست که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نیز چنین وظیفه و البته توانی ندارد، این وظیفه و رسالت تشکل‌هاست. وقتی شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها وارد تشکل‌ها می‌شوند، تازه با فرصت‌ها و پیشنهاداتی برای فعالیت در حوزه‌های مشابه روبه‌رو می‌شوند که برای مثال درآمدزاتر یا کم‌هزینه‌تر است. دولت که این اطلاعات را ندارد.
وی اضافه می‌کند: در هر تشکل انبوهی از تجربیات شکست و موفقیت کسب و کارها انباشته شده است که تعامل و مشارکت با این شبکه از تاجران و فعالان باسابقه بهترین کلاس درس برای استارت‌آپ‌ها و دانش‌بنیان‌ها به شمار می‌رود.
ترس از سرقت ایده
وی در خصوص چالش ترس از سرقت ایده که یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های صاحبان ایده به شمار می‌رود، می‌گوید: حفظ ایده جنبه‌های مختلفی دارد؛ از یک منظر گاهی افراد ایده‌ای در سر دارند ولی از ترس فاش شدن و سوءاستفاده دیگران آن را برای کسی مطرح نمی‌کنند و وقت، انرژی و هزینه می‌کنند و آن را به ثمر می‌رسانند ولی در بزنگاهی که به دنبال سرمایه‌گذار می‌گردند، تازه متوجه می‌شوند که این ایده قبلاً پیاده‌سازی شده و حتی شکست هم خورده است. از منظر دیگر اگر آن ایده را با افراد یا مشاوران غیرمعتمد در میان بگذارند، پیش از اینکه فرصت شروع داشته باشند، ایده توسط فرد یا گروه دیگری به سرقت می‌رود.
به گفته وی، نقش مشاوران معتمد در این مرحله به خوبی احساس می‌شود، اگر این مشاوران در جایگاه صنفی هم باشند، با شناختی که از بازار و صنعت دارند، مشاوره‌های کاربردی‌تری نیز ارائه می‌کنند.
چند روز پیش دکتر سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور نیز با اشاره به فعالیت ۴ هزار و ۵۵۶ شرکت دانش‌بنیان و ۶هزار استارت‌آپ در کشور گفته بود این کسب و کارها، علاوه بر اینکه ۹۰ هزار میلیارد تومان درآمد داشته‌اند، برای ۳۰۰هزار نفر اشتغال مستقیم ایجاد کرده‌اند.
به گفته وی، جذب نیروی انسانی تحصیلکرده در دانشگاه‌های برتر دنیا یکی از ویژگی‌های فعالیت کسب و کارهای دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌هاست و کسانی که در استارت‌آپ‌های موفق جهانی کار کرده‌اند، در فرایند راه‌اندازی استارت‌آپ‌های جدید و رونق گرفتنشان جوانان را یاری می‌کنند.
آن طور که ستاری می‌گوید بیش از یک هزار و ۴۰۰ نفر از ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا به کشور بازگشته و ۹۳ استارت‌آپ جدید و موفق به راه انداخته‌اند.
بروکراسی‌های اداری
علی گلدانی، مدیر عامل یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان هم درباره چالش‌های پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان می‌گوید: در دوره‌ای که همه چیز به سمت آماده شدن پیش می‌رود، برای ایجاد کسب و کار با دو واژه روبه‌رو هستیم و تمام دولت‌ها روی این دو واژه تمرکز می‌کنند؛ یکی بهبود و اصلاح شاخص فضای بین‌المللی کسب و کار است که مقایسه بین‌المللی روی فضای کسب و کار ما تلقی می‌شود و نمی‌توان این شاخص را با شاخص دیگر تغییر داد و دومی اصلاح شاخصه فضای مالی و اداری است. در کل دنیا شاخص فضای بین‌المللی کسب و کار شناخته شده است، رتبه فضای کسب و کار ایران در فضای بین‌الملل مستقل از کشورهای دیگر سنجیده می‌شود، رتبه ایران ۱۲۰ است یعنی فضای کسب و کار کشور با عدد ۱۲۰ سنجیده می‌شود که فضای مناسبی برای رشد شرکت‌ها محسوب نمی‌شود.
وی ادامه می‌دهد: موضوع دیگر به اصلاح شاخص فساد مالی و اداری مربوط می‌شود. شرکت‌های دانش‌بنیان از زمانی که برای ثبت شرکت اقدام می‌کنند با بروکراسی‌هایی مواجه هستند و باید فرایند بسیار سنگینی را برای پیشبرد اهداف و قراردادها طی کنند. البته بخشی از این اتفاق لازم است اما گیر افتادن در بروکراسی اداری یکی از مشکلاتی است که همواره با شرکت‌ها همراه است.
وی می‌افزاید: در فضای کسب و کارهای نوین علاوه بر بروکراسی‌های سنگینی که سد راه توسعه این شرکت‌ها قرار دارد، نبود یک مربی متخصص حتی در مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری که شرکت‌های دانش‌بنیان در آن‌ها مستقر هستند در روند موفقیت این شرکت‌ها بسیار تأثیرگذار است.
