حدود دو سال و نیم پس از واقعه جانگداز عاشورا، حضرت زینب کبری(س) رحلت کرد؛ بانوی قهرمانی که پس از شهادت برادر بزرگوارش، امام حسین(ع) پرچمدار نهضت عاشورا بود؛ بانویی که نه تنها الگوی شکیبایی و تقوا بود، بلکه جایگاه علمی بی‌مثالی نیز داشت. در روایتی از امام سجاد(ع) خطاب به ایشان آمده است: «أَنْتِ بِحَمْدِاللهِ عَالِمَهُ غَیْرُ مُعَلَّمَه فَهِمَه غَیْرُ مُفَهَّمَه»؛ شما در واقع عالمه‌ای هستید که کسی به شما تعلیم نداده است، بلکه در سرزمین وجودی شما این علم را افاضه و به شما عنایت کردند.
به مناسبت سالروز وفات دختر حضرت علی(ع) و فاطمه(س)، در گفت‌وگو با دکتر منیره‌سادات کامرانی، استاد حوزه و دانشگاه، و نویسنده کتاب «منزلت و شخصیت علمی حضرت زینب(س)» به ابعاد شخصیت علمی عقیله بنی‌هاشم پرداختیم.
زینب کبری(س) عصمت صغری داشت
خانم دکتر کامرانی در ابتدا با اشاره به شواهد تاریخی، می‌گوید: بعد علمی شخصیت آن حضرت را می‌توان با عناوین عقیله بنی‌هاشم، مقام عصمت صغری، مقام علم لدنی و مقام محدثه تعریف کرد. علمایی مانند بحرانی اصفهانی در تاریخ ثبت کرده‌اند که در روایات مکرراً از زینب کبری(س) با نام عقیله بنی‌هاشم، عقیلة الوحی، عقیلة النساء، سیدة العقایل یا عقیلة النبوه و عقیلة قریش یاد شده است.
او در توضیح لقب «عقیلة» برای حضرت زینب کبری(س) توضیح می‌دهد: این عنوان به عقلانیت، خردمندی و اندیشه‌ورزی آن حضرت برمی‌گردد. إبن أثیر در کتاب «أسد الغابة فی معرفة الصحابة» از حضرت زینب(س) با عنوان «لبیبة» یا «جزیلة» یاد کرده است. با مراجعه به کتاب لغت در می‌یابیم که «لبیبة» به معنای زن صاحب عقل، خالص و پاک، صاحب تفکر و اندیشه است. «جزیلة» نیز بر اساس آنچه که در کتاب «لسان‌العرب» آمده به معنای صاحب رأی، نظر نیکو و پسندیده است. شیخ جعفر نقدی نیز در کتاب خود آورده است که «کانت لبیبة جَزُلة و عاقلةُ لها قُوة جنانٍ»؛ به این معنا که حضرت زینب(س) زنی صاحب عقل خالص و پاک و صاحب رأی بود.
این استاد حوزه و دانشگاه اضافه می‌کند: دومین شاهد تاریخی علم حضرت(س)، مقام عصمت صغری است. حضرت زینب(س) در دامن صدیقه کبری(س) متولد شد و پرورش یافت. نظر آیت‌الله جوادی آملی درباره عصمت حضرت زینب(س) این است که عصمت امر ذاتی و انحصاری نیست، بلکه امری اختیاری است؛ به این معنا که با توجه به آیه ۲۹سوره انفال غیر از ائمه اطهار و پیامبران نیز برخی افراد می‌توانند به مقام عصمت دست پیدا کنند؛ به بیانی دیگر انسان‌های عادی هم می‌توانند با تهذیب، تقوا، مراعات غذای حلال و حرام و محاسبه به مقام عصمت برسند، اما عصمت دارای درجاتی است و آن‌ها نمی‌توانند به درجه عصمت کبری دست پیدا کنند؛ بنابراین ما برای حضرت زینب(س) نیز مقام عصمت را قائل هستیم و ایشان معصومه است.
