حامد ترابی، کارشناس سیاسی

به‌تازگی ایران درخواست‌های متعددی برای دریافت وام از صندوق بین المللی پول از طریق اینستکس داشته است. اینستکس یا همان ابزار حمایت از مبادلات تجاری یک ابزار ویژهٔ مالی است که در ژانویه ۲۰۱۹ توسط فرانسه، آلمان و بریتانیا برای تسهیل تجارت غیردلاری با ایران ایجاد شده است؛ اما این کانال مالی چه فرصت‌ها و تهدیدهایی دارد؟ نخست باید به این نکته بپردازیم که اصولاً یکی از مواردی که سبب می‌شود تحریم‌ها اثر بخشی داشته و آمریکایی‌ها بیشتر بتوانند تحریم‌ها را علیه ما اعمال کرده و فشار وارد کنند، این است که کانال‌های ارزی و تبادل مالی ما محدود و منحصر باشد.

 به عنوان مثال در بحران ارزی سال ۹۰ تا ۹۲ نخستین اتفاقی که پس از تصویب قانون تحریم آمریکا افتاد، این بود که چون اکثر تبادلات مالی ما از امارات که معمولاً شعبه بانک‌های خارجی یا صرافی‌ها و.. بود، انجام می‌شد بعد از تصویب این قانون توسط آمریکایی‌ها که نیمه دوم تابستان ۸۹ تا اوایل پاییز این سال بود، برای ما، در بانک‌ها و صرافی‌های امارات مشکلات مالی ایجاد شد و چون تنها کانال مالی بود، یک افول ایجاد شده و قیمت ارز به یک باره جهش پیدا کرد. این اتفاق در سال ۹۶ باردیگر  تکرار شد و بازار حواله ما به سبب فشارهای  آمریکا در امارات دچار مشکل شد.

اصولاً یکی از راهبردهای آمریکایی‌ها در اعمال تحریم‌ها این است که کانال‌های مالی محدود باشد؛ چرا که وقتی کانال‌های مالی محدود نباشد، اعمال تحریم‌ها خود به خود سخت می‌شود  و کشوری مانند ایران می‌تواند از کانال‌های مختلفی کارش را پیش ببرد. این در مورد اینستکس و کانال سوئیس هم به مراتب بیشتر وجود دارد. از طرفی اینستکس ساختاری دارد و آن اینکه نخست، ذی‌نفعان باید کاملاً  مشخص باشند، دوم اینکه کالاها محدود است و سوم تبادل مالی کاملاً مشخص است؛ یعنی یک ساختار خیلی محدود برای یک تبادل مالی خیلی کم که تحریم‌های آمریکا هم بر آن سوار است؛ بنابراین ما عملاً هیچ اقدامی خلاف تحریم‌های آمریکا نمی توانیم، انجام دهیم.

اما مهم‌ترین ایرادی که ما می‌توانیم به اینستکس بگیریم این است که اینستکس عملاً یک کانال مالی ذیل تحریم‌های آمریکاست، البته این بدان معنا نیست که ما نتوانیم در شرایط خاصی پولی را بدهیم و مثلاً کالای پزشکی و... دریافت کنیم، اما نکته اصلی این است که اینستکس هیچ دردی از ما دوا نمی کند و هر چه تعداد معاملات ما از طریق اینستکس و کانال مالی سوئیس بیشتر شود، عملاً بازی ما در پازل تحریمی آمریکا بیشتر شده است.

اینستکس ممکن است در شرایط خاصی برای کالای خاصی مورد استفاده قرار گیرد مانند امروز در بحث بهداشت و درمان، ولی اینکه ما روی آن برای تبادل مالی حساب کنیم و تعداد تبادلات مالی مان را از طریق اینستکس زیاد کنیم، قطعاً به ضرر ماست.

نکته دیگری که وجود دارد، این است که اینستکس و کانال مالی سوئیس واردات  محدودی را شامل می‌شود و همان‌طور که پیشتر هم اشاره شد، دردی برای کشور دوا نمی کند و نکته اصلی هم همین است؛ یعنی اگر ما صرفاً  متکی به اینستکس شویم، در عمل خود را در شرایط نفت در برابر غذا قرار داده‌ایم، هر چند اکنون نفتی هم در کار نیست، ولی در شرایطی قرار می‌گیریم و کشوری خواهیم شد که تنها می‌توانیم مقداری غذا و دارو به صورت قطره چکانی آن هم ذیل تحریم‌های آمریکا بگیریم؛ نکته اصلی در مسئله اینستکس نیز همین است و دقیقاً آن پازل تحریمی آمریکا را عملیاتی می‌کند.

با این حال یکی از ایرادهای دیگری که به  اینستکس وارد است، این است که ما می‌خواهیم از صندوق بین‌المللی پول وام بگیریم و از این کانال بیاوریم، اما تجربه نشان داده که صندوق بین‌المللی پول سیاست‌هایی علیه کشورها اعمال می‌کند که نتیجه تورمی و غیره دارد؛ حالا ما همین را هم بیاییم از کانال محدود اینستکس وارد کرده و صرفاً به واردات غذا و دارو تخصیص بدهیم و از آن طرف برخی سیاست‌های تورم زا را در کشور ایجاد کنیم!  قاعدتاً این کار خیلی عاقلانه نیست.