وسواس در روند تحصیلی دانشجویان
گلدانی می‌گوید: با توجه به اینکه از یکسو برخی از پژوهش‌ها، آزمایش‌محور است و از سوی دیگر هزینه تأسیس آزمایشگاه در برخی از فناوری‌ها بالاست، متأسفانه کمبود بودجه و انجام نشدن این پژوهش‌ها ممکن است تا حدی پیش رود که منجر به ورشکستگی شرکت‌ها شود. با این حال با وجود اینکه ارگان‌های مرتبط وام‌هایی را برای این شرکت‌ها اختصاص می‌دهند باز هم به دلیل بروکراسی‌های اداری، بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان سراغ این وام‌ها نمی‌روند و این موجب می‌شود چرخه به‌روز ماندن شرکت‌ها تحت تأثیر قرار گیرد که به ضرر توسعه شرکت‌هاست.
وی نظام موجود در دانشگاه‌های کشور را از دیگر چالش‌های پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان عنوان می‌کند و می‌گوید: از یکسو دانشگاه‌ها عَلَم دانشگاه نسل سوم را بلند کرده‌اند در حالی که به هیچ وجه شاهد اتفاق‌های خوبی در راستای پیوستن دانشگاه‌ها به نسل سوم نیستیم و هستند استادانی که به جای حمایت از دانشجویان پیشرو در موضوع کارآفرینی، با اضافه کردن وسواس در روند تحصیلی دانشجویان، مانع فعالیت آن‌ها در حوزه دانش‌بنیان می‌شوند، زیرا در چنین شرایطی اگر دانشجویان بخواهند به کارآفرینی بپردازند از درس بازخواهند ماند و اگر بخواهند به مسائل درسی بپردازند نمی‌توانند آن گونه که باید به مسائل کارآفرینی توجه داشته باشند.
انحصارطلبی شرکت‌های بزرگ
به گفته گدانی تحریم‌ها و محدودیت‌هایی که در زمینه تعامل شرکت‌های دانش‌بنیان با شرکت‌های خارجی ایجاد شده از دیگر چالش‌های پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان است، ضمن آنکه از سوی شرکت‌های داخلی نیز به دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی مورد حمایت قرار نگرفته و بخشی از قراردادها و همکاری‌های فی مابینی که می‌تواند با همکاری ارگان‌های دولتی انجام شود فقط از طریق انحصارطلبی پیش می‌رود به طوری که اغلب قراردادها با شرکت‌های بزرگ بسته می‌شود و شرکت‌های کوچک‌تر تحت فشار قرار می‌گیرند که به طور حتم در پیشگیری از رشد و توسعه آن‌ها تأثیرگذار خواهد بود.
وی با اشاره به واردات غیرضروری نیز می‌گوید: واردات برخی از محصولاتی که امکان تولید آن در شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد از دیگر دغدغه‌های این شرکت‌هاست که متأسفانه به جای پیشگیری از واردات کالاهای خارجی، بازار محصولات ایرانی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و این موضوع علت تعطیلی شرکت‌های دانش‌بنیان یکی پس از دیگری است.
وی در خصوص راهکارهای رفع مشکلات توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان نیز می‌افزاید: با توجه به اینکه روحیه کارآفرینی شرکت‌های دانش‌بنیان داخل دانشگاه شکل گرفته، شایسته است راهکارهای پیشنهادی نیز در همین راستا باشد. بنابراین پیشنهاد می‌شود مسئولان و دست‌اندرکاران وزارتخانه‌های علوم و آموزش و پرورش؛ فضای موجود برای رشد پژوهشگران را- به لحاظ نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز- در مراکز علمی تسهیل کنند؛ چراکه برخی از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور به آزمایشگاه‌ها و نرم‌افزارهایی برای مکانیزه‌تر کردن فضای کار و ارتقای سطح فرایندی شرکت‌ها نیاز دارند تا بتوانند در فضای اشتراکی فعالیت‌های خود را دنبال کنند.
استاد و دانشجوی کارآفرین در حد حرف است!
گلدانی ادامه می‌دهد: باید استادان دانشگاه به لحاظ سطح علمی خود را به‌روزتر کرده و نگرش خود نسبت به دانش کارآفرینی را تغییر دهند و این مهم را از حرف و سخن به منصه ظهور بنشانند تا بتوانیم شاهد ارتقای سطح کیفی دانشگاه‌های نسل سوم و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور باشیم. اما متأسفانه در حال حاضر در دانشگاه‌های ما، در عمل آنچه انتظار می‌رود دیده نمی‌شود.
وی خدمت سربازی را یکی دیگر از موانع فعالیت دانشجویان کارآفرین در شرکت‌های دانش‌بنیان عنوان می‌کند و می‌افزاید: تسهیل در خدمت سربازی دانشجویان کارآفرین می‌تواند مانع ایجاد وقفه در فعالیت این دانشجویان شود که می‌توان خدمت در قالب فعالیت‌های فناوری را جایگزین آن کرد. البته مسئولان مربوط تمهیداتی برای این مهم اندیشیده‌اند، اما به دلیل شرایط متعددی که در نظر گرفته‌اند شامل تعداد اندکی از دانشجویان کارآفرین می‌شود.
وی می‌گوید: در شرایط تحریم‌های ظالمانه آمریکا این وظیفه ماست که بتوانیم با دور زدن تحریم‌ها فضای کسب و کار داخل کشور را رونق بخشیم، اما در این زمینه حمایت نشدن از کالاهای تولید داخل و واردات کالاهای غیرضروری مانع این اتفاق مهم شده است که انتظار می‌رود ارگان‌های دولتی با ایجاد راهکارهای مناسب از ورود کالاهای وارداتی که تولید مشابه در کشور دارد پیشگیری کنند تا شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور با انگیزه بیشتری به فعالیت خود در کشور و خدمت به هموطنان ادامه دهند.
نظر شما