ابعاد شخصیت علمی زینب کبری(س)
خانم دکتر کامرانی درباره علم لدنی حضرت زینب(س) نیز تصریح می‌کند: امام سجاد(ع) در بخشی از خطبه کوبنده خود درباره ایشان فرمودند: «ای عمه! آرام باش؛ باقیماندگان باید از گذشتگان عبرت گیرند؛ بحمدالله تو ناخوانده دانایی و نیاموخته خردمندی»؛ این نشانه علم لدنی حضرت زینب(س) است. ایشان همچنین محدثه بود؛ زیرا امور و عجایب خداوند متعال به آن حضرت الهام می‌شد. ایشان پس از عاشورا ۸۳طفل و زن را مدیریت کرد؛ زیرا از جای دیگری نیرو می‌گرفت. «محدثه» همچنین به معنی زن راوی است. برخی از مورخان آن حضرت را راوی گفته‌های همسران پیامبر(ص) می‌دانند و ابن‌عباس نیز خطبه فدکیه حضرت زهرا(س) را از زبان حضرت زینب(س) نقل می‌کند.
او یادآور می‌شود: شیخ صدوق هم در کتاب «علل‌الشرائع» مقداری از خطبه حضرت زهرا(س) را با سند از احمد بن محمد بن جابر و حضرت زینب(س) نقل می‌کند؛ در حالی که آن حضرت در زمان بیان خطبه فدکیه که تقریباً یک کتابچه است، پنج سال بیشتر نداشت و اینکه کودکی پنج ساله تمام این خطبه را حفظ کند و به دیگران منتقل کند، نشان‌دهنده نبوغ فکری حضرت زینب(س) است.
مدیر مدرسه علمیه حضرت آمنه(س) اضافه می‌کند: ابعاد شخصیت علمی حضرت زینب(س) را می‌توان به چند شاخه مقام علم و معرفت توحیدی حضرت، علم و معرفت ایشان نسبت به مقام نبوت، علم و معرفت نسبت به آخرت و معاد، در عقیده و عمل تقسیم کرد. بعد دیگر شخصیت علمی حضرت زینب(س) خردمندی ایشان در عرصه جامعه‌شناسی و سیاست است. ایشان همچنین علم تفسیر قرآن و فقه را داشت. فصاحت و بلاغت حضرت زینب(س) در نظم و نثر نیز قابل توجه بوده و اشعاری نیز از ایشان در تاریخ ثبت شده است. آن بزرگوار در مدت خلافت حضرت علی(ع) در کوفه، کلاس تفسیر قرآن داشت و به خواست مردم به زنان اشراف و بزرگان قرآن می‌آموخت.
علم و معرفت حضرت زینب(س) به نبوت و معاد
دکتر کامرانی در پایان عنوان می‌کند: آنچه در واقعه عاشورا دیده شد ورای عشق خواهری و برادری بود؛ در واقع حضرت زینب(س) از حجت خدا، ولی خدا و امام زمان خود اطاعت محض داشت. ایشان پس از شهادت امام حسین(ع) نیز با توجه به شرایط بیماری حضرت سجاد(ع) حتی در بیان مباحث فقهی نایب امام زمان خود بود.
زینب کبری(س) در خطبه‌های خود و در مناسبت‌های مختلف مردم را به یاد محاسبه روز قیامت و آخرت می‌انداخت و آن روز را خیلی جذاب، عالمانه و آگاهانه یادآوری می‌کرد و مانند یک جامعه‌شناس متبحر اهل کوفه را به خودشان معرفی می‌کرد. به‌طور نمونه ایشان در میان مردم کوفه فرمود: «أَلَا بِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ أَنْ سَخِطَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ وَفِی الْعَذَابِ أَنْتُمْ خَالِدُونَ» یعنی ای مردم کوفه! چه بد توشه‌ای برای آخرت فرستاده‌اید؛ توشه‌ای که همان خشم و سخط خداست و در عذاب جاویدان خواهید بود.
نظر شما