مریم احمدی شیروان/

 برخی از زمان‌ها و مکان‌ها به دلیل ویژگی‌هایی که دارند از ارزش والاتری برخوردارند و دارای فضیلت و شرافت بیشتری برای سیر و سلوک إلی‌الله هستند؛ ماه رجب، از آن ماه‌هایی است که بیشترین ریزش رحمت الهی در آن اتفاق می‌افتد، به همین دلیل آن را «رجب‌الأصب» می‌نامند. برای شناخت بیشتر دلایل اهمیت این ماه با حجت‌الاسلام حسین روحانی‌نژاد، عضو هیئت علمی گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مؤلف کتاب «درآمدی بر مقامات سلوک» گفت‌وگو کردیم.

ماه بعثت خاتم النبیین(ص) و ولادت امیرالمؤمنین(ع)

حجت‌الاسلام روحانی‌نژاد با اشاره به ولادت امیرالمؤمنین(ع) و بعثت خاتم النبیین(ص) در ماه رجب می‌گوید: این نکته در خور تأمل است که از نظر اهل معرفت، نبوت و رسالت، دارای گوهر و صدف است؛ صدف آن همان مسئولیتی است که بر عهده پیغمبر گذاشته شده تا مردم را به صراط مستقیم سلوک إلی الله هدایت کند، اما گوهر رسالت هر رسول و نبی، ولایت اوست که از اهمیت بیشتری برخوردار است. هر پیامبری پیش از آنکه نبی باشد، ولی است؛ زیرا ولایت از ریشه «وَلی» به معنای قرب است؛ بنابراین تا شخصی از عالی‌ترین درجه قرب برخوردار نباشد، به رسالت مبعوث نمی‌شود.

او ادامه می‌دهد: امیرمؤمنان(ع) هم خاتم ولایت مطلقه الهیه است و بی‌شک آن بزرگوار در عالی‌ترین حد از ولایت و قرب حضرت حق قرار دارد. خود آن بزرگوار فرموده است: «کنت ولیاً و آدم بین الماء و الطین»؛ من ولی بودم در حالی که آدم هنوز بین آب و گل بود. علی (ع) «ممسوس فی ذات الله» یعنی «فانی فی الله» بود.

این استاد حوزه و دانشگاه می‌افزاید: گرچه وجود عنصری خاتم الانبیا(ص) پس از همه انبیاست، اما نبوت او پیش از همه پیامبران است؛ چنان که خود آن بزرگوار فرموده است: «کنت نبیاً و آدم بین الماء والطین»؛ بنابراین رسول خدا(ص) خاتم‌النبیین است نه تنها به این جهت که آخرین پیامبر است، بلکه به این جهت که او نبی مطلق است و در حقیقت، نبوت او پیش از دیگر پیامبران بوده و او افضل آنان است؛ به این معنا که تمام انبیا اگر چه از نظر ظاهری و جسمی پیش از او آمده‌اند، اما در عالم ملکوت رسول اکرم(ص) بر همه تقدم دارد و همه انبیا از مشکات رسالت او استضائه کرده و نور می‌گیرند؛ انبیای پیش از پیغمبر اعظم(ص)، نبوت جزئیه دارند و نبوت مطلق از آن رسول اکرم(ص) است.

خوشا به‌حال ذاکرین و اطاعت‌کنندگان

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان می‌کند: به همین دلیل این ماه نقطه عطفی در سلوک انسان به سوی خداست. بر اساس روایتی خدای متعال در آسمان هفتم فرشته‌ای قرار داده است که داعی نام دارد و در ماه رجب در یک فراخوان، آدمیان را هر شب تا صبح به ذکر خدا و اطاعت ترغیب می‌کند و می‌گوید: خوشا به‌حال ذاکرین و اطاعت‌کنندگان و خداوند می‌فرماید: همنشین کسی هستم که با من همنشینی کند، فرمان‌بردار کسی هستم که فرمان‌بردارم باشد و بخشنده کسی هستم که خواهان بخشایش باشد.

او عنوان می‌کند: در ماه رجب، حرکت سلوکی به سوی حضرت حق و بها دادن به تعالی روح، شتاب می‌گیرد و سالک إلی الله در ماه شعبان بیشتر اوج می‌گیرد و در ماه مبارک رمضان و در شب قدر می‌تواند از ظرفیت عظیم الهی آن به قدر یک عمر هزارماهه بهره بگیرد. متأسفانه اکثر ما بیشتر به جنبه مادی و جسمانی خود توجه داریم و از جنبه روحی خود غافلیم. در حالی که اصالت از آن روح است و جسم به منزله مرکبی برای آن محسوب می‌شود؛ توجه ما به جنبه بدنی باید در حد ابزار برای تعالی روحی باشد و بیش از آن در حقیقت ساختن خانه در زمین دیگران و برای بیگانه کار کردن است.

باید در رجب از خواب غفلت بیدار شویم

حجت‌الاسلام روحانی‌نژاد ضمن اشاره به اعمال مخصوص ماه رجب که در کتاب‌های دعا و به‌ویژه مفاتیح‌الجنان آمده است، به بیان چند نکته سلوکی می‌پردازد و می‌گوید: نخست باید از خواب غفلت بیدار شویم که به آن «یقظه» گفته می‌شود و سرآغاز «سلوک الی‌الله» است. پس از یقظه، انسان باید در آغاز هر روز «مشارطه» داشته باشد؛ یعنی عقل با نفس شرط کند که بر اساس فرامین الهی عمل کند و در فاصله زمانی صبح تا وقتی که می‌خواهد به بستر برود، «مراقبه» داشته باشد و کشیک نفس بکشد که از خط قرمزهای الهی عبور نکند. در پایان روز، آنگاه که می‌خواهد به بستر برود، به «محاسبه» نفس بپردازد؛ اگر از حدود الهی تجاوز نکرده، خدای را شکر و دوام توفیق خویش را از او مسئلت کند و اگر خدای ناکرده دچار غفلت شده است، استغفار کند و عزم جزم نماید که دیگر از فرمان الهی سر نپیچد. رجب ماه تحول معنوی است؛ در این ماه سالک الی‌الله باید بیش از دیگر ماه‌ها حالت کناره‌گیری از گناه داشته باشد؛ شاید اعتکاف در این ماه نیز برای رسیدن به این هدف باشد.

او تأکید می‌کند: رجب، ماه زیارت اولیای الهی و از عالی‌ترین زمان‌های اوج گرفتن‌ از عالم ماده به سوی عالم ملکوت است؛ شاید علت اینکه در این ماه بر زیارت بعضی از اولیای الهی تأکید بیشتری شده است، این باشد که سالک الی‌الله باید با ولی الهی ارتباط برقرار کند؛ زیرا بدون ارتباط با ولی الهی سالک به جایی نمی‌رسد. اهل بیت(ع) صراط مستقیم سلوک‌اند؛ البته از محضر عالمان ربانی و استادان سلوکی هم باید بهره برد، اما نباید در این راه خطیر جز به انسانی کامل دست ارادت داد.

حجت‌الاسلام روحانی‌نژاد در پایان با یاد سردار شهید سلیمانی می‌گوید: این شهید بزرگوار از رهبر انقلاب به عنوان حکیم یاد می‌کند و با تکرار قسم جلاله، عاقبت به خیری را در تبعیت از ایشان می‌داند و این سخنی است حق، درست و راهگشا و اشارتی است به حدیثی که می‌گوید کسی که حکیمی ارشادگر نداشته باشد، به هلاکت می‌رسد.