مریم احمدی شیروان/
گذشته از جایگاه صداقت و راستگویی در ساحت اخلاق فردی، در عرصه حکمرانی، صداقت را از لوازم مشروعیت حکومت دانسته‌اند که هر چه حکمرانان بیشتر به آن پایبند باشند، از شکاف میان دولت و ملت کاسته می‌شود. برای کنکاش درباره جایگاه صداقت در ساحت حکمرانی به‌ویژه در اندیشه سیاسی اسلام با حجت‌الاسلام دکتر احمد جهان‌بزرگی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم. «اصول سیاست و حکومت» و «احکام فقهی رفتارهای حکومتی در موضوعات اخلاقی» از جمله تألیفات متعدد او در حوزه حکومت دینی و اندیشه سیاسی در اسلام است.
عهدی میان حکومت و مردم
حجت‌الاسلام جهان‌بزرگی در ابتدا با بیان اینکه بر اساس سیره و سنت پیامبر بزرگوار اسلام و ائمه معصومین(ع) صداقت اصل و اساس حکومت و ارتباطات اجتماعی و سیاسی است، می‌گوید: وقتی تعدادی از مردم یثرب خدمت پیامبر اسلام(ص) رسیده و از ایشان برای تشکیل حکومت اسلامی دعوت کردند، یکی از موارد بیعت و توصیه پیامبر(ص) این بود که به یکدیگر تهمت نزنید؛ این امر مسائل فردی، ارتباطات اجتماعی و هم مسائل سیاسی و حکمرانی را شامل می‌شود. او ادامه می‌دهد: پیامبر گرامی اسلام(ص) بر عهد و پیمان بستن هم بسیار تأکید داشتند؛ قانون اساسی‌ای که پیامبر(ص) نوشته بودند و ابن‌هشام در کتاب سیره خود آن را مطرح کرده، بیان می‌کرد هر حکمرانی که بر سر کار می‌آید، باید قانونی به عنوان یک پیمان و عهد بین حاکمان جامعه و مردم برقرار باشد؛ هر دو باید به آن پایبند بوده و خلاف آن عمل نکنند.
صداقت حاکمان سبب بالا رفتن اعتماد عمومی می‌شود
جهان‌بزرگی با تأکید بر تأثیر مستقیم صداقت حاکمان در تعامل با مردم توضیح می‌دهد: صداقت حاکمان در مقابل مردم سبب می‌شود اعتماد به حکومت که سرمایه‌ای اجتماعی است، بالا رود. در این صورت جامعه وحدت پیدا می‌کند و این وحدت سبب مشارکت مردم می‌شود؛ مردمی که به حکمرانان اعتماد نداشته باشند، احساس آزادی نکرده، مشارکتشان کم می‌شود و کم‌کم پایه‌های حکومت متزلزل می‌شود. او یادآور می‌شود: از زمان ارسطو تاکنون تمام فلاسفه سیاسی اعتقاد دارند اگر در حکومتی مشایعت مردم کم شود، زمام حکومت از دست رفته، پایه‌های آن متزلزل شده و سبب سقوط می‌شود؛ اما وقتی مردم به حاکمان خود اعتقاد و اعتماد داشته باشند و در مقابل حکام هم هوای مردم را داشته باشند، پیشرفت و افزایش امید به زندگی در جامعه رونق پیدا کرده و کمک می‌کند مردم در ساحت اقتصادی و تولید، فعالیت بیشتری کرده و شکوفایی اقتصادی حاصل شود. وقتی این اعتماد به حکومت در اثر صداقت زیاد شود، در جامعه فسادها کم می‌شود.
مدیر گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان می‌کند: به فرموده پیامبر(ص) «الناس علی دین ملوکهم»؛ مردم بر اساس سبک زندگی حاکمان خود زندگی می‌کنند؛ وقتی آن‌ها سالم بودند و مردم به آن‌ها اعتماد داشتند، خودشان هم گرد خلاف نمی‌چرخند.
رهبران سیاسی گاهی مجبورند اطلاعاتی را از جامعه پنهان کنند
جهان‌بزرگی در بیان پیامدهای نبود صداقت در حکمرانی و اداره کشور توضیح می‌دهد: این جمله در زبان اهل علم شایع است که «تعرف الاشیاء باضدادها»؛ وقتی صداقت سبب اعتماد و مشارکت و قوام حکومت و پیشرفت اقتصادی می‌شود، پس مخالف آن هم سبب رشد بی‌اعتمادی و کاهش سرمایه‌های اجتماعی شده و سبب می‌شود مشارکت از بین رفته، قوام حکومت کمرنگ شده و پیشرفت هم حاصل نشود.
این پژوهشگر بیان می‌کند: حضرت علی(ع) بر شفافیت تأکید کرده و در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: حق شما بر من این است که هیچ رازی را از شما پنهان ندارم و هیچ حرفی را از شما پنهان نکنم، مگر در جنگ و مسائل جنگ و مسائلی که با دشمن طرف هستیم؛ حضرت بر جریان آزاد اطلاعات در جامعه پافشاری می‌کنند، اما استثنای آن را اسرار نظامی می‌دانند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید می‌کند: رهبران سیاسی گاهی مجبور هستند اطلاعاتی را از جامعه پنهان کنند که البته آن هم باید با تدبیر همراه باشد. حضرت علی(ع) در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه بیان کرده‌اند رهبر سیاسی نباید عیوبی که از مردم به صورت پنهانی به دستش می‌رسد، آشکار و در جامعه پخش کند. ایشان یادآور می‌شوند: باید با افراد جامعه با صداقت برخورد شود، اما اسلام خلاف واقع گفتن را در دو جا استثنا کرده است؛ یکی جایی که جان، مال و آبروی مسلمانان در خطر باشد و دیگر در صحنه جنگ؛ این موارد مانند همان گوشت مردار است که در اصل و اساس حرام است، اما در شرایط استثنا می‌توان از آن استفاده کرد.
حجت‌الاسلام جهان‌بزرگی در پایان به مسائل اخیر کشور نیز اشاره کرده و می‌گوید: وقتی پس از مسئله مهم زدن موشک به پایگاه آمریکایی، هواپیمای اوکراینی به اشتباه هدف موشک قرار گرفت، دقیقاً در حالت جنگ مسلم قرار داشتیم. در رفتار طرف مقابل می‌بینیم که آن‌ها هیچ آماری از کشته‌های خود ارائه نکرده و تنها به تعداد بسیار محدودی مجروح اشاره کردند. در زمان جنگ باید اطلاع‌رسانی به گونه‌ای باشد که اسرار لو نرود. مردم جامعه ما هم باید در این زمینه صبور باشند و توقع نداشته باشند تمام اطلاعات به خصوص در مورد مسائل نظامی در اختیار آن‌ها قرار بگیرد.
نظر شما