مهدی کاهانی مقدم

اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی به دنبال شیوع بیماری کرونا، در کنار آثار مثبتی که در کنترل و کاهش این بیماری داشت، برخی واقعیت‌های موجود در ارتباط با آلودگی هوای مشهد را نیز آشکار ساخت.

این در حالی است که دومین کلانشهر کشور به دلیل میزبانی سالانه بیش از 30 میلیون مسافر، انجام روزانه حدود 6 میلیون سفر درون‌شهری و نیز تمرکز و تجمع صنایع مختلف در آن، دومین شهر آلوده کشور پس از تهران بوده است.

مسئولان دستگاه‌های مختلف از جمله محیط ‌زیست و شهرداری با استناد به آمار خودساخته، در سال‌های گذشته منابع مختلفی را به ‌عنوان علت اصلی آلودگی هوای این شهر معرفی کرده‌اند و بر همین اساس هر یک برنامه‌ای برای کاهش آلودگی هوای مشهد پیشنهاد داده‌اند. در مجموع به اذعان این مسئولان، تردد خودروهای بی‌کیفیت، شاید اصلی‌ترین دلیل بوده است؛ هرچند در مقاطعی فرودگاه بین‌المللی و یا نیروگاه برق توس به‌عنوان مقصر اصلی آلودگی هوای مشهد معرفی شدند اما در آخرین اظهارنظر رسمی، نزدیک به 70 درصد آلودگی هوای شهر مربوط به خودرو و موتورسیکلت‌های در حال تردد و 30 درصد ناشی از فعالیت نیروگاه‌ها و صنایع این کلان‌شهر عنوان شده است. این ادعا تا حد زیادی نزدیک به واقعیت به نظر می‌رسد؛ کما اینکه در روزهای پس از شیوع کرونا و آغاز فاصله‌گذاری اجتماعی و محدودیت تردد خودروها، این موضوع به‌خوبی به اثبات رسید؛ چراکه در این مدت برخلاف ماه‌ها و سال‌های قبل، به‌ ندرت با هوای ناسالم در سطح شهر مواجه بوده‌ایم و در مقابل تعداد روزهای دارای هوای پاک و سالم به طرز چشمگیری افزایش یافته است. (سال گذشته تنها ۴۰ روز پاک در مشهد داشته‌ایم و حدود دو ماه هوا ناسالم بوده است)

در این روزهای کرونایی اما یک واقعیت مهم دیگر خودنمایی کرد که ناوگان حمل ‌و نقل عمومی فرسوده شهر، بیشترین سهم را از تقصیر 70 درصدی خودروهای معیوب، در آلودگی هوای مشهد داشته است؛ چراکه در یکی دو هفته اخیر به دنبال از سرگیری فعالیت‌های اداری و صنوف و پرحجم شدن تردد و ترافیک در خیابان‌ها نیز وضعیت هوای شهر بسیار بهتر از مدت مشابه سال گذشته است. در سطح شهر اما تفاوت عمده، غیبت اتوبوس‌های فرسوده و دودزاست که هنوز به چرخه فعالیت بازنگشته‌اند. در غیاب این ناوگان آلاینده به نظر می‌رسد حتی صنایع و نیروگاه‌ها که مدام مشغول فعالیت بوده و حتی فرودگاه که هرچند محدودتر اما همواره پروازهایش دایر بوده نیز در مقایسه با اتوبوس‌های درون‌شهری سهم زیادی در آلایندگی هوا نداشته‌اند.

در عین‌ حال رفع مشکل ناوگان حمل‌ و نقل عمومی به دلایل متعددی تاکنون در اولویت برنامه‌ریزی‌های متولیان و به‌ویژه مدیریت شهری نبوده است؛ هرچند موضوع از رده خارج کردن و نوسازی ناوگان حمل ‌و نقل عمومی بار و مسافر درون‌شهری و افزایش سالانه  5درصدی ناوگان حمل‌ و نقل عمومی، از سوی کارگروه آلودگی هوا در بخشی از طرح موسوم به «کهاب» مورد تأکید قرار گرفته اما به نظر می‌رسد نمایندگان مجلس و مسئولان شهر و استان، پیگیری و عزم جدی در جذب اعتبارات لازم برای اجرای این مهم را نداشته‌اند. در مقابل برای کمرنگ جلوه دادن این تسامح و تساهل خود، به بازی با آمار و مقصرتراشی در بیرون از حوزه‌های تحت مدیریتشان اهتمام ورزیده‌اند.

در عین ‌حال در این سال‌ها مبنای برنامه‌ریزی و اقدام برای کاستن از آلاینده‌های زیست ‌محیطی و آلودگی هوای شهر مشهد، سیاهه‌ای مربوط به 18 سال قبل است؛ قرار بود سیاهه جدید و به‌روز شده انتشار آلاینده‌های زیست‌ محیطی مشهد بهمن‌ ماه گذشته آماده شود که تاکنون خبری از این سیاهه جدید نرسیده است. با وجود این انتظار داریم برنامه‌ریزان و تدوین‌کنندگان سیاهه جدید دست‌کم با استفاده از تجربه روزهای کرونایی، فهرست واقعی‌تری از منابع آلاینده محیط ‌زیست و هوای مشهد تهیه‌ کرده و با اولویت‌بندی دقیق و کارشناسانه نسبت به رفع یک ‌به ‌یک این آلاینده‌ها اهتمام ورزند.